сорғыларын қолданса жеткілікті, бұлар жылудың сол шамадағы
көлемін алу 3 еседей төмен энергияны қажет етеді [6,4,27].
Биоэнергетика
'
Биомассаның энергиясы - бұл энергетикалық мақсагга
биогаз жэне органикалық таза тыңайтқыштарды
алумен,
ауылшаруашылык қалдықтарын пайдаға асыру болып табы-
лады.
Қазақстанның
ауыл
шаруашылығында
органикалық
қалдықтардың жылдык шығымы шамамен 40 миллион тонна-
ны қүрайды. Осы қалдықтарды биогазды технологиялар бой-
ынша өңдеу шамамен 18 миллиард текше метр биогаз алуға
мүмкіндік береді, бүл шартты отынның 14-15 млн. тоннасына
эквивалентті. Осы ресурстарды жартылай пайдаға асыру ауылға
және қашықтағы тұтынушыларға алыстан әкслінстін отынды
орталықтан жеткізуге деген сұранысты азайтып, сондай-ақ жылу
мақсатындағы электр энергиясының шығынын айтарлықтай азай-
тар еді [11, 17, 20, 28].
Н )
Қазакстандағы энергия өндірісі үшін биомассаның түрақты көзі
мал шаруашылығы өнімдерінің қалдығы болып табылады. Мап
және қүс шаруашылығы қалдықтарының жылдық шығымы қүрғақ
салмағы бойынша — 22,1 млн. тонна немесе 8,6 млрд. текше. м. газ
(ірі қара малдың -13 млн. тонна, қой - 6,2 млн.тонна, жылқы - 1 млн.
тонна), өсімдік қалдықгары - 17,7 млн.тонна (бидай — 12 млн.тонна,
а р п а -6 млн. немесе 8,9 млрд. текше м.), бүл шартты отынның 14-15
млн. тоннасына эквивалентті, мазуттың 12,4 млн. тоннасы немесе
өндірілетін мүнай көлемінің жартысынан көбі [10, 20].
Оларды өңдеудің арқасында шамамен 2 млн. т.ш.о./жыл, биогаз
алуға болады. Осы газды электрогаз генераторларында өңдеу жыл
сайын 35 млрд. кВт/сағ (энергияны жалпы түгынудьщ жартысы, ауыл
шаруашылығы үшін қажеттілік 19 млрд. қүрағанда) және сонымен бір
мезетге 44 млн. Г кал жылу энергиясын алуға мүмкіндік береді.
Егер биогазды электр энергиясының өндірісі үшін пайдаланса,
оның өзіндік қүны кВт/сағ үшін бар болғаны 0,025-0,075 доллар, ал
дәстүрлі көздерден алынатын электр энергиясы кВт/сағ үшін 0,1-
0,15 доллар қүрайды. Сөйтіп биогаз 2-4 есе үнемдірек [27,41].
Биогазды технологиялар — бүл өңдеудің барынша тиімді,
экологиялық таза, қалдықсыз тәсілі, тазарту, эртүрлі өсімдік және
жануартекті органикалық қалдықтарды жою жэне зиянсыз ету.
28
Қазіргі кезде әлемнің барлық дамыған жэне даму жолындағы
елдері биомасса ерекшелігінің барын ескере отырып, биоэта-
нол өндірісінің өзіндік бағдарламаларын жасауда, соның ішінде
Қазақстанның жақын көршілері Ресей мен Қытай да бар.
Қазақстан бұл бағытта да алдыңғы қатардан көріне алады:
Қазақстан өсімдік шаруашылығының өнімдерін ең алдымен,
«қатты» бидайды көптеп шығарады. Бірақ бізде жыл сайын ауыл
шаруашылығы қалдықтары — сабандар, күнбағыс қауыздары көп
мөлшерде еш мәнсіз өртеледі, бұларды биоэтанол өндірісі үшін
паидалануға оолатын еді.
Солтүстік Қазақстан облысында «Баско» компаниясы биоэта-
нол өндірісі бойынша зауытты салды — бұл «Биохим» өндірістік
кешені. Сондай-ақ, энергетикадағы элемдік үдерістерді ескеріп,
Степногорскіде бар қуатты өндірістік базаны жэне биоэтанол
өндірісіне арналған инфрақұрылымды пайдалануға да болады.
Биоотын
Қазақстанда ауыл шаруашылығы өндірісінің қалдықтары энергия
өндірісіне арналған биомассаның тұрақты көзі болып табылады.
Оларды өңдеудің аркасында шамамен 2 млн. т.ш.о./жыл биоотын
алуға болады.
Орман өнеркәсібінің қалдықтары да энергияның жаңғыртылатын
көздері
тұрғысынан
қызығушылық
тудырады.
Қазақстан
Республикасының орман қорының жалпы өрісі 23,4 млн. га құрайды,
солардың ішінде орман алып жатқан алқап шамамен 12 млн. га,
құрайды, бұл республика аумағының 4,5% Ресей жэне Түркиядан
кейінгі Орталық жэне Шығыс Еуропа елдерінің ішінде үшінші
орында.
Қазақстанның орманы үшін олардың біртекті таралмауы тэн.
Ағаш қорының шамамен 80%-ы елдің солтүстік жэне солтүстік-
шығыс бөлігіне келеді жэне бұл қордың жартысы Шығыс Қазақстан
облысының қылқан жапырақты ормандары (Шығыс Қазақстан -
47%, Солтүстік Қазақстан - 18,6%, Ақмола - 11%) [16, 20,41].
Сонымен қатар, биоэнергетика үшін шикізат ретінде өсімдік
шаруашылығының ресурстарын да қолдануға болады. Қазақстан-
дағы егістік алаң 2007 жылы 18,95 млн. га кұраған. Қазакстандағы
өңделетін алаңның негізгі бөлігін (80,1%) астықты жэне дәнді-
бұршақты, негізінен бидай дақылдары алып жатыр.
29
Энергияның жаңартылатын көздерінің шикізатын алу үшін
мал шаруашылығының элеуеті де айтарлықтай. Қазақстанның
мал жайылымының жалпы өрісі 188,9 млн. га құрайды, соның
ішінде 184,1 млн. га жақсартылмаған жайылым жэне 4,8 млн.
га жақсартьілған (2,5%). Жайылымды жерлердің өрісі бойынша
Қазақстан элемде бесінші орында тұр.
Ірі қара мал 5,7 млн. басты құраиды, қоилар мен ешкілер — 13,4
млн. бас (76%). Ірі қара мал (3,7 млн. астам ірі қара жэне 12,4 млн.
қой) климаты құрғақ куаңды жерлерде өсіріледі, ол Қазақстанның
табиғи азықгық жерінің 84%-ын астамын алып жатыр.
Гидроэнергетика
Қазақстанның гидроәлеуеті айтарлықтай ауқымды жэне жылы-
на шамамен 170 ТВт құрайды, солардан бүгіндері жылына тек 23.5
ГВт өндіріледі (30)%. Жалпы көлемде гидроэлектроэнергетиканың
аздаған бірлікгерінің ғана маңызы бар, олардың қуаттылығы 10 МВт
кем. Зерттеулердің қазіргі нэтижелері негізінде бүгіндері жалпы
өндіру қуаттылығы 1868 МВт жэне электр энергиясын өндірудің
орташа жылдық қуаттылығы 8510 ГВт болатын, кем дегенде 480
шағын гидроэлектростансалардың әлеуетті жобалары бар.
Қазақстанның негізгі гидроэнергетикалық ресурстары респуб-
ликаның Шығыс жэне Оңтүстік-Шығыс өңірлерінде шоғырланған.
Көптеген көлдеуіт оң жағалық сағалары бар Ертіс өзені,
Бүқгырма, Уба, Үлбі жэне және басқалары Шығыс Қазақстанның
гидрографиялық желісінің негізін құрайды. Осы өзендер базасында
республиканың негізгі гидроэлектростансалары салынған.
Оңтүстік-Шығыс Қазақстанның гидроэнергетикалық ресурста-
рын 2 бассейнге бөлуге болады: Іле өзені жэне Балқаш жэне Алакөл
көлдерінің шығыс жағалауы. Солардың бірінің өзендері Іле Алатауы-
нан, ал екіншісі - Жоңғар Алатауынан жэне Тарбағатайдан ағады.
Оңтүстік-Шығыс Қазақстан өзендерінің жалпы көлемінің (874)
тек 66 немесе 7,6% гидроэлектростанция құрылыс үшін пайдалануға
болады. Соның ішінде Іле өзенінің бассейні бойынша 379-дан 25
(6,6%) өзен, ал бассейннің шығыс болігі бойынша Балқаш көлі мен
Алакөл ойпатындағы 495 өзеннің 41 (8,3%) [4, 25].
Айтарлықтай қуаттылықгағы гидроэнергетикалық құрылыс үшін
өңірдің келесідей өзендерінің болашағы бар деп саналады: Іле, Ша-
рын, Шелек, Қаратал, Көксу, Тентек, Хоргос, Текес, Талғар, Үлкен
жэне Кіші Алматы, Өсек, Ақсу жэне Лепсі.
30
Достарыңызбен бөлісу: |
