3. Ми қыртысының қабаттарындағы жүйке жасушаларының түрлері. Гистология.
Препарат 21
Ми жарты шары ақ жəне сұр заттан тұрады, соңғысы мидың сыртын қоршап ми
қыртысы деп аталады. Ми қыртысының қалыңдығы үлкен ми жарты шарларының
əртүрлі бөлімдерінде 1,3 тен 4,5 мм-ге дейін болады. Қызметтері:Үлкен ми жарты
шарларының қыртысы жас филогенетикалық,сонымен қатар мидың біршама күрделі
бөлігі, яғни экрандық типтегі нерв орталығы болып табылады. Онда барлық
сенсорлық хабардың реттелуі, жауап реакциясының жүйеленуі, қозғалыс командасы
жəне іс-əрекеттің барлық күрделі түрлерінің интеграциясы жүреді. Үлкен ми қыртысы
жоғарғы жүйелік негізге жауап беретін (ойлау, ес, қиял, эвристикалық негіз-
қарымқатынас, жаналықтар ашу қабілеті) мидың негізгі бөлігі болып саналады.Ми
қыртысындағы нейрондар–мультиполярлы, көбі пирамидалді. Пирамидалді
нейрондардан басқа пішіні жұлдыз тəрізді жəне жіп тəрізділерде баршылық.
Ми қыртысының цитоархитектоникасы
Пирамида тəрізді нейрондар қыртыстағы барлық нейрондардың 90% түзеді. Мөлшері
əртүрлі, 10 нан 15 мкм-ге дейін. Пішіні үшбұрышты денесінің жоғарғы ұшынан ұзын
апикальді дендрит шығып, қыртыстың молекулярлы қабатында "Т" əріпі тəрізді болып
тармақталады. Нейрон денесінің бүйір бөлігінен 20 шақты дендриттер тарап, өз
қабаттарында қалып отырады. Нейрондардың төменгі қабырғасынан (табанынан) бір
ғана аксон шығып мидың басқа аймақтарына өтіп, коллатералды тармақтарға
айналады. Бұлардың біразы пирамидалы нейрондар орналасқан қабатқа қайта келіп,
көршілес нейрондармен түйісіп көптеген синапстар түзеді. 2. Жұлдыз тəрізді
нейрондар ми қыртысының барлық қабаттарында кездеседі. Бұл нейрондар өте
майда, ұсақ, денесінен көптеген қысқа дендриттер мен аксондар тарап, қыртыстың
ішінде байламдар түзеді. Жұлдыз пішіндес нейрондардың тағы бір түрі "канделябр"
жасушалары. Бұл жасушалардың денесінде екі букет тəрізді болып, тығыз
тармақталған дендриттері болады. Қызметі: Нерв импулісін тежейді. Жұлдыз пішіндес
нейрондардың тағы бір қызметі эфферентті пирамидалді нейрондардың қызметін
қоздырады. 3. Жіп тəрізді нейрондардың денесінен горизонтальді кейде вертикалді
бағытталған ұзын аксон шығады да мидың ақ затына өтеді. Дамуы:Бас миының ең
белсенді дамуы эмбриогенездің 20-аптасында байқалады.Бұл уақытта мидың тіректік
глиоциттерінің қалыптасуымен глиальді талшықтардың пайда болуынан болашақ ми
қыртысының кортикальді пластинкасы түзеледі.Пайда болған пластинкаға алғашқыда
VІ жəне І ми қабаттарының нейрондары, V, ІV, ІІІ ең соңынан II қабаттардың
нейроциттері түзіледі. Нейроциттер немесе нейрондардың көбеюіне байланысты ми
қыртысы қалыңдай бастайды.Бас ми қыртысындағы нейрондардың орналасуы мен
құрылыс ерекшелектерін-цитоархитектоникасы, ал нерв талшықтарының орналасу
ретінмидың миелоархитектоникасы дейді. Бас ми қыртысында шегі анық білінбейтін
мына қабаттарын ажыратуға болады.
1.Молекулярлы (сыртқы қабат); 2.Сыртқы дəнді; 3.Пирамидалді (ең жалпақ); 4.Ішкі
дəнді; 5.Ганглионарлы (ірі пирамида тəрізді нейрондары бар); 6.Полиморфты
жасушалар қабаты;
1.Молекулярлы қабатта нейрондары аз,керісінше көптеген горизонтальді орналасқан
талшықтар болады. Бұл қабатқа мидың басқа қабаттарынан келген дендриттер
шоғырлары орын алады. Майда жіп тəрізді нейрондардың өсінділері осы қабатта
қыртыс бетіне параллель орналасады. Бұларды тангенциальді нерв талшықтарының
өрімдері дейді. Молекулярлы қабатқа таламустағы ядролардан таламокортикальді
талшықтары келеді. Аталмыш қабаттағы нейрондар қыстырма жіп тəрізді Рамон-
Кахаль жасушалары болып табылады. Бұл жасушалардан басқа глиальді жасушаларда
баршылық.
2.Сыртқы дəнді қабатта майда, пішіні əртүрлі: пирамидалы, жұлдыз тəрізді
нейрондар орналасқан. Пирамидалы нейрондардың мөлшері 10мкм шамасында.
Нейрондардың апикальді дендриттері жоғарғы молекулярлы қабатқа өтіп
таламокортикальді нерв талшықтарымен синапстар түзеді. Аксондары ΙΙΙ, V жəне VI
қабаттардағы нейрондармен түйісіп, синапстар түзеді. Қабаттың қызметі
ассоциотивтік.
3.Пирамидалы нейрондар қабаты көбінесе өлшемі 10-40 мкм-дей орташа жəне
майда нейрондардан түзіледі. Бұлардың дендриттері қыртыстың молекулярлы
қабатына, аксондары мидың ақ затына өтіп, кортико-кортикальді талшықтарды түзеді.
4.Ішкі дəнді қабаттағы жасушалар көбінесе жұлдыз тəрізді болып келеді. Бұл қабатта
майда пирамидалді нейрондар да баршылық. Қабаттың негізгі қызметі сенсорлық.
Бұл қабатта таламокортикальді талшықтардың ең негізгі құрамы аяқталған
(нейрондармен синапс түзе келе). Мұндай нерв талшықтары қалың сыртқы Белларж
жолағын түзеді. Аталмыш қабат ми қыртысының көру жəне есту аймақтарында жақсы
дамыған.
5.Ганглионарлы қабат ірі пирамидалы жасушаларынан түзеледі. Бұл жасушалар
көбінесе мидың қозғалтқыш (моторлы) аймақтарында жиі орналасқан. Пирамидалы
нейрондардың жоғарғы ұшынан тараған дендриттері ми қыртысының молекулярлы
қабаттына өтеді. Бүйір бөлігіннің дендриттері көршілес пирамида жасушаларының
дендриттерімен синапс түзеді. Ал аксондары мидың ақ затына өтіп кортико - жұлын
(пирамидалды), кортикобульбарлы қозғалтқыш жолдарды түзеді.
6.Полиморфты жасушалар қабаты, пішіні,өлшемі əртүрлі нейрондардан
қалыптасқан.Пирамидалді жасушалар да баршылық. Бұл қабаттағы нейрондарының
қызметі тежеушілік. Осы қабаттағы нейрондардың дендриттері мидың молекулярлы
қабатына өтіп, синапстар түзеді. Аксондары мидың ақ затына өтіп, кортико-жұлын
(пирамидалы) жолының құрамына кіреді. Аталған қабаттарының ерекшеліктеріне
байланысты ми қыртысының 2-түрін ажыратады. 1.Түйіршікті немесе гранулярлы ми
қыртысы мұнда қыртыстың II жəне IV қабаттары жақсы дамыған. Сондықтан бұл
қабаттар сезімтал орталықтарда (есту, көру) жақсы байқалады. 2.Түйіршіксіз немесе
агранулярлы ми қыртысы,дəнді қабаттары нашар,керісінше пирамидалы нейрондар
бар қабаттар (III жəне IV) жақсы дамыған.
Достарыңызбен бөлісу: |
