Оқулық баспа Философия тарихы Болмыс ілімі (Онтология) Эпистемология

И.Канттың моральдық философиясы.

И.Канттың таным саласындағы «коперникандық төңкерісі».

Г.Гегельдің философиялық жүйесі.

И.Фихтенің философиясы.

Ф. Шеллингтің болмыс жөніндегі ілімі.

Г.Гегельдің диалектика іліміне қосқан үлесі.

Ф.Шеллингтің өнер философиясы.

Л.Фейербахтың табиғат философиясы.

10. Неміс классикалык философиясының тарихи маңызы.

Енді, әңгімені нақтылай келіп, маркстік философиядағы жаңалықтарға келер болсак, онда қоғамды материалистік тұрғыдан түсіну қағидасына ең бірінші тоқтауға тура келеді. Мұның өзі материализм бағытындағы негізгі кемшілікті - табиғатты материалистік тұрғыдан түсінгенмен, қоғам өміріне келгенде идеалистік жолдан шыға алмауын - жойып, дүниеге деген толыққанды материалистік көзқарасты тудырды. Әнгіменің мәні мынада: қоғам өмірін талдауда ойшылдар қоғам өмірінің іргетасты ерекшелігінің шеңберінен шыға алмады, ол адам - ойының оның жасайтын іс-әрекетінің алдында әрқашанда жүріп отыруы. Яғни ең алдымен идеалдық жоспар жасалынады да, содан кейін ғана ол іске асады. Сондыктан ойшылдар тарихтың тағдыры корольдер мен ұлы колбасшылар, ғалымдар мен заңгерлердің т.с.с. ойлары мен еркінде деген пікірден шыға алмаған болатын. Олар тарихты қалай бұрғысы келсе, солай жасай алады. Олай болса, олардың жүргізіп отырған саясатына кім шешуші ықпал жасай алады? Әрине, сұлу бикештер, тарихтың мәселелері көбінесе мемлекет басшыларының көңіл-күйіне байланысты... Шамасы, осындай көзқарастардың негізінде француздардың «cherchez la femme » - әйелді іздеңдер деген нақыл сөздері пайда болса керек. Француз жазушылары Дюмалардың (әкесі мен баласы) «20 жылдан кейін», «10 жылдан кейін», «Виконт де Бражелон» т.с.с. романдарында француздардың тарихы осындай көзқарастардың негізінде көрсетілген. Сол заманда өмір сүрген философ Монтескьенің өзі де осындай көзқараста болған, оның ойынша, тарихтың дамуы көбінесе жақсы заңдардың шығарылуымен байланысты. Ал заңдарды жасайтын адамдардың өзі-ақ емес пе, олар заңгерлердің рухани шығармашылығының туындысы ғана.

Әрине, маркстік философия тарихтағы адамдардың сана туындыларының рөлін шетке шығармайды. Олардың ойынша, «адамдар өз драмаларының авторлары мен актерлері». Бірақ олар мәселені тереңдете карайды - сол белгілі бір уақытта өмір сүріп жатқан қоғамдағы өзекті идеялардың түп-тамыры кайда кетеді? Неге уақыт әткен сайын бір идеялардың орнына екінші идеялар келеді? Осы сұрақтарға жауап бере келіп, К.Маркс адамдардың сана-сезімінің өзі олардың өмір сүру жағдайларымен тығыз байланысты, соларға тәуелді екенін ашады. «Болмысты анықтайтын олардың санасы емес, керісінше, қоғамдық болмыс олардың санасын анықтайды», - деген тұжырымға келеді. Әрине, коғам өмірінде миллиондаған адамдар өмір сүреді, олардың әрбіреуі өзінің алдына өмірлік мақсаттар қойып, соларды іске асыруға тырысады. Көбінесе сол максат-мұраттар мен ұмтылыстар бір-біріне қайшы келіп, бір-бірін тежеп теңестіріп жатады. Сол күштердің параллелограмы тарихи процесті тудырады. Жалпы алғанда, Қоғамның дамуы - табиғи-тарихи процесс, ол өзінің белгілі бір қажетті сатыларынан аттап өте алмайды. Осы тұрғыдан алып қарағанда, Кеңес Одағының құруының тағы да бір себебі Лениннің әлі капиталистік сатыға толык жетпеген, соның шеңберінде дамып кемеліне келмеген қоғамға, сол сатыдан аттап өтіп, социалистік коғамды озбырлык жолмен таңуында болса керек. Нәтижесінде, нешетүрлі трагедиялардан өтіп, біз социализмнің дүниеге ерте уақытсыз келген әлсіз бұрмаланған түрін орнаттық. Оған жету жолында миллиондаған адамдардың өмірін кұрбан еттік. Енді, міне, «ұлы мәртебелі Тарих» біздін жағамыздан ұстап, сендер қайда кеттіңдер деп, бізді аттап өткен сатымызға кайта оралтып жатыр.

Маркстік философияда гносеологиялық (танымдық) мәселелерге де жаңа сипат беріледі. Бұрынғы материализмге келер болсақ. олар танымды түйсіктер аркылы бейнеленетін аңдау ретінде түсінді: сырткы дүние біздің сезімдік мүшелерімізге өзінің ықпалын тигізіп, адамның дүниені қабылдауын туғызады, яғни адам - енжар келетін қабылдаушы ғана, ал белсенділік сыртқы дүниедегі заттар мен құбылыстардан шығады. Ал Маркстің ойлауына қарағанда, қайсыбір дүниетаным субъект (адам) пен объектінің (сыртқы дүниедегі танылатын зат) өзара байланысы мен іс-әрекетінен тұрады. Адамнын назарына, іс-әрекетіне түспеген таза объект - ол табиғаттың шикізаты ғана. Ф.Энгельстің айтуына қарағанда, «жаратылыстану мен философияда осы уақытқа дейін адамның ойлауына тигізетін іс-әрекеттің ықпалын зерттеуді есепке алмады. Олар, бір жағынан, табиғатты ғана, екінші жағынан, ойлауды ғана білді. Бірақ адамның ойлауының ең жакын да мәнді негізі тек сол жалғыз табиғаттың өзінде ғана емес, сол табиғатты адамның езгертуінде, тек сол өзгерістерге сәйкес адамның ақыл-ойы әрі карай дамиды». Тек адамның белсенділігі аркылы зат танылып, оның іс-әрекеті арқылы қайта құрылып, оның кажеттіктерін өтейді. Сонымен танымды ескіше аңдау ретінде түсіну, шынына келгенде, барлықта жоқ абстракция ғана. Шынайы өмірдегі таным - ол затты белсенді түрде субъектінің игеруімен тең.

Маркстік философияның келесі ерекшелігі - осындай толыкқанды материалистік көзқарасты диалектикамен ұштастыруында. Егер, Гегельдің ойынша, «ай астындағы дүниеде» тек бұрынғы өткен сатыларды қайталау ғана, шынайы даму тек қана рух саласында болса, ал оның өзі абсолюттік идеянын өзін-өзі тану жолындағы адамзатты кұрал ретінде пайдалануында болса, Маркс дамудың қайнар көзін сол материалдық дүниенің ішкі қайшылығынан көреді: заттың ішкі қайшылығы оны бүгінгі болмыс шеңберінен шығарып, басқа затқа айналуына әкеліп соғады. Олай болса, қоғам өмірінің де негізгі қайшылығы материалдық өндірістегі өндіргіш күштер мен өндіріс қатынастарының арасында жатыр.