1
УДК 330.8(574)
ББК 65.01(5Каз)я73
А 94
Рецензенттер:
Жахеева Мәдина Бөкейқызы, экономика ғылымдарының кандидаты, доцент
Майкопова Гүлнар Сүйіндікқызы, экономика ғылымдарының кандидаты,
доцент
Курмангалиева Айжан Қасымбекқызы, экономика ғылымдарының кандидаты
Авторы:
Ахметжанова Бақыткүл Қосылбекқызы, аға оқытушы
Ахметжанова Б.Қ.
А94 Экономика негіздері. Б.Қ.Ахметжанова – Қостанай: А.Байтұрсынов
атындағы ҚМУ, 2017. -67 б.
Оқу құралы экономика негіздеріне арналған. Ол экономикалық
ғылымда, қоғамда экономиканың жүйелі функциясы, кәсіпорын жағдайы,
экономикадағы қазіргі корпорация, қазіргі экономиканың институционалдық
құрылымндағы бизнес-топтың рөлі, кезеңдік және макроэкономикалық
теорияның жүйелі зерттелуінде орын алады.
Экономикалық емес мамандықта оқитын студенттерге арналған;
экономикалық профиль пәндерінің циклы бойынша жоғары оқу
орындарында оқытушыларға оқу сабақтарын жүргізуге ұсынуға болады.
ББК 65.01(5Каз)я73
А.Байтұрсынов атындағы Қостанай мемлекеттік университетінің оқу-
әдістемелік кеңесімен бекітілген
26.04.2017ж. № 4
978-601-7387-89-1
© А. Байтурсынов атындағы Қостанай
мемлекеттік университеті , 2017
2
Мазмұны
Кіріспе............................................................................................................................................3
1 Экономиканың ғылым ретінде қалыптасуы мен дамуы......................................................4
1.1 Эконоимиканың даму кезеңдері......................................................................................4
1.2 Экономиканың ғылыми зерттеу әдістері.........................................................................5
1.3 Қоғамды экономикалық ұйымдастырудың негізгі проблемалары................................6
2 Қоғамдық өндірістің негізі.......................................................................................................9
2.1 Адам және экономика........................................................................................................9
2.2 Қоғамдық өндірістің құрылымы.......................................................................................9
2.3 Өндіріс және ұдайы өндіріс.............................................................................................11
3 Меншік қатынастары және олардың экономикадағы ролі..................................................13
3.1 Меншік-экономикалық категория...................................................................................13
3.2 Меншіктің түрлері және олардың экономикалық қызметтері....................................14
3.3 Нарықтық экономикадағы меншік формалары..........................................................15
4 Қоғамдық шаруашылық формалары. Қоғамдық өндірісті тауарлы ұйымдастыру..........18
4.1 Қоғамдық шаруашылықтың негізгі формалары: натуралды және тауарлы...........................................18
4.2 Тауарлы шаруашылықтың пайда болу жағдайлары....................................................................................... 18
4.3 Тауар және оның қасиеттері.....................................................................................................................................19
4.4 Айырбас қатынастарының дамуы және ақшаның пайда болуы...................................................................20
5 Капитал теориясы................................................................................................................................................22
5.1 Негізгі капиталдың мәні, оның құрамы........................................................................22
5.2 Амортизациялық аударым жарнасы..............................................................................23
5.3 Негізгі қорларды пайдаланудың тиімділігі...................................................................23
6 Нарықтық шаруашылықтың жалпы сипаттамасы................................................................25
6.1 Нарықтың мәні. Нарықтық қатынастардың субъектілері................................................................25
6.2 Нарықтың атқаратын қызметтері...........................................................................................................26
6.3 Нарықтық жүйе және оның элементтері (түрлері, инфрақұрылымы)..........................................26
7 Нарық субъектілерінің өзарабайланысу түрлері: бәсеке және монополия........................30
7.1 Бәсеке: мәні мен экономикалық ролі...................................................................................................30
7.2 Бәсекенің формалары мен қызметтері.................................................................................................31
7.3 Монопольды баға. Монополиялық бірлестіктер...............................................................................32
7.4 Монополияға қарсы заңдылықтар................................................................................32
8 Кәсіпкерлік қызмет, оның негізгі түрлері мен нысандары............................................................34
8.1 Кәсіпкерліктің әлеуметтік-экономикалық мәні, негізгі белгілері................................34
8.2 Кәсіпкерлік қызметтің негізгі түрлері............................................................................35
8.3 Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерліктің қалыптасуы....................................36
9 Шығындар теориясы...............................................................................................................................................................................38
9.1 Кәсіпорындардың шығындары және олардың түрлері................................................38
9.2 Өндірілетін өнімнің өзіндік құны...................................................................................40
9.3 Өндіріс шығындары төмендеуінің негізгі бағыттары...................................................41
10 Пайда теориясы..................................................................................................................................................44
10.1 Кәсіпорынның табысы, оның мәні мен маңызы...........................................................44
10.2 Пайда – кәсіпорын қызметі тиімділігінің басты шарасы.............................................45
10.3 Кәсіпорын пайдасының бөлінуі және пайдалануы......................................................48
10.4 Кәсіпорын қызметінің пайдалылығы............................................................................48
11 Ұлттық экономика жүйе ретінде...................................................................................................................51
11.1 Ұлттық экономтика жүйе ретінде.........................................................................................................51
11.2 Макроэкономикалық тепе-теңдіктің теориялары.......................................................53
12 Ауытқу экономикалық дамудың заңдылығы ретінде...............................................................................57
12.1 Нарықтық экономиканың ауытқымалы түрде дамуы.
12.2 Циклдік ауытқудың себептері мен түрлері және дағдарыстар ерекшеліктері....... ...62
Пайдаланған әдебиеттер тізімі............................................................................................. .....67