Оқулық Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігі бекіткен Алматы, 2011 2



жүктеу 4,09 Mb.
Pdf просмотр
бет135/216
Дата13.02.2022
өлшемі4,09 Mb.
#35813
түріОқулық
1   ...   131   132   133   134   135   136   137   138   ...   216
биотехнология кітап (2)

4. Ғарыштық биотехнология
Соңғы  онжылдықта  биотехнологияның  жаңа  бағыты – ғарыштық
биотехнология  қарқынды дами бастады. 1957 жылдан бастап медико -биологиялық
тəжірибелер бойынша тірі организмдерге ғарыштағы болатын факторлардың əсерін
зерттеулер  жүргізіле  басталды. Алғашқы  зерттеулерде «Бион» бағдарламасы
бойынша  жануарлар  мен  өсімдіктер  организмдері  пайдаланылып, тəжірибелер
арнайы  биоспутниктерде  жүргізілген. «Бион  М  №1» ғарыштық  аппарат  ұшқан
кезінде «БиоКосмос-1» жобасы  бойынша  өсімдіктердің  өсуіне  жəне  дамуына
ғарыштық  кеңістік  факторларының  əсерін  анықтайтын  зерттеулер  жəне  ғарыш
жағдайында  өсімдіктерді  өсіру  технологиясы  мен  өндеу  бойынша  зерттеулер
жүргізілді.
Ғарыштық кеңістігінің ерекше факторлары ретінде – еселенген (ұлғайтылған)
радиациялық  фон (радиация), ауыр  зарядталған  түйіршіктердің  тасқыны,
микрогравитация, жердің  əлсізделген  магниттік  өрісін, вибрацияларды  атауға
болады. 1989 жылы «Биопрепарат» акционерлік  қоғамының  негізінде  ғарыштық
биотехнология зертханасы қалыптасты.
Ғарыштық  биотехнологиясында  өсімдіктерден  бөлінген  жасушалық  дақылы,
өсу  үдерістерін, каллустардың  қалыптасуы, жасушалық  дифференциялану,
морфогенез жəне т.б. үдерістерін зертеу үшін модельдік жүйе ретінде қолданылды.
Сонымен  қатар  жасуша  дақылы, өсімдіктердің  əртүрлі  абиотикалық  күйзеліс
(стресс) факторларға  төзімділігін  зерттеу  үшін  модель  ретінде  өте  лайықты  болып
келеді. Ғарышта  қолданылатын  аспаптар  мынандай  талаптарға  сай  болу  керек:
салмағы  жеңіл (аспаптың  массасы  үлкен  болмауы  керек), көлемі  неғұрлым
шағындау, герметикалық қамтамасыз етілген, улы емес, химиялық заттардың сұйық
болмауы (гель сияқты болу) керек. Осы талаптарға  Петри  табақшасында  өсірілетін
жасушалық дақыл сай болып табылады.
Ғарыштағы тəжірибелерде нысан ретінде пайдаланатың жасушалық дақылдың
артықшылықтарына:
1) нысандарды, яғни экспланттарды өте оңай өсіру;
2) ғарыш жағдайларында жасуша жəне ұлпалардың өсуі мен даму үдерістерін
бақылау жəне реттеу мүмкіндігі;
3) жасушалық дақыл арқылы өсімдіктің барлық даму кезеңдерін (онтогенездің
барлық  сатыларын) зерттеу, яғни  жыныс  жəне  денелік (сомалық) жасушалардан
бастап, көпжасушалық агрегаттардан, дифференцияланып жіктелген жасушалардан
эмбриоид пен бүтін өсімдікке дейін зерттеу мүмкіндіктері жатады.
Қазіргі таңда ғарыштық биотехнология – биотехнологияның бір саласы болып
саналады  жəне  де «Биотрек, Биоэкология  жəне  Биоэмульсия» бағдарламалары


189
бойынша «Фотон-М» деген  ғарыштық  аппаратты  ұшыру  арқылы  іске  асырылуда.
Ғарыштағы  жағдайда  жануарлар  мен  өсімдіктердің  жасушаларымен  қатар,
микроорганизмдердің де салмақсыздық, гравитациялық тартылыстың болмауы жəне
т.б. ерекшеліктері  кезіндегі  өсу  үдерістері  зерттелінеді. Мысалы, «Биотрек»
бағдарламасы  бойынша  МКС-экипажы  арқылы 2006 жылы  ғарыштық  кеңістікке
микориза  саңырауқұлақтарының  штаммдары  салынған  төрт  контейнер  жіберілді.
Сол  контейнердің  ішіне  радиацияны  зерттеу  жəне  ауыр  элементтердің  энергиясын
анықтау  үшін  радиодатчиктерді  орналастырды. Осы  бағдарламаның  мақсаты –
саңырауқұлақтардың  өнімділігіне  жəне  биохимиялық  қасиеттеріне  күшті
радиацияның əсерін зерттеу болатын.
Ғарыштық  биотехнология  дамуының  басым  бағыттарына  келесі  мəселелерді
жатқыза аламыз:
1) ғарышта  биологиялық  құнды  заттардың  құрылысын  анықтау  жəне  оларды
медицинада, фармакологияда, ветеринарияда  қолдану  үшін  сапалық  кристалдарды
алу;
2) ғарыштадағы  микрогравитация  жағдайында  микроорганизмдердің
рекомбинанттық  штаммдарын, өсімдіктердің  төзімді  жəне  жақсартылған
жасушаларын 
сұрыптап 
алу, оларды 
медицинада, фармакологияда,
ауылшаруашылығында, экологияда қолдану;
3) биология  жəне  биотехнология  салаларында  фундаменталдық  білімін
кеңейту үшін бионысандарға ғарыштық факторлардың əсерін зерттеу.
Қазақстанда 1991 жылдан  бастап «Мақсат» атты  ғарыштық  бағдарлама
бойынша əртүрлі бағыттағы жеті ғылыми-зерттеулер жүргізілуде. Мысалы, олардың
ішінде келесі тақырып аясындағы зерттеулері бар:
1) «Өсірілген бидай жасушаларына ғарыштық факторлардың əсерін зерттеу»;
2) «Картоп селекциясында жаңа биотехнологияларды қолдану»;
3) «Ғарыштық факторлардың əсерімен байланысты метаболизмнің ерекшілігін
анықтау»;
4) «Бидайдың  селекциясында  патогенге  төзімділігіне  микрогравитацияның
əсерін зерттеу» жұмыстары жүргізілді.

жүктеу 4,09 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   131   132   133   134   135   136   137   138   ...   216




©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет
рсетілетін қызмет
халықаралық қаржы
Астана халықаралық
қызмет регламенті
бекіту туралы
туралы ережені
орталығы туралы
субсидиялау мемлекеттік
кеңес туралы
ніндегі кеңес
орталығын басқару
қаржы орталығын
қаржы орталығы
құрамын бекіту
неркәсіптік кешен
міндетті құпия
болуына ерікті
тексерілу мемлекеттік
медициналық тексерілу
құпия медициналық
ерікті анонимді
Бастауыш тәлім
қатысуға жолдамалар
қызметшілері арасындағы
академиялық демалыс
алушыларға академиялық
білім алушыларға
ұйымдарында білім
туралы хабарландыру
конкурс туралы
мемлекеттік қызметшілері
мемлекеттік әкімшілік
органдардың мемлекеттік
мемлекеттік органдардың
барлық мемлекеттік
арналған барлық
орналасуға арналған
лауазымына орналасуға
әкімшілік лауазымына
инфекцияның болуына
жәрдемдесудің белсенді
шараларына қатысуға
саласындағы дайындаушы
ленген қосылған
шегінде бюджетке
салығы шегінде
есептелген қосылған
ұйымдарға есептелген
дайындаушы ұйымдарға
кешен саласындағы
сомасын субсидиялау