Өнеркәсіпті орналастыру Өнеркәсіптік өндірісті орналастырудың мәні мен принциптері

Өнеркәсіптік кәсіпорындарды орналастыру модельдері және олардың

жүктеу 254,66 Kb.

Pdf просмотр

бет	2/4
Дата	04.01.2022
өлшемі	254,66 Kb.
	#31748

1 2 3 4

13-апта лекция ӨЭ

2. Өнеркәсіптік кәсіпорындарды орналастыру модельдері және олардың

тиімділігі

Кәсіпорындарды орналастыру туралы шешімдерді жеке және мемлекеттік ұйымдар да

қабылдай алады. Қабылданатын шешімдердің тиімділігіне экономикалық факторлармен

қатар мынадай аспектілер әсер етеді:

- мемлекеттің ұлттық мүдделері;

- әлеуметтік шығындар;

- әлеуметтік пайда.

Әлеуметтік және ұлттық мүдделерді ескере отырып, мемлекет өндірістерді

орналастыру саясатын мынадай бағыттар бойынша жүзеге асырады:

- пайдалы қазбалардың экспортын азайту үшін өз шикізатын өңдеуге бағдарланған

салаларды дамыту;

- импортқа тәуелділікті қысқарту үшін өндіріс құралдарының өндірісін кеңейту;

- өңірлік саясат шеңберінде артта қалған аудандардың экономикасын "жандандыру"

үшін жаңа кәсіпорындар салу.

Жаңа кәсіпорындарды салу кезінде оларды орналастырудың көптеген нұсқалары

зерттеледі және талданады, атап айтқанда:

- кәсіпорындардың өніміне әлеуетті сұраныс зерттеледі және өндіріс ауқымы

анықталады;

- тұтынушылардың ықтимал ортасы және олардың орналасқан жері бағаланады;

- қажетті кәсіпорындардың саны және олардың мөлшері анықталады;

- өндірістік және көліктік шығындарды салыстырмалы жиынтық талдау жүргізіледі;

- кәсіпорындарды орналастырудың болжамды орындарының инфрақұрылымына

талдау жасалады;

- жекелеген өңірлер шеңберінде еңбек нарығын кадрлармен қамтамасыз ету

бағаланады.;

- табиғи - климаттық факторлар зерттеледі;

- өнеркәсіптік өндірістердің экологиялық салдарлары талданады;

- жаңа өндірістерді салу туралы шешім қабылданады.

Тиімді экономикалық әсерді анықтау үшін кәсіпорындарды орналастыру кезінде

оларды орналастырудың мынадай модельдері қолданылуы мүмкін:

- Шеффле моделі,

- Вебер моделі,

- Тинберген моделі.

Шеффле гравитациялық моделіне сәйкес өнеркәсіп көбінесе үлкен қалаларда немесе

оларға жақын жерлерде дамиды. Үлкен қалалар өнеркәсіптік кәсіпорындарды өзіне

тартады, ал олардың тартылу күші олардың арасындағы қашықтықтың квадратына кері

пропорционалды:

𝑀

𝑖𝑗

𝑃

𝑖

× 𝑃

𝑗

𝐷

𝑖𝑗

мұндағы

P

i

және

P

j

–

i

және

j

қалаларының тұрғындары;

D

ij

– қалалардың арақашықтығы;

𝑀

𝑖𝑗

–

және

қалаларының тартылыс күші.

Өнеркәсіптің оқшаулануы, егер:

- қалаларда халықтың жоғары тығыздығы байқалса;

- кәсіпорындардан өткізу нарықтарына дейін шағын қашықтық болса;

- қалалар бір-бірінен шамалы қашықтықта орналасса, елеулі сипатта болады.

Өнеркәсіп саласының Вебер моделіне сәйкес пайдаланылатын табиғи ресурстардың

түріне байланысты орналастырылады.

Табиғи ресурстардың барлық түрлері локализацияланған (мұнай, газ, көмір, кен) және

барлық жерде пайдаланылатын (құм, су) болып бөлінеді. Өнеркәсіптік кәсіпорынның

орналасу орнын таңдау кезінде өндіруші өнеркәсіп үшін локализацияланған ресурстар, ал

қайта өңдеу өнеркәсібі үшін - барлық жерде пайдаланылатын ресурстар неғұрлым маңызды

болып табылады.

Өнеркәсіптік кәсіпорынның оңтайлы орналасуын анықтау үшін дайын өнімнің

салмағында оқшауландырылған ресурстардың үлес салмағын көрсететін коэффициент

есептеледі:

𝑘 =

𝑀

дө

мұнда

М

л

– локализацияланған ресурстар үлесі;

М

дө

– дайын өнім үлесі

;

k -

дайын өнімдегі локализацияланған ресурстардың үлесі салмағы.

Егер к>1 болса, онда өнеркәсіптік кәсіпорын оқшауланған ресурстарға жақын

орналасуы тиіс, егер к<1 болса, онда өнеркәсіптік кәсіпорын үлкен қалалар мен өткізу

нарықтарына жақын орналасуы тиіс.

Есептелген коэффициент табиғи ресурстарды тасымалдауға кететін шығындардың

және еңбекақы төлеуге кететін шығындардың оңтайлы арақатынасын анықтауға мүмкіндік

береді. Егер өнеркәсіптік кәсіпорын локализацияланған ресурстарға жақын орналасқан

болса, онда оларды кәсіпорынға дейін тасымалдауға арналған шығындарды азайту

еңбекақы төлеуге арналған шығындардың өсуін және басқа да шығындарды өтейді. Егер

өнеркәсіптік кәсіпорын үлкен қалалардың жанында болса, онда еңбекақыға, өнімді өткізуге

жұмсалатын шығындарды азайту және басқа да шығындар табиғи ресурстарды

тасымалдауға жұмсалатын жоғары шығындарды өтейді.

Басты көрсеткіштердің өзара үйлесімділігіне (тасымалдау көлемі мен құнына, жұмыс

коэффициентінің мәніне және агломерациядан үнемделуіне) байланысты Вебер өнеркәсіп

салаларының топтарын бөлді, олардың әрқайсысының өз орналастыру принциптері бар:

1. Барлық жерде материалдарды өңдеуге бағытталған салалар, әдетте, өткізу

нарықтарының жанында орналасады. Егер бұл кәсіпорындарды шикізат көздерінің

жанында орналастырса, үлкен өнімді тасымалдауға өндірістік емес шығындар пайда

болады.

2. Шикізат көздеріне бағдарланған салалар, өйткені оларды өндіруде қайта өңдеу

кезінде салмағын жоғалту барынша жоғары материалдар пайдаланылады.

3. Егер қайта өңдеу кезінде салмағын бірдей Жоғалтатын материалдар пайдаланылса,

кәсіпорындары аралық пункттерде орналасқан салалар.

жүктеу 254,66 Kb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 2 3 4