Негіздері оқу құралы Қостанай, 2017 1

27 

 

еңбек  биржалары,  делдалдық  және  маркетингтік  қызметтер,  ақпараттық  жүйелер, 

коммерциялық  банктер,  көтерме  сауда  орталықтары,  аукциондар,  жәрмеңкелер  және т.б. 

болып табылады.  

 

 

 

  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

НАРЫҚ ҚҰРЫЛЫМЫ 

Нарықтың экономикалық  

мәні бойынша  



 

тауарлар мен қызметтер нарығы 



 

өндіріс құралдарының нарығы 



 

еңбек нарығы 



 

ғылыми-техникалық зерттеулер нарығы 



 

қаржы нарығы  

Тауар топтары бойынша 



 

өндірістік тауарлар нарығы 



 

тұтыну тауарларының нарығы 



 

азық-түлік тауарларының нарығы 



 

өндіріс факторларының нарығы 

Кеңістігі бойынша 



 

жергілікті нарық 



 

аймақтық нарық 



 

ұлттық нарық  



 

дүниежүзілік нарық 

Бәсекені шектеу деңгейі бойынша 



 

таза бәсеке нарығы 



 

таза монополия нарығы 



 

олигополия нарығы 



 

монополистік бәсеке нарығы 

Сату сипаты бойынша 



 

бөлшек сауда нарығы 



 

көтерме сауда нарығы 



 

мемлекеттік сатып алу нарығы 



 

 

Заңға сәйкес келу тұрғысынан  

 



 

ресми (заңды) нарық  



 

көлеңкелі нарық 

28 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Нарықтық қатынастардың қалыптасу  жағдайлары 

Ұйымдасыру-экономикалық 

 

Құқықтық 

 

Әлеуметтік 

Меншік формаларының  

көптүрлілігі 

Нарықты құқықтық реттеу 

Мемлекеттік реттеуді 

сақтай отырып, өндірісті 

демократияландыру 

Нарық инфрақұрылымын 

құру 

Өндірушілер арасында 

бәсекені дамыту 

Еркін баға белгілеу 

механизмін құру 

Әдістері: 

өркениетті нарық кодексінің 

ролін атқаратын азаматтық 

кодексті жасау 

Реттеу нысандары: 

- 

шаруашылық субъектілерінің 

экономикалық еркіндігін 

заңмен бекіту 

- 

нарықтық байланысты 

нормативтік-құқықтық 

реттеуді 

  қамтамасыз ету 

Реттеу мақсаты: 

-сыбайластықпен   күресу 

-өз міндеттерін орындамаған 

контрагенттермен күресу 

Азаматтарға әлеуметтік 

кепілдікті қамтамасыз ету 

 

Барлық азаматтарға табыс 

табуға бірдей мүмкіндіктер 

жасау 

Еңбекке қабілетсіз және  

әлеуметтік қолдау жасау 

 

Жұмыссыздарды әлеуметтік 

қолдау 

29 

 

Бақылау сұрақтары 

 

1.Нарықтың  қалыптасуы  мен  дамуының  экономикалық  және  әлеуметтік  жағдайлары 

қандай? 

2. Қоғамдық өндірістегі нарықтың ролі, элементтері мен қызметтері қандай? 

3.Нарықтың «құрылым», «инфрақұрылым» ұғымдарының мазмұнын ашыңыз. 

 

6 тақырыпқа арналған тесттік тапсырмалар: 

 

1.Нарықтық экономиканың негiзгі заңы: 

A) Құн заңы. 

B) Сұраныс заңы. 

C) Еркiн бәсеке заңы. 

D) Ұсыныс заңы. 

E) Уақыт үнемдеу заңы. 

2. Орталықтандырылған баға белгiлеу жүйесi ненi бiлдiредi: 

A) Мемлекеттiк органдардың қажеттi мөлшерде баға белгiлеуге араласуын. 

B) Монополды бағаларды реттеудi. 

C) Филиалдары бар жекеленген iрi кәсiпорындағы баға белгiлеудi. 

D) Мемлекеттiк органдардың өндiрiс және айналыс шығындары негiзiнде бағаның 

қалыптастыруын. 

E) Сұраныс пен ұсыныстың өзара байланысу негiзiнде баға белгiлеуді. 

3. Нарықтың баға белгiлеу жүйесi тепе-теңдiлiгiнiң негiзiнде не жатады: 

A) Мемлекеттiк органдардың қажеттi мөлшерде баға белгiлеуге араласуы. 

B) Монополды бағаларды реттеу. 

C) Филиалдары бар жекеленген iрi кәсiпорындағы баға белгiлеу. 

D) Мемлекеттiк органдардың өндiрiс және айналыс шығындары негiзiнде бағаның 

қалыптастыруы. 

E) Сұраныс пен ұсыныстың өзара байланысу негiзiнде баға белгiлеу. 

3. Нарық қатынастарының ядросы: 

A) Қоғамның өндiргiш күшi. 

B) Өндiрiстiк қатынастар. 

C) Айналыс шығындары. 

D) Сұраныс пен ұсыныстың арақатынасы. 

E) Тауарөндірушілер арасындағы қатынас. 

4. Тауар құнын қоғамдық тану қайда жүзеге асады: 

A) Өндiрiс процесiнде. 

B) Бөлу процесiнде.  

C) Айырбас процесiнде. 

D) Тұтыну процесiнде. 

E) Нарықта. 

5. Нарықтық көзқарас тұрғысынан баға:   

A) Тауар құнының формасы. 

B) Тауар құнының ақшалай формасы. 

C) Нарықта айырбастау процессiнде игiлiктер бағалылығының көрiну формасы. 

D) Абстрактылы еңбек формасы. 

E) Нақты еңбек формасы. 

6. Баға төмендегілердің қайсысына  әсер етедi:  

A) Пайдаға. 

B) Шығынға. 

C) Салықтарға