Оқулық Алматы, 2013 Əож кбж қ Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігінің «Оқулық»

Қазақстанның таулы аймақтарының тік белдеулілігі

жүктеу 3,79 Mb.

бет	127/140
Дата	09.12.2023
өлшемі	3,79 Mb.
	#44625
түрі	Оқулық

1 ... 123 124 125 126 127 128 129 130 ... 140

kabysheva-topyraktanu

Қазақстанның таулы облыстарына экологиялық сипаттама

Қазақстанның таулы аймақтарының тік белдеулілігі

Қазақстанның оңтүстік-шығысындағы таулар бөктеріндегі облыстарда теңіз деңгейінен алғанда, биіктіктің өзгеруіне байланысты, топырақтар да өзгеріп отырады. Ол жерлер климаттың, топырақтың жəне өсімдіктердің ерекшеліктеріне қарай 27-кестеде Батыс Тянь-Шань, Солтүстік Тянь-Шань, Сауыр-Тарғабатай жəне Оңтүстік Батыс Алтай топырақ про- винцияларына бөлінеді.

376
27-кесте

Қазақстанның таулы облыстарына экологиялық сипаттама

Тік-биіктік табиғи белдеу- лер (зоналар)	Топырақ жарала- тын жыныс	Өсімдік жамыл- ғысы	Климат элементтері
			Орта жыл-дық t°	Кезең ұзақтығы (күндер)			10°-тан жоғары t° жинағы		Жауын-шашын мөл-шері, мм
				аязсыз	10°-тан жоғары	жылда			Жылы кезде>10°
Тау етегіндегі шөл дала	Лөс, лөсті құмбал- шық	Эфемерлі- жусанды	7÷12	140-215	170-215	2700-4300		200-400		115-250
Аласа таулы дала	Лөс, лөсті құмбалшық, делю- вий, пролювий	Астық тұқымд ас аралас шөптер	7÷8	140-180	160-180	2500-3100		460-780		250-550
Орташа таулы шалғынды орман	Лөсті балшық, элювий, делювий	Астық тұқымд ас аралас шөптер, Жапырақты мен бүрілі орман, бұталар, арша	2,5÷7	105-145	115-150	860-2000		840-900		430-530
Биік таулы шалғын жəне алғынды дала	элювий, делювий, морендік (мұзарттық)	Аласа шөпті альпілі шалғын, биік шөпті субальпілі шалғынды далалық көгал.	0.8	50-80	57	-		730-750		170-230

Батыс Тянь-Шань провинциясында (Оңтүстік Қазақстан облысының территориясы) мынадай топырақ өңірлері бар: тау етегіндегі шөлейт жазықтықта құба топырақ; таудың орта шеніндегі шөбі молорманның күрең топырағы, биік таулыжерлерде шалғындық субальпілік жəне альпілік топырақтар тараған.
Солтүстік Тянь-Шань провинциясында (Қырғыз Іле Ала- тау жоталары жəне Кетмень) мынадай топырақ өңірлері бар: тау етегі жазықтығындағы шамалы карбонатты (солтүстік) құба топырақпен ашық қара-қоңыр топырақ; аласа таудың күңгірт қара- қоңыр топырағы жəне таулы жердің қара топырағы; таулы жердің сілтісізденген қара топырағы; орташа таулы жердің шалғындық- ормандық жəне таудың күңгірт түсті ормандық сұр топырағы, биік таулы жердің шалғындық субальпілік жəне алпілік топырағы тараған. Бұдан жоғары жерде мұзарттармен мəңгі қарлар жатады. Сауыр-Тарғабатай жəне Оңтүстік Батыс Алтай провинцияла- рында тау етегімен аласа тауларда қара-қоңыр топырақпен қара топырақтың бір ғана өңірі бөлініп шығады. Алғашқы жазықтықтағы қуаң даланың нағыз қара қоңыр топырағының тікелей жалғасы бо- лып табылады. Бұдан жоғары таудың орта шенінде шалғындық қара топырақ жəне орманды-даланың сұр топырақты өңірі, сондай-ақ тау- шалғындық субальпілік жəне алпілік топырақтар өңірі орналасқан. Сонымен қатар, Оңтүстік Батыс Алтай провинцияларында қайың жəне көктеректі орманның күлгін топырағы, сол сияқты балқараңай, майқарағай, самырсын орманының қоңыр топырағы басым; ожан жоғары тасты тундраның мүк, қына өсетін биік таулық топырақ
өңірі орналасқан.
Тау бөктеріндегі облыстар жерінің аумағы 17,4 млн. га, яғни 6,6
пайыз. Ал тау етегіндегі өңір (Батыс жəне Солтүстік Тянь-Шаньдық)
-16 млн. га, яғни республикамыздың жер аумағының 6 пайызына жуық. Бұл өңірдің топырағы биік тік белдеудің төменгі сатысы бо- лып табылады.

жүктеу 3,79 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 123 124 125 126 127 128 129 130 ... 140