Оқулық Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігі бекіткен Алматы, 2011 2


Жасанды  гибридизациялау  əдістері



жүктеу 4,09 Mb.
Pdf просмотр
бет109/216
Дата13.02.2022
өлшемі4,09 Mb.
#35813
түріОқулық
1   ...   105   106   107   108   109   110   111   112   ...   216
биотехнология кітап (2)

Жасанды  гибридизациялау  əдістері.
Қазіргі  кезде  ғылымда  қолдан
ұрықтандырудың келесідей əдістері қолданылады:
1.
Агрегациялық  əдіс
. Бұл  əдісті 1961-1962 жылдары  Тарковский (Польша)
жəне  Минц (США, Филаделфия) екеуі  бір  кезде  ұсынған. Аталған  əдіс  бойынша
ұрғашы  донор  жатырынан 8-бластомер  кезеңіне (стадиясына) дейін  бөлінген, əр
түрге  жататын  хайуандардың (мысалы, қара  жəне  ақ  түсті  тышқандар) ұрық
жасушасы  сорылып  алынып, олардың  агрегациялануына  жағдай  жасалынып, 16
жасушалы ұрықтың дамуына дейін ұсталады. Құрамында осындай əртүрлі гені  бар
ұрық жасушалары
in vitro
 жағдайында бластоцит кезеңіне дейін жетілдіріліп, алдын-
ала  тиісті  гормондар  егу  арқылы «жалған» буаздық  реакциясы  шақырылған,
реципиент  аналықтың  жатырына  салынады. Соның  нəтижесінде  ұрпағында
аллофенді  тышқандар  туылады. Мұндай  тышқандардың  жүні  ата-анасындай
біріңғай  қара  немесе  ақ  түсті  болып  келмей, ұзын  жолақты  ақ-қара  түстерден
тұрады. Бұл  алынған  хайуанның  мозаикалық-химерлі  екендігін  көрсетеді. Сыртқы
жағдайда  білінбегенімен, олардың  ішкі  ағзасында  орналасқан  ұлпалары  да
мозаикалық  құрылымда  болып  келеді. Мұнда  негізгі  айырмашылық  ақуыз
түрлерінде болуы мүмкін, өйткені олар ата-аналарындағыдай белгілі бір катализдік
қызмет  атқаратын  ферменттер  болғанымен  жəне  құрылымы  жағынан  ұқсас
келгенімен, дəл сондай болып қайталанбайды. Мұндай ақуыздар изоферменттер деп
аталады  жəне  бұларды  электрофорез  арқылы  бөліп  алуға  болады. Агрегациялық


154
химерлерді  тек  қана  екі  эмбриондар  арқылы  ғана  емес, бірнеше  жекеленген
бластомерлер  немесе  эмбриондардың  бөлшектері  арқылы  алуға  да  болады. Бұл
əдістің  негізгі  артықшылығы  ретінде, арнайы  хирургиялық  операциялардың
жүргізілмеуі себепті, эмбриогенетикада кеңінен қолданылуын айтуға болады.
2.
Инекциялық  əдісті
 1968 ж. Р. Гарднер  ойлап  тапқан. Мұнда  бластоцит
кезеңіндегі эмбриондар пайдаланылады. Алғашында бластоцитті бекітеді, сонан соң
өте  кішкене  микроқондырғыларды  пайдалану  арқылы  донордың  ішкі  бластоцит
жасушасын  эмбрион-реципиент  бластоцельіне  енгізеді. Осындай  жолмен  өте  ерте
мерзімдегі  эмбриондардың  ішкі  жасушаларын  ендірумен  бірге, кешірек  мерзімдегі
мамандандырылған жасушаларды да егуге болады.
Инекциялық  əдіс  əр  түрге  жататын  жануарларды  жұптап, химерлі
жануарларды  алуда  кеңінен  пайдаланыла  бастады. Ең  бірінші  түр  аралық  химерлі
хайуан  табиғи  жағдайда  өзара  көбеймейтін  жақын  екі  түрге  жататын M. Muskulus
жəне M. caroli тышқандарын  шағылыстыру  негізінде  алынған. Осы  жұмыс
барысында  тек  қана  бластоциті  пайдаланылған  түрдің – реципиент  аналығының
жатырына  ендірілген  химерлік  эмбрионы  өсіп-дамитыны  анықталған. Мысалы, M
Muskulus бластоцитіне M. Karoli эмбрионынан  алынған  жасуша  ішіндік  заттары
егіліп, ол M. Muskulus жатырына  егілген  жағдайда  пайда  болған  химерлі  хайуан
жақсы дамиды  да, керісінше, ол M. Karoli аналығына ендірілген  жағдайда – ұрпақ
екі аптадан соң өліп қалатыны анықталған.
3.
Түр  аралық  агрегациялық  əдісі
арқылы  химерлі  хайуандардың  жаңа
қалыптасқан  ұрықтары (зародыш) тек 1970 жылдары, жай  тышқан мен  көртышқан
жасушаларын  қосу  жолымен  алынған, ал  бірінші  тірі  химерлі  ұрпақты 1973 ж. Р.
Гарднер  мен  М. Джонсон  деген  ғалымдар  алған. Осы  жұмыстар  барысында,
агрегациялық  əдіс  арқылы, ірі  қара  малдарының  химерлі  ұрпақтарын  алу  мүмкін
емес екені анықталған. 1984 ж. бір кезде Англия мен ФРГ мемлекеттерінде қой мен
ешкі  арасындағы  химерлі  ұрпақ –
козран
  алынған. Табиғи  жағдайда  ешкі  мен  қой
ұрықтана  алмайды, себебі  олардағы  хромосомалар  саны əртүрлі; ешкіде 2n =60, ал
қойда 2n = 54 хромосомалары  болады. Германия  мемлекетінде 1985 ж. 32
жасушалық  эмбрионның  жартысын  агрегациялық  əдіс  арқылы  өңдеу  жолымен
швидтік (қоңыр) жəне  голштино-фриздік (қара-ала) сиыр  тұқымдарының  химерлік
бұзаулары  алынған. Бұзаудың  фенотипінде  ата-аналарының  екі  түсі  де  көрініс
берген.
Қытай  аграрлық  университетіне  қарасты  мемлекеттік  агробиотехнологиялық
зертханасының  ғалымдары (Нин  Ли) адам  генін  сиыр  эмбрионы  ДНҚ-на  ендірген.
Нəтижесінде  ересек  сиырдан  сауылып  алынатын  сүт, құрамы  бойынша  ана  сүтіне
өте жақын болып шыққан. Сиыр сүті мен ана сүті арасындағы басты айырмашылық
– ақуыз көлемінде екендігі белгілі. Қалыпты сиыр сүтінде ақуыз (3,2%) ана сүтімен
салыстырғанда (1-1,2%) анағұрлым  көп  болады. Бұл  өз  кезегінде  бұзаудың
қатарластарынан қалмай тез өсіп-жетілуін қамтамасыз етеді. Ал ана сүтіндегі ақуыз
мөлшері, нəрестенің қажеттілігін қамтамасыз етуге жеткілікті. Бұған керісінше – ана
сүті  құрамында  лизоцим  ферменті  анағұрлым  басым  келеді. Лизоцимнің
антибактериальді  қабілетке  ие  екендігі  белгілі. Ол  патогенді  бактериялардың
қабығын  еріте  алуы  себепті, нəрестенің  алғашқы  айларында  инфекциялық
ауруларынан  сақтануын  қамтамасыз  етеді. Сонымен  бірге  мұндай  трансгенді


155
сиырларынан  алынған  сүт  құрамы  лактоферонмен  байытылуы  себепті, баланың
иммундық қабілеттілігін арттыруға септігін тигізеді. Гендік модификацияланған сүт
өнімінің  жəне  бір  маңызды  артықшылығы – альфа-лактальбуминнің болуы. Кейбір
зерттеулерге қарағанда, бұл ақуыз ісік ауруларына қарсы тиімді əсер ете алады. Осы
ақуыздың  белсенді  түрін  ғалымдар HAMLET (лат. human alpha-lactalbumin made
lethal to tumors) деп атай бастаған.

жүктеу 4,09 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   105   106   107   108   109   110   111   112   ...   216




©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет
рсетілетін қызмет
халықаралық қаржы
Астана халықаралық
қызмет регламенті
бекіту туралы
туралы ережені
орталығы туралы
субсидиялау мемлекеттік
кеңес туралы
ніндегі кеңес
орталығын басқару
қаржы орталығын
қаржы орталығы
құрамын бекіту
неркәсіптік кешен
міндетті құпия
болуына ерікті
тексерілу мемлекеттік
медициналық тексерілу
құпия медициналық
ерікті анонимді
Бастауыш тәлім
қатысуға жолдамалар
қызметшілері арасындағы
академиялық демалыс
алушыларға академиялық
білім алушыларға
ұйымдарында білім
туралы хабарландыру
конкурс туралы
мемлекеттік қызметшілері
мемлекеттік әкімшілік
органдардың мемлекеттік
мемлекеттік органдардың
барлық мемлекеттік
арналған барлық
орналасуға арналған
лауазымына орналасуға
әкімшілік лауазымына
инфекцияның болуына
жәрдемдесудің белсенді
шараларына қатысуға
саласындағы дайындаушы
ленген қосылған
шегінде бюджетке
салығы шегінде
есептелген қосылған
ұйымдарға есептелген
дайындаушы ұйымдарға
кешен саласындағы
сомасын субсидиялау