Материалдық-техникалық жабдықтау жоспарын құрастыру

Негізгі қордың екі түрі болады: өндірістік негізгі қорлар және бейөндірістік негізгі қорлар.

Материалдық өндіріс саласында жұмыс істейтін негізгі қорлар – өндірістік негізгі қорлар деп, өндірістік емес салада жұмыс істейтін негізгі қорлар – өндірістік емес негізгі қорлар (тұрғын үйлер, мәдениет, спорт мекемелер, бала-бақшалар, емдеу орындары және басқа да кәсіпорын балансындағы жұмысшыларға қызмет ететін объектілер) деп аталады.

Негізгі қорлар – ұлттық байлықтың маңызды бөлігі болып табылады және олардың құрамы мен құрылымын анықтау үшін негізгі қорлардың сыныптамасын жасау қажет. Негізгі қорлар натуралдық және ақшалай түрде өлшенеді. Қолдану мақсаттарына қарай негізгі қорлардың түрлері:

1. 
   Ғимараттар (цехтар, қоймалар және т.б).
   
2. 
   Құрылыстар (көпір, тоннель, жолдар, т.б).
   
3. 
   Тасымалдау қондырғылары (құбырлар, электр тоғын тасымалдау желілері).
   
4. 
   Машиналар мен жабдықтар:
   

б) жұмыс машиналары мен жабдықтары;

в) өлшеу және реттеу аспаптары;

г) есептегіш техника;

5. Көлік құралдары.

6. Құрал-сайман, қызмет ету мерзімі бір жылдан жоғары болатын басқа да құрал-саймандар.

7. Шаруашылық және өндірістік жиһаздар.

8. Көпжылдық өсімдіктер.

9. Жұмысшы және өнім беретін мал.

10. Жер құнарлылығын өсіруге қажетті күрделі шығындар.

11. Басқа да қорлар (кітапханалық қор).

Негізгі өндірістік қорлар құрылымына мынадай факторлар әсер етеді: шығарылатын өнім түрі, оның жалпы көлемі, автоматтандыру және механикаландырудеңгейі, мамандандыру және бірлестіру деңгейі, кәсіпорын орналасуының климаттық және географиялық орналасуы және т.б.

Негізгі өндірістік қорларды қолданудың көрсеткіштері 3 топқа бөлінеді:

• 
  Негізгі өндірістік қорларды экстенсивті қолдану көрсеткіштері;
  
• 
  Негізгі өндірістік қорларды интенсивті қолдану көрсеткіштері;
  
• 
  Негізгі өндірістік қорларды интегралды қолдану көрсеткіштері.
  

Екінші топ қорларды жедел түрде қолдану көрсеткіші негізгі қорлардың нақты өнімділігін, оның нормативтік өнімділігіне бөлу арқылы анықталады:

К_инт=В_ф/В_н

Құралдарды интегралды қолдану коэффициенті құралдарды интенсивті және экстенсивті қолдану коэффициенттеріне көбейту арқылы анықталады және құралдардың уақыт бойынша және өнімділігі бойынша қолданылуын сипаттайды.

мұндағы: ТПп - болжам бойынша тауарлық өнім, м.тг

В - өнделетін өнiм көлемi, т., дана

Ц - өнiм бiрлiгiнің орташа нарықтық бағасы, м.тг.

Тауарлық өнiмдi анықтағаннан кейiн, НӨҚ бағасы одан процент бойынша есептеледi.

Ет өндiрісi үшiн -25%, шұжық және консервiлiк өндiрiс үшiн -30%, сүт және тері, былғары өңдеу өндiрiсi үшiн 30-35%. НӨҚ құрамы бойынша есептеулер келесі құрылымдар бойынша жүргізіледі.

Еңбек заты ретінде шикізат пен отын-энергетикалық болып пайдаланылатын барлық материалдық ресурстар шартты түрде екіге бөлінеді.

Шикізат ресурстары әртүрлі өндірістік өнімдерін шығару үшін пайдаланылған еңбек заттарының түрі ретінде болып келеді. Өңделмеген шикізат деген жерден қазып алынған немесе өңделген және соның нәтижесінде белгілі бір өзгерістерге ұшыраған еңбек заттарын атайды.

Көмекші материалдар дайын өнім құрамына кірмейді, бірақ оның түзілуіне әсер етеді. Отын және энергия өзінің экономикалық ерекшелігіне байланысты көмекші материалдарға ресурстардың жеке тобына жатады.

Экономикалық тұрғыдан қарағанда халық шаруашылығына пайдаланатын шикізаттың барлық түрі ең үлкен екі топқа бөлінеді:

1. 
   Өндірістік шикізат –бұл өндірістен алынады және көбінесе саланың ауыр өнеркәсібінде қолданылады.
   
2. 
   Ауыл шаруашылық шикізатты – ауыл шаруашылық саласында өндіріп, негізінен жеңіл тамақ өнеркәсібінде пайдаланылады.
   

• 
  Өндіріс үрдісінде аттарын рөлі бойынша : негізгі, көмекші, қосымша;
  
• 
  Экономикалық нысаны бойынша: еңбек заты, дайын өнім;
  
• 
  Алу әдісі бойынша: өндірістік, ауыл шаруашылық;
  
• 
  Шыққан тегі бойынша: мал, өсімдік, кен қазынасы;
  
• 
  Өндіріс уақыты бойынша: маусымдық және маусымдық емес;
  
• 
  Өңдеу әдісі бойынша: алғашқ және қайталама (қалдықтар, көмекші өнімдер).
  

Әр түрлі өнімнің өзіндік құнына жатқызу тәсілі бойынша шығындар тікелей және жанама шығындар деп бөлінеді. Мұндай бөлу тек екі немесе оданда көп өнім шығаратын кәсіпорындарды қолданылады, солай болғандықтан біркелкі өнім шығаратын кәсіпорындарда шығындардың барлығы тура шығындар деп аталады.

Тікелей шығындар деп экономикалық жағынан біртекті шығындарды айтады, олар негізделген мөлшер мен нормативке сәйкес өнімнің нақты түрінің өзіндік құнына тікелей жатады. Оларға жататындар: шикізат пен материалдарға, тасымалдау – дайындауға, техникалық мақсатқа жұмсалатын отын мен энергияға, өндірістік жұмыскерлердің еңбек ақысына, әлеумектті төлемдерге кететін шығындар.