Оқулық Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі алматы, 2014 А. Н. Доғалов

жүктеу 2,49 Mb.

Pdf просмотр

бет	279/610
Дата	04.01.2022
өлшемі	2,49 Mb.
	#36085
түрі	Оқулық

1 ... 275 276 277 278 279 280 281 282 ... 610

Экономикалык теория

8.1. Өндіріс шығындарының теориясы. Трансакциондық шығындар

Негізгі  ұғымдар:
шығындар,  айқын  шығындар,  айқын  емес
шығындар,  тұрақты  шығындар,  өзгермелі  шығындар,  жалпы
шығындар,  орташа  шығындар,  шекті  шығындар,  трансакциондық
шығындар, табыс, жалпы табыс, орташа табыс, шекті табыс, пайда,
экономикалық пайда, бухгалтерлік пайда, қалыпты пайда, т.б.
8.1. Өндіріс шығындарының теориясы. Трансакциондық
шығындар
Шығындар  және  өндіріс  шығындары  ұғымы  экономикалық
теория ұғымдарының ішінде ерекше, аса маңызды рөлді атқарады,
өйткені  олар  бәсекелестік  ортада  фирма  қызметінің  тағдырына,
оның көлеміне, болашақ дамуына, және соңында табысы мен пайда
мөлшеріне тікелей әсер етеді.
Шығындар, ең алдымен өндіріс шығындары туралы теориялық
көзқарастар  классикалық  саяси  экономияның  негізгі  өкілдері  А.
Смит пен Д. Рикардоның зерттеулерінде кездеседі. Смит абсолютті
шығындар  тұжырымдамасын,  Рикардо  салыстырмалы  шығындар
тұжырымдамасын енгізген. Олар өндіріс шығындарын өнімнің жеке
бірлігін жасауға кеткен қоғамдық қажетті еңбектің орташа шамасымен
байланыстырады.
Марксизм теориясы өндіріс шығындарын кеңінен зерттеді. Бұл
теорияның басты өкілі К. Маркс өзінің «Капитал» атты еңбегінде

152
өндіріс шығындарын жан-жақты талдады. Ол тауардың жасалуын
және оған жұмсалған шығындарды өндіріс құрал-жабдықтарымен
және жұмыс күшімен байланыстырды. Тауардың құнын құрайтын
еңбек шығындарын нақты шығындар деп атайды.
Маржинализм теориясы өндіріс шығындарын тауардың ерекше
қасиеті болып табылатын пайдалылық ұғымы тұрғысынан зерттейді.
Пайдалылық,  соның  ішінде,  тауардың  жалпы  пайдалылығы  және
шекті  пайдалылығы  психологиялық  құбылыс  ретінде  өндіріс
факторлары үшін фирмалар төлейтін соңғы соманың шамасы болып
табылады. Маржиналистер экономикалық ғылымға шекті шығындар
тұжырымдамасын енгізген, ол туралы біз әлі айтатын боламыз.
Институционализм  бағытының  өкілдері  шығындар  теориясын
әріқарай  дамыта  түсті.  Олар  өндіріс  шығындарынан  басқа  жеке
шығындардың, қоғамдық шығындардың, абсолюттік шығындардың,
қаржылық шығындардың, сонымен қатар қысқа мерзімді және ұзақ
мерзімді шығындардың бар екендігін бөліп көрсетті.
Неоклассикалық  теория  өндіріс  факторларына  жұмсалатын
шығындарды өнім көлеміне тәуелді өзгермелі шығындар және өнім
көлеміне тәуелді емес тұрақты шығындар деп ажыратады. Сондай-
ақ,  өзгермелі  шығындардың  да,  тұрақты  шығындардың  түрлерін
анықтайды.
Соңғы уақыттарда неоинституционализм бағытының басты өкілі Р.
Коуз енгізген

жүктеу 2,49 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 275 276 277 278 279 280 281 282 ... 610