£
и,т)
4
я
2Һ2
с
2
1
я5
2
лһс
(3.3)
екп
- 1
е(Л, Т )
=
е(у, Т \ ,
А
(3.4)
һ
= 6,26176 -Ю "34
Дж-с.
Бұл ережеден термодинамикшіық тепе-тецдіктен бзсқз кванттық
табиғэты бар абсолюттік қара дснснің сәулслсну энсргиясы туады,
яғни сәулслсну энергиясы жскс-жскс квант энсргиясының
Һ
у
қосындысына тең.
;
Байқап царасац
®
=
(3.5)
о
Абсолюттік қара дененің бірлік беттен таралатын толық энергия-
сы бірлік сәулеленуі бұрышына 2тг тең, 1 секундта барлық толқын
ұзындығының аралығында таралатын энергияның шамасы Стефан-
Больцман заңдылығымен сэйкес келеді, сондықтан денені оның
интегралдық сэулелену қабілеті деп айтады.
Жоғары заңдылыққа сэйкес Күн бір қарағанда абсолют қара дене-
ге ұқсас. Атмосфералық құбылыстарға байланысты жердің бетінде
күннің сәуленену қарқындылығы атмосферадан тыс қабатпен
салыстырғанда төмен.
Бақылау сұрақтары:
1. Күннің жерден қашықтығы. Күн сэулесі ағынның қуаты қанша
кВт-ты құрайды жэне күннің химиялық құрамы қандай элементтер-
дентұрады?
-
••
2. Күннің ішінде секундына қанша материяны энергияға айнал-
дырады жэне олардың атомдық элменттері қандай күйде болады?
3. Плазма - ол қандай қоспалардан құралады?
4. Термоядролық тектесу дегеніміз не?
5. Күнді ұстап іұратын қандай күш?
6. Күннің орталық аймағында ыстықгығы жэне одан бөлінетін
энергия қалай жүреді жэне оның формуласы қандай?
42
7. Күн қандай қабаттардан тұрады?
8. Жер күннен қанша жылу алады, оның қанша пайызын атмос-
фера қабатынан жэне бұлттардан кері шағылдырады?
9. Күн энергиясының жерге түсетін жылдық мөлшерінің оның
қанша бөлігі жердің құрғақ бөлігіне түседі?
10. Күннен жылына 1 м2 жерге түсетін энергиясының шамасы
неге тең?
11. Күн радиациясының жылдық орташа тығыздығы қандай?
12. Күн радиация ағынының атмосферадан тыс жоғарғы шектік
қабатындағы тығыздығы қандай шаманы құрайды оны қалай
атайды ?
13. Күн энергияның бір сағатта 1 м2 ауданға түсетін орташа ша-
масы неге тең?
14. Жер Күнді өз орбитасымен айналғанда оның арақашықтық-
тығы бір жылда қанша пайызға өзгеріп отырады?
15. Күн кеңістік жағдайында жерден қарағанда қандай бұрышпен
көрінеді?
16. Күн энергияның спектрі атмосфераның жоғарғы тыс
қабатында қандай толқын ұзындығы аралығында орналасқан?
17. Жобамен күн спектрының қанша пайызы көрінетін
инфрақызыл жэне ултрафиолетті бөліктерінде жатады?
18. Жер атмосферасының шекаралық тыс қабатында күн
радиациясының сәулеленуі неше градусқа жетеді?
19.
Күннің
толқын
ұзындықтарының
көріну
аймағы:
ультрафиолетгік сәуле, көрінетін сэуле жэне инфрақызыл ұзын
толқынды сәулелер аймағы.
20. Күн сәулесінің ең үлкен энергетикалық әлеуеті бар аймақтың
толқын ұзындығы қандай?
21. Қара денеден таралатын энергияның толық шамасы қандай
формуламен анықталады?
22. Квант заңдылығына негізделген абсолюттік қара дене-
ден тарайтын энергияның шығу спектрін кім анықтаған жэне
Вин
зацдьиіыгы нені тагайындайдыі
43
4. КҮН СӘУЛЕСІНІҢ ЖЕР АТМОСФЕРАСЫМЕН ӨЗАРА
ӘСЕРЛЕСУІ. КҮН
РАД
ИАЦИЯСЫНЫҢ ТҮРЛЕРІ ЖӘНЕ
ОНЫ ӨЛШ ЕЙТІН АСПАПТАР
атмосферада ж ұты луы
анысты әрекеттесуі
Күн сэулесінің энергиясын Жер бетіне түсетін қарқындылығы ат-
мосферадан тыс шеткі қабатпен салыстырғанда едэуір төмен, себебі
оның атмосфералык қабаты арқылы өтетін жарықтық сәулелермен
болатын біркатар атмосферадағы үдерістердің әсерінен төмендейді.
Күн бетінің физикасын үлғайтқыш оптикалық аспаіггардың
көмегімен бақылай отырып, оның бетіндегі күңгірт аймақтарды,
Ійй
алауларын
бақылауға болады.
жалпы
спектрдің ультракүлгін
•
•
аныкталған
#
•
•
4.1-сурет. Жердің магнитосферасы. Күн желінің Жердщ магнитак өрісіне
эсер етуінен қалыптасатын гарыштық кеңістіктегі жагдайлар
44
Күн бетінің жағдайына тағы басқа бір қүбылыс - күн желі өте
күшті әсер көрсетеді. Бүл негізінен Күн шектерін тастап эрі қарай
күн жүиесі арқылы секундына жүздеген километр жылдамдықпен
зымырауға жеткілікті энергияға ие болатын протондардан түратын
заттың ретсіз орын ауыстыруы.
Мүндай бөлшектер ағынының Жердің магниттік өрісімен
эсерлесуі полярлық шүғылалардың пайда болуына себепкер болады
жэне радиотолқындардың таралуына бөгет болады.
Дегенмен Жер бетіне Күннен орасан зор - жылына 66,8-1016 кВт
сағ жуық энергия түседі [6,15,19,38].
Алайда атмосферадағы эрқилы күрделі эсерлесулердің салдары-
нан жер бетіне күн энергиясының тек бір бөлігі ғана жетеді.
Знергетикапһщ агын шашсы
^
^ Вт/и 2
Ш
Зшссии
Щтьщ
ІШіиау
V
Щ ЛатенОі жылу
Атхюсфера
А)
Б)
4.2 а, б-сурет.
Күн сэулесі атмосфера арқылы өткенде
туьшдаитын өзгерістік жағдаилар
Атмосфераның Жер бетінен 25 км жэне одан да қашықтағы
жоғары қабатгарында ультракүлгін сәулеленудің жүтылуы мен ша-
шырауы жүреді.
Толқын ұзындығы 0,32 мкм-нан аз фотондардың әсерінен
озонның 0 2 жэне О-ге ыдырауы жүреді. Осылайша, ультракүлгін
сәулеленудің барлық дерлік энергиясы О, 0 2 жэне 0 3-тің ыды-
рау жэне бірігуінің тұрақты үдерісін қолдауға жүмсалады, оның
нәтижесінде атмосфера арқылы өту кезінде ультракүлгін сәулелену
аз энергиялы сәулеленуге түрленеді. Жэне бұл біздің бақытымыз,
өйткені ультракүлгін сэулелену теріні күйдіреді, көзді зақымдайды
жэне тіпті өлім қаупі болуы да мүмкін.
45
Достарыңызбен бөлісу: |
