Әдістемелік нұсқаулық: Студенттерге дәрісте қарастырылған тақырыптарға морфологияның теориялық сипаттамасын толықтырып жазғызу

Әдістемелік нұсқаулық: Студенттерге дәрісте қарастырылған тақырыптарға морфологияның теориялық сипаттамасын толықтырып жазғызу.

1. Аманжолов А.С. Қазақ тілі синтаксисінің қысқаша курсы. 1940.

2. Аманжолов А.С., Сауранбаев Н. Қазақ тілі грамматикасы. II бөлім.

Синтаксис. 1 басылуы. 1939.

3.Аманжолов А.С., Әбілқаев А., Ұйықбаев И. Қазақ тілі грамматикасы.

II бөлім. Синтаксис.1971.

4. Аманжолов А.С. Сөйлем мүшелерін таптастыру мәселелері. - "Тіл

мәселелері". Мақалалар жинағы ІІ-кітап, Алматы, 1936.

5.Әмір Р., Әмірова Ж. Жай сөйлем синтаксисі. Алматы, 1998.
14-семинар. Жай сөйлем туралы түсінік. Жай сөйлемнің түрлері.

Сабақтың мазмұны:

1.Жай сөйлемнің айтылу мақсатына қарай бөлінуі

2.Тұрлаусыз мүшелердің қатысу, қатыспауына қарай жалаң, жайылма сөйлемдер.

3.Атаулы сөйлемдер қолданысы

1.Жай сөйлемнің айтылу мақсатына қарай бөлінуі

2.Тұрлаусыз мүшелердің қатысу, қатыспауына қарай жалаң, жайылма сөйлемдер.

3.Атаулы сөйлемдер қолданысы

Әдістемелік нұсқаулық: Студенттерге дәрісте қарастырылған тақырыптарға морфологияның теориялық сипаттамасын толықтырып жазғызу.

1. Аманжолов А.С. Қазақ тілі синтаксисінің қысқаша курсы. 1940.

2. Аманжолов А.С., Сауранбаев Н. Қазақ тілі грамматикасы. II бөлім.

Синтаксис. 1 басылуы. 1939.

3.Аманжолов А.С., Әбілқаев А., Ұйықбаев И. Қазақ тілі грамматикасы.

II бөлім. Синтаксис.1971.

4. Аманжолов А.С. Сөйлем мүшелерін таптастыру мәселелері. - "Тіл

мәселелері". Мақалалар жинағы ІІ-кітап, Алматы, 1936.

5.Әмір Р., Әмірова Ж. Жай сөйлем синтаксисі. Алматы, 1998.
15-семинар. Құрмалас сөйлем туралы сипаттама. Құрмалас сөйлемнің даму жолдары, түрлері. Құрмалас сөйлем синтаксисінің зерттелуі.

Сабақтың мазмұны:

1. Құрмалас сөйлем туралы жалпы сипаттама.

2.Құрмалас сөйлемнің даму жолдары.

3.Құрмалас сөйлем синтаксисінің зерттелуі.

4. Салалас, сабақтас, аралас құрмалас сөйлемдердің жалпы сипаттамасы және айырым белгілері.

Сабақтың мақсаты: Құрмалас сөйлемнің сипаттау. Жасалу жолдарын анықтау, түрлерін ажырату.

Бақылау сұрақтары:

1. Құрмалас сөйлем туралы жалпы сипаттама.

2.Құрмалас сөйлемнің даму жолдары.

3.Құрмалас сөйлем синтаксисінің зерттелуі.

4. Салалас, сабақтас, аралас құрмалас сөйлемдердің жалпы сипаттамасы және айырым белгілері

Әдістемелік нұсқаулық: Студенттерге дәрісте қарастырылған тақырыптарға морфологияның теориялық сипаттамасын толықтырып жазғызу.

1. Балақаев М., Қордабаев Т. Қазіргі қазақ тілі /синтаксис/. А., 1972.

«Қазіргі қазақ тілінің негіздері» пәні бойынша курстық жұмыс (жоба) қарастырылмаған.

Студенттің өздік жұмысын ұйымдастыру бойынша әдістемелік нұсқаулық:

Өздік жұмыс тақырыптары, онда қарастырылатын сұрақтар қазақ әдебиеті тарихының өзекті теориялық және методологиялық мәселелерін кеңінен қамтиды. Студенттің білімді өз бетімен алуға ұмтылушылығын, ізденімпаздық кабілетін арттыру мақсат етіледі. Студенттен әр семинардың берілген сұрақтарына тыңғылықты әзірленуі талап етіледі. Ол үшін студент көрсетілген әдебиеттер бойынша әрбір сұрақтың мәнін ашатындай конспект әзірлеуі қажет. Бұл біріншіден, білімінің жүйелілігін, үздіксіздігін қамтамасыз етеді. Екіншіден, дайын конспектінің өздік жұмысты орындау, ОСӨЖ, кезеңдік және қорытынды бақылауға дайындалу барысында пайдасы зор. Қздік жұмыс тақырыбымен танысып алған соң, қажетті әдебиеттерді іріктеп алу керек. Бір сұрақтың айналасында айтылған түрлі авторлардың пікірлеріне іштей салыстырулар жасап, түйінді жерлерін қағаз бетіне түсіру керек. Осы мәселе төңірегіндегі өз ойыңыз қандай, соны дәйектеңіз. Бұдан соң белгілі бір тұжырымды дәлелдеу үшін өзіңіз оқыған көркем туындылардан, сын мақалалардан мысалдар келтіріңіз. Келесі семинарларда алдыңғы өткен сабақтарда дайындаған материалдарыңызды, алған біліміңізді дұрыс пайдалана біліп, жаңа тақырыппен байланыстырып отырыңыз. Әр тақырыпты өткен кезде ұсынылып отырған көркем мәтіндермен мұқият танысып, көрсетілген үзінділерін жатқа оқу қажет. Өздік жұмысты қорғау барысында әдеби мәселелерді меңгерумен қатар мәтінді білу талап етіледі. Емтихан алдында мәтіндік тест алынады.
5.1 Қазақ тілі біліміндегі сөз таптарын жіктеу туралы пікірлер

5.2 Көмекші есімдердің мағынасы мен қызметі

5.3 Күрделі зат есімдердің түрлері, орфографиясы

5.4 Күрделі сын есімдердің ішкі құрамдарының түрлері

5.5 Салыстырмалы шылрайдың жасалу жолдары

0. 
   «Бір» сан есімінің қолданыс ерекшелігі
   
1. 
   Құрамында сан есім бар тұрақты сөз тіркестерінің мағынасы мен қолданылуы
   
2. 
   Есімдіктің есімдер тобына жататындығы, мағынасының жалпылығы, оның қандай мкғынада қолданылуы контекстен көрінетіндігі
   
3. 
   Жіктеу, сілтеу есімдіктерінің түрленуі
   

5.11 Қимылдың өту сипаты категориясы

5.12 Етіс жұрнақтарының қабаттаса қолданылу ерекшеліктері

5.13 Шартты райдың мағынасы. Қалау рай мен шартты райдың тұлғасындағы ұқсастықпен айырмашылық.

5.14 Есімше, көсемшелердің сөйлемдегі қызметі

5.15 Етістіктің шақтары, жасалу жолдары, түрлері.

5.16 Үстеудің тарихи қалыптасуы, үстеу түбірлері.

5.17 Еліктеу сөздердің мағыналық топтары

5.18Жалғаулықты шылаулардың салаластырғыштық және сабақтастырғыштық болып екіге бөлінуі.

5.19 Одағай, тұлғалық құрылымы.

5.20 Қазіргі қазақ тіліндегі жалпы модальді және мақсат мәнді жай сөйлем

типтері.

5.22 Қазіргі казак тіліндегі меңгеріле байланысқан есімді сөз тіркестері.

5.23 Қазіргі қазақ тіліндегі жай сөйлем пунктуациясының негіздері.

5.24 Сөздің пайда болуы

5.25 Түркі тілдеріне ортақ лексика

5.26 Қолданыстағы жаңа сөздер

5.27 Семей аймақтық диалектілері.

5.28 Қазіргі қазақ тіліндегі варваризмдер.

5.29 Абай шығармаларындағы кітаби лексиканың элементтері.

5.30 Фразеологизмдердің көркем әдебиетте қолданылуы.

1 Негізінен сөздің бірінші буынында және бір буынды сөздерде жазылатын әріптерді көрсетіңіз:

А. Я, ю, э, е, и

В. Я, ю, а, е, і

С. А, ю, я, і, ү

D. Ә, о, ө, ұ, ү

Е. Ы, і, у, э, и
2 Ы, І әріптерінің емлесіне байланысты дұрыс жазылған сөздердің қатарын көрсетіңіз:

А. Ылашын, ырух, ірет, ірең

В. Ілеген, ылашын, іреңк, ірің

С. Ылаж, ірең, ырас, ылақ

D. Ырым, ырық, іріту, ілігу

Е. Ілеп, ылақап, ырақым, ыласайық

A. Бүгінгі

B. Бұрұңғұ

C. Жұмұшшұ

D. Көмөсү

E. Бұрұу

А. Қысаң, езулік

В. Ашық, еріндік

С. Ашық, езулік

D. Қысаң, еріндік

E. Еріндік, қысаң

А. 3

С. 5

Е. 6
6 Дауыстылар еріннің қатысына қарай қалай бөлінеді?

А. Буын үндестігі бойынша

В. Еріндік, езулік

С. Ашық,қысаң

D. Жартылай ашық, еріндік

Е. Жуан, жіңішке
7 Дауыстылар жақтың қатысына қарай қалай бөлінеді?

А. Еріндік, езулік

В. Жуан, жіңішке

С. Ашық, қысаң

D. Шұғыл, ызың

Е. Көмей, форингаль

A. Тасымал

B. Әріп

C. Дыбыс

E. Екпін
9 Қай буын тасымалданбайды ?

A. Бір дауыстыдан тұрған ашық буын

B. Екі дыбыстан тұрған ашық буын

C. Үш дыбыстан тұрған ашық буын

D. Соңғы буындағы тұйық буын

E. Бірінші буындағы бітеу буын
10 Дұрыс буынға бөлінген сөзді тап:

А. Қы-зғал-дақ

В. Ба-ла-лар-дың

С. Бал-а-лардың

D. Жұд-ыр-ық

Е. Балап-ан

А. 4

С. 2

Е. жоқ
12 Буын үндестігіне бағынбайтын қосымшаларды көрсетіңіз:

А. -лар,-лер,-дар,-дер,-тар,-тер

В. -қор,-кеш,-нікі,-мен,-қой,-паз

С. -ға,-та,-да,-қа,-па,-ба

D. -сыз,-сіз,-шы,-ші,-ша,-шя

Е. -дай,-лай,-тай,-сай,-қай,-ғай
13 Кейінді ықпал заңына бағынып тұрған сөздер қатарын көрсетіңіз:

А. Қарагөз, Талдығорған, бірғатар, күз гелді

В. Қаракөз, Талдықорған, бірқатар, күз келді

С. Азаңғап, ортаң ғолдай, таш шол, мең гөрдім

D. Көк аспан, жоқ зат, ақ ешкі

Е. Көг аспан, жоғ зат, ағ ешкі

A. 36

C. 37

E. 25
15 Ы әрпі жазылмайтын орынды көрсетіңіз:

А.Қат...нас

В. Қор...тынды

С. Ар...стан

D. Құр....лыс

Е. Рақ....мет
16 Бір м әрпі жазылатын орынды көрсетіңіз:

А. Гра ... атикалық талдау

В. Мақтау гра ... отасы

С. Програ ... асы

D. Телега ... а

Е. Екі килогра ...

A. Ұ, ү, у

B. Ғ, қ, щ

C. Ф, х, һ

D. Ы, і, и

E. Ө, і, ү

А. М, н, р, л, ң

В. П, қ, т, с, к, ш

С. В, б, г, д, з, ж

D. Б, с, ғ, ж, з, л

Е. М, д, к , л, с, т

А. М, н, р, л, ң

В. П, қ, т, с, к, ш

С. В, б, г, д, з, ж

D. Б, с, ғ, ж, з, л

Е. М, д, к , л, с, т

А. Тілдегі сөздердің бір-біріне мағыналары жағынан ерекшеленуі

В. Тілімізде дыбыстардың сырын ашады

С. Дауыс құбылысының бірнеше толқынмен бөлшектеніп үзіліп-үзіліп айтылуындағы ауаның бір толқыны

D. Белгілі бір тілге ғана тән біркелкі, бір дыбысты дыбыс құбылыстарын сипаттап беру

Е. Дұрыс жауабы жоқ

А. Дауысты дыбыс екі жағынан дауыссыз дыбыспен қоршалып тұратын буын

В. Дауыссыздан басталып дауыстыға аяқталатын буын

С. Дауыссыздан басталып дауыстыға бітетін буын

D. Дауыстыдан басталып дауыссыз дыбысқа бітетін буын

Е. Дұрыс жауап жоқ

А. П, қ, т, с, к, ш

В. М, н, р, л, ң

С. В, б, г, д, з, ж

D. Б, с, ғ, ж, з, л

Е. М, д, к , л, с, т

А. Еркінбек

В. Амантай

С. Жүсіпхан

D. Әзілкеш

Е. Шайхана

А. Барыс септік

В. Жатыс септік

С. Шығыс септік

D. Табыс септік

Е. Көмектес септік

А. -дікі

С. -паз

Е. -неш
26 Қай дыбыстар қатары өкпеден шыққан ауаның кедергісіз шығуынан жасалады?

А. Р, й, с

В. Л, о, ө

С. С, ш, щ

D. А, ә, е

Е. Қ, к, ғ
27 Еріндік дауыстылардың қатарын табыңыз

А. А, о, ұ, у, ы

В. А, ә, о, ө, е

С. Ы, і, и, ұ, ү

D. О, ө, ұ, ү, у

Е. Ә, ө, ұ, ү, і

А) омоним

В) лексикология

С) морфология

D) фонетика

Е) грамматика

А.архаизмдер

В.тарихи сөздер

С.неологизмдер

D.кәсіби сөздер

Е.табу
30 Күрделі сөзді көрсетіңіз.

A. Болашақ жастардыкі

B. Ән, жыр асқақтады

C. Адамға табыну

D. Ертеңгілік болды

E. Балалар бақшасы
Екінші межелік бақылау тестілері
1 Бастауыштың қимыл әрекетін білдіріп, онымен қиыса байланысатын сөйлем мүшесін табыңыз.

А. Баяндауыш.

~ Айқындауыш.

~ Толықтауыш.

~ Пысықтауыш.

~ Анықтауыш.}

{~ Жақсыға көңілің тояды.

~ Анасының көңіл-күйі жақсы.

~ Асан жақсы оқиды.

~ Жақсы - ісімен жақсы.

= Жақсы бала жеткізеді мұратқа.}

{~Бөгде сөздің айтылуы

~Біреудің сөзінің автор тарапынан өзгеріске ұшырап берілуі

=Бөгде біреудің сөзі өзгермей сол қалпында берілуі

~Бөгде біреудің сөзі өзгертіліп берілетін сөз

~Мағынасынан сәл өзгеріске түсіріп айтатын сөз}

{~ Құр барып қайтпа - алып қайт!

~ Берсе - алам ғой.

~ Қойшы енді - бөлежан!

= Болат – өз ауылының баласы.

~ Нем кетіпті – барып қайтам.}

Оның құлағына гүріл естілді.

{~ Пысықтауыш.

~ Баяндауыш.

~ Анықтауыш.

= Бастауыш.

~ Толықтауыш.}
Тіліміздегі сөз тіркесі мен сөйлемнің құрылымы-құрылысын қарастыратын саланы белгілеңіз.

{~ Пунктуация.

~ Морфология.

~ Орфоэпия.

~ Лексика.

= Синтаксис.}

{~ Алыс пен жақынды жорытқан білер, ащы мен тұщыны татқан білер.

= Құнанбай Ұлжан қасына отырды да, Мәкіш пен Абайдың жүзіне қарады.

~ Күн бұлттанып еді,- жаңбыр жаумады.

~ Қына тасқа бітсе, білім басқа бітер.

~ Ол қасқа айғырға қарап ұмтыла түсіп еді, Бақыт тізгінге жармаса кетті.}

{~ бастауыш түсіріліп айтылады

~ айтылуға тиісті мүшелер түсіп қалады

= айтылуға тиісті ойға қатысты сөйлем мүшелер түгел қатысады

~ іс-оқиғаны білдіреді

~ қажеті жоқ сөздердің бәрі қатысады}

{~ хабарлы сөйлем

~ сұраулы сөйлем

= лепті сөлем

~ бұйрықты сөйлем

~ жауабы жоқ}

{= Талғаулы салалас

~ Кезектес салалас

~ Себеп-салдар салалас

~ Қарсылықты салалас

~ Ыңғайлас салалас}

{~ Аласалау үйден түтін шықты.

~ Жақсыдан үйрен, жаманнан жирен.

= Біраздан кейін іштен қара торы жігіт шықты.

~ Далада кішкентай балалар ойнап жүр.

~ Шалғай ауылдарда жарық сөніп қалған.}

{~ Салыстырмалы салалас

= Ыңғайлас салалас

~ Себептес салалас

~ Қарсылықты салалас

~ Кезектес салалас}

Әйткенмен, сөйткенмен, солай болғанмен, алайда.

{= Қарсылықты

~ Ыңғайлас

~ Түсіндірмелі

~ Талғаулы

~ Себеп-салдар}
Матаса байланысқан анықтауыштық қатынасты табыңыз.

{= Үйдің терезесі

~ Талдырмаш қыз.

~ Таулы жер.

~ Ақырын жүру.

~ Үйден шығу.}

{~ Далада қызыл-сары гүлдер жайқалып тұр.

~ Шаршаған кішкентай боталар артта қалып қойды.

~ Біз таудың ең биік шыңына шықтық.

~ Ол хатты асықпай, баппен, жақсылап тағы бір оқып шықты.

= Дала қызыл, сары, көкшіл түстермен құлпырып тұр.}

{~ Кітап оқу.

~ Допты алу.

~Менің үйім.

= Балаға қарау.

~ Омардың дәптері.}

Сын есімнен болған баяндауышты табыңыз

Әскери адамның өңі суық, сөзі қысқа.

{= Суық.

~ Өңі.

~ Сөзі.

{~ Қабысу, матасу.

~ Жанасу, матасу.

~ Қиысу, қабысу.

~ Меңгеру, қиысу.

= Меңгеру, жанасу.}

{= бастауыш

~ баяндауыш

~ толықтауыш

~ пысықтауыш

~ анықтауыш}

Әдемі, қысықтау көздері өзіне жарасып-ақ тұр.

{~ Пысықтауыш

= Анықтауыш

~ Бастауыш

~ Баяндауыш

~ Толықтауыш.}
Еңбек қылмай тапқан мал дәулет болмас: қардың суы секілді тез суалар.

Салаластың қай түрі, белгілеңіз.

{= Түсіндірмелі

~ Талғаулы

~ Себеп-салдар

~ Қарсылықты

~ Ыңғайлас.}
Мезгіл бағыныңқы сабақтас сөйлемді көрсетіңіз.

{~ Қыс келді.

~ Арман - әнші.

= Жанпейіс үйге кіріп кеткенде, Асқар мен Ержан тысты қалды.

~ Бас болмақ оңай, - бастамақ қиын.

~ Теңіз тынышталды, бірақ еш нәрсе көрінбейді.}

{~ Меңгеру

= Матасу

~ Қабысу

~ Қиысу}
«Баласын сағынды» тіркесі қандай байланысу түріне жатады?

{~ Қиысу

= Меңгеру

~ Матасу

~ Қабысу

{~ Етістікті, сын есімді сөз тіркес

= Етістікті, есімді сөз тіркес

~ Есімді, анықтауышты тіркес

~ Етістікті, пысықтауышты тіркес

~ Етістікті, есімді тіркес}

{~ Мезгіл

~ Мекен

= Мақсат

~ Сын-қимыл}

{~ сөзіңді ұқтым;

~ сөзімді тыңда;

= сөзіңнің басында;

~ сөзге тоқта;

~ сөз бер;}

{~ еңбекке баулу;

~ еңбек ет;

~ еңбексіз табыс;

~ еңбектің түбі зейнет;

= еңбектен соң;}

А. Тілдегі сөздердің бір-біріне мағыналары жағынан ерекшеленуі

В. Тілімізде дыбыстардың сырын ашады

С. Дауыс құбылысының бірнеше толқынмен бөлшектеніп үзіліп-үзіліп айтылуындағы ауаның бір толқыны

D. Белгілі бір тілге ғана тән біркелкі, бір дыбысты дыбыс құбылыстарын сипаттап беру

Е. Дұрыс жауабы жоқ

А. Бір буында бірден артық дауысты дыбыс болмайды

В. Жалғыз дауысты буын құрай алмайды

С. Буында мағына болады

D. Буында ұғым бар

Е. Дұрыс жауабы жоқ

А. Дауысты дыбыс екі жағынан дауыссыз дыбыспен қоршалып тұратын буын

В. Дауыссыздан басталып дауыстыға аяқталатын буын

С. Дауыссыздан басталып дауыстыға бітетін буын

D. Дауыстыдан басталып дауыссыз дыбысқа бітетін буын

Е. Дұрыс жауап жоқ

А. П, қ, т, с, к, ш

В. М, н, р, л, ң

С. В, б, г, д, з, ж

D. Б, с, ғ, ж, з, л

Е. М, д, к , л, с, т

A. Аспан

C. Тату

E. Шешен
6 Буын үндестігіне бағынбайтын қосымшалар қатарын табыңыз

А. -лар,-лер

В. - кер,-гер

С. -дан,-ден

D. -тың,-тің

E - лас,-лес
7 Қай сөзде жуан-жіңішке дауыстылар араласып келген?

А. Ауылшаруашылық

В. Жазғытұрым

С. Бей-берекет

D. Бүгін-ертең

Е. Ары-бері

А. Еркінбек

В. Амантай

С. Жүсіпхан

D. Әзілкеш

Е. Шайхана

А. Танкіні

В. Пункте

С. Шрифтің

D. Йодты

Е. Нольды

А. Барыс септік

В. Жатыс септік

С. Шығыс септік

D. Табыс септік

Е. Көмектес септік

А. -дікі

С. -паз

Е. –неш
12 Қай дыбыстар қатары өкпеден шыққан ауаның кедергісіз шығуынан жасалады?

А. Р, й, с

В. Л, о, ө

С. С, ш, щ

D. А, ә, е

Е. Қ, к, ғ
13 Қай сөйлемдегі септік жалғауы түсіріліп қолданылған?

А. Баласы шешесі берген құртын ұнатты.

В. Ыждағаттылықпен тыңдамауы қынжылтарлық.

С. Ықыласқа разы болмауы күмәнданарлық.

D. Ынтызарлықпен ысырапшылдықты мәселе етіп көтергенбісіңдер?

Е. Даудың басы –Дайрабайдың көк сиыры.

А. кермек, орама, ораза

В. кербез, кертпек, орағыт

С. кертартпа, кереғарлық

D. керемет, орасан

Е. орашолақ, кертік

А. қалтқы осы, саф алтын кілт

В. қатқыл дауыс, қалтарыс жер

С. қалтыр етпегендігі, кілт доғал

D. қалт тоқтамағандығы, кілт доғарушы

Е. сыршыл жан, жан дауыс

А. Етістіктің түбірі бұйрық райдың ІІ жағы

В. Етістіктер есімше, көсемше формаларын түрленгенде басқа сөздермен синтаксистік қатынасқа енеді.

С. Сөйлем мүшесінде баяндауыш болады.

D. Сөйлем мүшесінде пысықтауыш болады.

Е. Етістіктің қалау райы “игі еді”сөзінің тіркесуі арқылы жасалады.

А. Мен келем өзіңе тәй-тәй басып.

В. Сіз дария болғанда мен қоңыр қаз.

С. Жапандағы бір гүлмін жеке біткен.

D. Айтпасқа болмас.

Е. Елім деп еңіреп өткен.

А. Жоғары қарай

В. қызметсіз адам

С. сіз табасыз

D. айсыз аспанымыз

Е. Айшықты

А. кесеге, кежеге

В. томп-томп, ирең

С. алғыр, зерек

D. қаңғыр, дүңгір

Е. кесінді, кескін

А. қауғадай

В. қанжығасы

С. баруға

D. ұнжырғаларың

Е. ұңғысы

А. салым, таман

В. бірге, қабат

С. сияқты, тәрізді

D. сайын, үшін

Е. туралы, жайында