Қазақстанда Су Конвенциясын өткізу

Болғанша тараптар дәл қазiр су және Су конвенциясына денсаулығының мәселелерi бойынша хаттамаға бойынша бұл кейбiр басқа конвенциялар және хаттамалар бойынша iстелiнетiн есеп берудi нақтылы қалып бойынша конвенция бойынша мысалға сол есеп бермейдi.

Есептеу нәтижесiнiң бiртұтас формасының өндiруiн қажеттiлiк туралы сұрақ тұңғыш рет 2012 жылдың 28-30 қарашасының Римындағы Су конвенциясының тараптарының конференцияның Алтыншы сессиясында тұрғызылды. Тараптар конвенция бойынша есеп берудi қалып өндеп және оның тараптардың конференцияның келесi сессияларында нығайта бастауға бiр сөзге келдi.

Сайып келгенде, есеп берудi белгiлi қалып бойынша конвенция бойынша есептеу нәтижесi 2018 бұрын емес жыл бастала алады. Тараптар кез келген формадағы конвенция бойынша есеп берiп жатқанда болғанша.

Арнайы сипат та, ортақ та конвенция бойынша тараптардың мiндеттемелерiн тасысады.

Конвенциялар орындау бойынша ортақ мiндеттемелерге тараптарды қабылдайтын, барлық тиiстi шаралар жеке алғанда болған туралы айтылатын Су конвенциясының 2-шi бабының 2-шi тармақ айтылған мiндеттемелер жатады:

• 
  сақтап қалулар, шектеу және болатын немесе шекарааралық әсер бола алатын суларды ластануды қысқарту үшiн;
  
• 
  су қорлары, олардың қысқартуы және айналадағы ортаны қорғаудың экологиялық қисынды және тиiмдi басқару мақсаттарындағы шекарааралық суларды қолданудың қамтамасыз етулерi үшiн;
  

• 
  олардың шекарааралық сипатының ерекше есепке алуы бар ақылды және әдiл түрiнiң шекарааралық суларды қолданудың қамтамасыз етулерi үшiн болатын немесе шекарааралық әсер бола алатын қызметтiң жүзеге асыруында;
  
• 
  сақтаудың қамтамасыз етулерi үшiн және, экосистемалардың қалпына келтiруi бұл керек.
  

Бұл конвенцияның жағдайлары бұлжытпастан және толық мәнiнде қазақстандық тараппен орындалады. Қазақстан барлық көршi елдерi бар мемлекетаралық және мемлекетаралық келiсiмдердi алады

Бұл келiсiмдер мұндай консультациялардың өткiзуi үшiн жақсы заңға сүйенген негiздермен қызмет көрсетедi. Қазақстан тәуелсiздiгiнiң барлық мерзiмiне Қазақстан қолдану және шекарааралық су қорларының қорғауының сұрақтары бойынша консультациялардағыға қатысуға бас тартатында жағдай болмады.

Консультациялардың өткiзуi бойынша мiндеттеме екi жақты немесе көпжақты келiсiмдер немесе жағалаудағы тараптары бар басқа келiсiмдер шешiм туралы елдердiң конвенцияның 9-шы бап шағылған мiндеттемелерiмен тiкелей байланған.

Қазақстан барлық шектi мемлекеттерi бар шекарааралық өзендер бойынша екi жақты және көпжақты келiсiмдердi көпшiлiк Қытайдан басқа, Су конвенциясына қосуы тағы да дейiн жасады. Сонымен бiрге, Қазақстан бiрақ ретiнде негiзiн қалайтын заңға сүйенген базасының Су конвенциясының нормасы да қағидаларға арқаланды. Сондықтан, әбден қисынды оларға сiлтеуге көрiнедi Су конвенция келiсiм сияқты қатысы бар. Жанды зат сияқтыға, Қазақстан тағы да дейiн бұл мiндеттеме Су конвенциясына қосылған орындады.

Қазақстан және Ресей арасындағы келіссөздер

Қазақстан аумағы және Ресей негiзгi өзара бiрнеше шекарааралық өзендермен Орал, Ертiс, Есiл, Тобыл байланған.

Қазақстан республикасы бойынша, Ресей федерациясының аумағы бойынша ағатын маңыздылау сан шекарааралық су ағындарының 1992 жылдың тамызындағы бар болу есепке ала бiрлескен қолдану және шекарааралық су объекттерiнiң қорғауы туралы Қазақстан республикасы және Ресей федерациясының аралығында мемлекетаралық келiсiм қол қойылған.

Келiсiм қорғаудың төңiрегiдегiн қатынас және шекарааралық су объекттерiнiң қолдануын реттейдi. Бұл келiсiмнiң негiзiнде бiрлескен пайдаланудың су қоймаларының жұмыс графиктерiн бекитiн комиссия қазақстандық-ресейлiк жасалған жөндеуге және бiрлескен пайдаланудың су шарушылық объекттерiнiң пайдалануы бойынша шаралар су тартқыштардың лимиттерiн жiктеледi өндейдi.

1992ден 2011 жылға дейiн мерзiмге комиссияның 20 мәжiлiстерi өткiзiлген. Бұдан басқа, осы келiсiмдер 12-шi баппен сәйкес, Орал өзендерiнiң хауыздарының су қорларының қорғауға және қолдануы бойынша жұмыс тобы ұйымдастырған, Ертiс, Есiл, Тобыл, Қиғаш өзендері.

Бұдан басқа, Қазақстанның аралығында және шекарааралық өзендердiң сұрақтары дәреже не бiр есепке алатын келiсiмдердiң қатары Ресей барып тұр. Олардың сандарына жатады:

(Мәскеу қаласы, 1992 жылдың 8 ақпаны) гидрометеорологияның төңiрегiдегiн өзара әрекеттесу туралы келiсiм;

– Экологияның төңiрегiдегi және қоршаған (Мәскеу қаласы, 1998 жылдың 11 қыркүйегi) табиғи ортаның қорғауын ақпараттық iстестiк туралы келiсiм;

• 
  Тиiмдi қолданудың төңiрегiдегiн өзара әрекеттесу және (Мәскеу, 1998 жылдың 11 қыркүйегi) мемлекеттердiң шекарааралық су объекттерiнiң қорғауы негiзгi қағидалары туралы келiсiм;
  
• 
  - (1999 жылдың 13 қаңтары, Саратов) экологиялық барлаудың төңiрегiдегiн iстестiк туралы тәуелсiз мемлекеттердiң достастығының үкiметтерiнiң басшыларының кеңесiнiң келiсiмi;
  

– 1993 жылдың 7 қаңтары, А қаласы шекарааралық су объекттерiнiң бiрлескен қолдануға және қорғауы бойынша комиссия туралы жағдай қазақстандық-ресейлiк.

Негiзiнде, қызметi шеңберiнде (БДХК) бiрқалыпты дамудың Мемлекетаралық басқарушы су шарушылық комиссиясы және Мемлекетаралық комиссияларын жасалған Арал құтқаруын Халықаралық қордың жасауы туралы Орталық Азия елдердiң арасындағы келiсiм туралы бұл жерде ескертуге жеткiлiктi. АҚХҚ Аймақтық және ұлттық атқком бар болады.

БҰҰ ЕЭК Арал теңiзiнiң су мәселелерiнiң шешiмiне үлкен жәрдемдесу елдерге болады. Алдыңғы тарауда бұл шаралар толық сипатталу жеткiлiктi. Не қорғауға ұлттық үлес және Арал теңiзiнiң хауызының тиiмдi қолдану су қорлары тяды, онда сол (соңғы жылдар iшiнде ) Қазақстандағы АҚХҚ атқком болу мерзiм айғақ 3тен БҰҰ халықаралық консультанттардың қолдауы және еэктiң жанында Орталық Азияның елдерiнiң сарапшыларымен жасалып және Арал теңiзiнiң хауызының бағдарламасы келiскен бұл жерде атап өтуге жеткiлiктi.

Қазақстан және Қырғызстан арасындағы келіссөздер

Қазақстанмен және Қырғызстанның аралығында қорғаудың сұрақтары және шекарааралық өзендердiң су қорларының қолдану қатысты келiсiмдердiң қатарында болады. Бұл келiсiмдердiң бөлiгi көпжақты келiсiмдерге жатсын, екi жақтыға бөлiк.

Екi жақты келiсiмдер тяды, негiзiнен, Шұ өзендерiнiң хауыздары және Талас.

Қырғыз республикасы және Қазақстан республикасының аралығында су қорларының үлестiрiлуi 1983 жылдың 24 ақпанындағын Шұ сомын хауыздағы науаның бөлу туралы ережесi және 1985 жылдың 18 ақпанындағын қосымша хаттамамен сәйкес Шұ сомын хауызда iске асады.

Құжаттарға, хауыздың су қорлары бұған сәйкес келесi пропорциядағы бөлулерiне жатады - Қырғызстан үшiн 58% және Қазақстан үшiн 42%. Су қорлары Талас сомды хауызда 1983 жылдың 31 қаңтарындағын Талас және 1983 жылдың 18 шiлдесiндегiн қосымша хаттаманың сомды хауыздағы науаның бөлу туралы ережесiмен сәйкес жiктеледi. Бұл құжаттар, хауыздың су қорлары сәйкес (50%ке) паритеттi негiзде тараптармен аралық бөлуге қос жатады.

Екiбастан, бұл келiсiмдер Су конвенциясының пайда болуына дейiн көп бұрын қол қойылды, бiрақ олар туралы оқиғалардың хронологиясын көрсетiлетiндей етiп өзi бас олардың өзектiлiгi осы уақытқа дейiн көрсетуге орынды ескерту.

Бiр келiсiм туралы әлi ескертпесе болмау. Шұ өзенi және Таласқа мемлекетаралық пайдаланудың су шарушылық ғимараттарының қолдануы туралы бұл келiсiмдер.

Ол су шарушылық инфрақұрылымның бiрлескен пайдалануы үшiн заңға сүйенген негiздiң жасауын мақсатпен жасалған. Ол бiр жағынан 2000 жылдың 21 қаңтарын қол қойылды, яғни Су конвенциясына Қазақстан қосуына дейiн, келiсiм бұл Су конвенциясының жолдары пайдаланған.

2006 жылдағы осы келiсiмдерi 5-шi баппен сәйкес бұл ғимараттардың қауiпсiз және сенiмдi жұмысының екi жақтарының бiрлескен күштерiнiң қамтамасыз етуi үшiн Шұ өзенi және Таласқа су шарушылық ғимараттардың мемлекетаралық қолдануы бойынша екi жақты комиссияны жасалды.

Комиссия бұл ғимараттардың жұмыс тәртiбi орнатады, олардың сенiмдi пайдалану және тиiстi техникалық қызмет көрсетуi үшiн қажеттi шығындардың көлемiн анықтайды, сонымен бiрге бұл шығындардың орнын толтыруындағы әрбiр тараптың еншiсiн

Қазақстан және Қытай Халық Республикасы арасындағы келіссөздер

2001 жылда қолдану және шекарааралық өзендердiң қорғауын салада iстестiк туралы Қазақстан республикасының үкiметi және Қытай халық Республика үкiметiнiң аралығында келiсiмдi қол қойылды

Осы келiсiммен тарап қағида әдiлдiгi және ұтымдылықтар ұстап тұрады, сонымен бiрге адалдықтың позициясы, ынтымақтық және Достықтан тығыз ынтымақтасуға қолдану және шекарааралық өзендердiң қорғауының жанында ескерген.

Тараптар тиiстi шараларды қолданып және болуы мүмкiн тараптардың бiрлерiнiң мемлекетiне нәтижеде тасқын апаттар және жасанды апат келтiрiлетiн маңызды залалдың сақтап қалуға немесе жұмсартуы бойынша күш салады.

Қол қойылған келiсiммен сәйкес шекарааралық өзендердiң қолдануға және қорғауы бойынша Қазақстандық - Қытай бiрлескен комиссия жасалған. Оның есебiнде көрcетiлген келiсiмнiң iске асыруы, сонымен бiрге және шекарааралық өзендердiң қорғау қолдануға қатысты жұмыстарды үйлестiрулер кiредi; бақылау және көлемнiң өлшемi және суды сапаның орындарының тұрған жерлерiнiң келiсу және анықтауы.

Комиссия мақсаты, сонымен бiрге дүлей апаттар тағы басқалар тасқындар, мұз басулардың ықпалдарының сақтап қалуға немесе жұмсартуы бойынша бақылау, өлшем, талдау және бағаның бiртұтас әдiстерiнiң зерттеуi, және болуы мүмкiн бiрлескен зерттеулердiң өткiзуi болып табылады.

Комиссиялар құзырында шекарааралық өзендердiң су жолының қызметкер және суды сапасының келешек өзгерiстерiнiң тенденцияларының зерттеуi кiредi: бiрлескен зерттеулердiң өткiзуi және қолдану және шекарааралық өзендердiң қорғауын саладағы төжiрибе алмасу.

Жоғарыда айтылған келiсiм дегенмен су бөлу сұрақ қозғамайды. Керiсiнше, 4-шi бапта басқа жағынанның тараптарының ешқайсысы өзара мүдделердiң есепке алуы бар шекарааралық өзендерiнiң су қорларын ұтымды қолданып қоруға шек қоймайтынын тiкелей айтылады.

Әйтсе де, осы келiсiм ары қарай iстестiк және қорғау және шекарааралық су қорларының қолдануының өзара мәселелерiнiң шешiмi үшiн үлкен табыс негiз ретiнде болып табылады.

Келiсiмнiң iске асырулары бойынша бiрлескен комиссияның 9 мәжiлiстерi және сарапшылардың жұмыс топтарының 8 мәжiлiстерi өткiзiлген.

Тараптың (2003 жыл) бiрлескен комиссиясының жүрiсте бiрiншi мәжiлiсi бiрлескен комиссия туралы жағдайларды нығайтты және Қазақстан республикасы және Қытай халық Республиканың аралығында шекарааралық өзендердiң тiзiмi. Тiзiмге 24 шекарааралық өзендер қосылған.

Тараптармен бiрлескен комиссия шеңберiнде 2001-2011 жылдар бойы келесi келiсiмдер қол қойылған:

- 2005 жылдың 4 шiлдесi, А қаласы шекарааралық өзендерге дүлей апаттары туралы тараптардың шұғыл ескертуi туралы Қазақстан республикасының ауыл шаруашылығының министрлiгi және су Қытай халық Республика шаруашылығының министрлiгiнiң аралығында келiсiм.;

- (2006 жылдың 20 желтоқсаны, Пекин) негiзгi шекарааралық өзендердiң шекаралық су бекеттерiнiң (мәлiметтермен ) гидрология және гидрохимиялық мәлiметiмен ауыс-түйiс туралы Қазақстан республикасының айналадағы ортаны қорғауын министрлiкпен және су Қытай халық Республика шаруашылығының министрлiгiнiң аралығында келiсiм;

- (2006 жылдың 20 желтоқсаны, Пекин) шекарааралық өзендерге iстестiктiң ғылыми зерттеуiмен дамыту туралы Қазақстан республикасының ауыл шаруашылығының министрлiгi және су Қытай халық Республика шаруашылығының министрлiгiнiң аралығында келiсiм;

- (2010 жылдың 13 қарашасы, Қарағанды қаласы) Қорқас өзенiнде Достық бiрлескен гидротораптың құрылысында iстестiк туралы Қазақстан республикасының үкiметi және Қытай халық Республика үкiметiнiң аралығында келiсiм.;

- (2011 жылдың 22 ақпаны, Пекин) қаласы шекарааралық өзендердiң суларын сапаның қорғауы туралы Қазақстан республикасының үкiметi және Қытай халық Республика үкiметiнiң аралығында келiсiм.;

Шекарааралық өзендердiң суларын сапалар қорғау бойынша келiсiмдер шеңберiнде және қоршаған ортаның қорғаудың төңiрегiдегiн iстестiк бойынша шекарааралық өзендердiң суларын сапаның барлауға, талдауға және бағасы бойынша (ҚОҚ бойынша бұдан әрi комиссия) қоршаған ортаның қорғаудың төңiрегiдегi, жұмыс тобының iстестiгi бойынша Қазақстандық - Қытай комиссия жасалған, сонымен бiрге төтенше жағдайдағы жедел қадағалауы және ластануды ескерту бойынша. Шекарааралық суларды сапаның сұрақтары өйткенi айналадағы ортаны қорғауға, келiсiмге бойынша комиссияның құзыры дәл қазiр жатқызған тиiстi өзгерiстердi енгiзуге жоспарланады. Пекин қаласындағы 2011 жылдың 26дан 29 қыркүйекке дейiн мерзiмге айналадағы ортаны қорғау бойынша комиссияның 1-шi мәжiлiсiнде өттi. Тараптар жүрiсте Бiрiншi мәжiлiс қоршаған ортаның қорғаудың төңiрегiдегiн iстестiк бойынша қазақстандық - қытай комиссия туралы жағдайларды жасап нығайтты.

Бұдан басқа келiсiм, 2005 жылдың шiлдесiнде шекарааралық өзендерге дүлей апаттары туралы тараптардың шұғыл ескертуi туралы Қазақстан республикасының ауыл шаруашылықтарының министрлiгi және су Қытай халық Республика шаруашылығының министрлiгiнiң аралығында келiсiм қол қойылған. Достық негiзi, шұғыл реттегi iстестiк, өзара сенiм және теңдiктегi тараптары шекарааралық өзен пайда болатын дүлей апаттар туралы бiр-бiрлерiн өзара хабарлауға көндi.

Тараптарды осы келiсiмге сәйкес келесi облыстардағы iстестiктерiн жүзеге асырады:

-шарттарындағы бақылау бойынша жұмыс iстейтiн ғимараттарға техникалық деңгейдiң дәл осы кезде бар мұз басуларының тасқындарының құбылыстарының барлауы өткiзу;

- тасқындар және мұз басулардың құбылыстарының пайда болуы, олардың дамытуын жүрiс туралы өзара және дер кезiнде ескерту, сонымен бiрге шекарааралық өзендердiң хауыздарындағы дүлей апаттардың жоюы үшiн талпынылатын шаралар.

Тараптар шұғыл ескерту бойынша шараны әлi көп жетiлдiруi және қажеттi айырбас жүзеге асыруы керек.

Осы келiсiм қолдану және шекарааралық өзендердiң қорғауы, 2001 жылдың 12 қыркүйегiндегiн салада iстестiк туралы Қазақстан республикасының үкiметi және Қытай халық Республика үкiметiнiң аралығында келiсiмнiң әсерi мерзiм бойы күште қалады және оның әсерiнiң тоқтатылуын датадан аңырады.

Қытай халық Республикасы Қазақстан республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың 2011 жылдың 21-шi ақпаны сапар барысында шекарааралық өзендердiң суларын сапаның қорғауы туралы Қазақстан республикасының үкiметi және Қытай халық Республика үкiметiнiң аралығында келiсiм қол қойылған.

Келiсiм шекарааралық өзендерге суды сапаның екi мемлекеттерiмен қамтамасыз етуi екi тараптардан да ескередi, сонымен бiрге тараптарға оларға суды қорғауға, бақылауға және барлау бойынша жұмысты реттеуге мүмкiндiк бередi

Бұдан басқа, суларды сапаның қорғауы бойынша келiсiмге норма тұңғыш рет қосылған ескерту және ластануды жою қажет болғандықтанды.

Келiсiмдердiң тиiстi жағдайларымен сәйкес шектi елдерден шекарааралық өзендерге дейiн, соның iшiнде Су конвенциясының 5-шi бабы, Қазақстанда сәйкес шекарааралық су ағындарының хауыздарындағы масштаб ғылыми зерттеулерi жүргiзiледi.

Мысалға, Қазақстан ғалымдары соңғы жыл, шекарааралық өзендердiң қолдануға және қорғауы бойынша Қазақстандық - Қытай бiрлескен комиссия Казгидромета, КазНИВХ, КАПЭ, КазГИПРОВОДХОЗ, КазСелзащита институт өткiзiлетiн географиялардың ғылыми зерттеулерiнiң бiрлескен ҚХРмен ғалымдарымен бiрге шеңберiнде қатысады. Зерттеулер ақыр соңында қағида және су бөлудiң көлемдерiнiң қытай тараппен анықтау және келiсуi болып табылады, су бөлу бойынша ҚХР ҚРдың үкiметi және үкiметтiң аралығында келiсiмнiң перспективасындағы қол қою үшiн.

ҚР ҚОҚМ мамандары және ғалым Казгидромет шекарааралық өзендердiң қолдануға және қорғауы бойынша қазақстандық - қытай бiрлескен комиссия мәжiлiстерiндегiне сарапшылар ретiнде қатысады, су тәртiбi және (суларды сапаның бағалау белгiлерi, өлшеулердi орындау әдiстемесi, талдау тағы басқалар) гидрохимиялық барлауды зерттеудiң әр түрлi фазаларында гидрология барлауын зерттеу бағытталған бiрлескен ғылыми жобалардың ҚХР ғалымдары бар iске асыруларын жүзеге асырады. Ықыластар көп шекарааралық өзендердiң барлау жүйенiң әбден жетiлдiруiнiң сұрақтары, жаңа пункт бақылауларын ашуға Қазақстанында бiлдiредi.

Осылай, Қырғызстаны бар шекарада соңғысы бiрнеше жылдарда 7 шекарааралық өзендерге ашық 7 гидрохимиялық жармалары болды. Қытай халық Республикасы бар шекарада 5 шекарааралық өзендерге ашық 6 гидрохимиялық жармалары болды ( Кара өзен. Ертис – с. Боран, Иле - пр. Добын, Текес – с. Текес, Коргас – с. Баскуншы, Емель – с. Кызылту).

Казгидромет РМК шекарааралық өзендерге күн сайынғы гидрохимиялық бақылаулары өткiзедi. Осылай, Сазай өзенiнде - Ертис - гидрохимиялық жарма. Тырмалар: Шығыс - Қазақстандық облыс бойынша Казгидромет РМК филиал 44 параметрлер бойынша суды сапа бойынша барлау өткiзедi.

Орында талдаулары орындау үшiн кешендi химия - аналитикалық лабораториядан басқа Өскемен қаласында физикалық-химия тиiстi құралдары бар модул және жабдықтармен лабораториялық блок орнатылған. Орында суды сапаның келесi параметрлерiмен анықталады: жетiсi көрсеткiштер - (иiстендi, көмiрқышқыл газ, Бпк5 температура, оттекпен оттек, суға қанығушылық ерiтiлген сутек көрсеткiшi) күнде; 18 көрсеткiштер - он күн сайын. Айға бiр рет 16 көрсеткiштерден орындарда талданатын (44 параметр) толық бағдарлама бойынша сынақ суды сынақтың өңге 28 көрсеткiштерiнiң анықтауы үшiн ары қарай талдау үшiн Өскемен қаласындағы кешендi лабораторияларға жеткiзедi iрiктеледi.

Ертистi Сазай өзенiнде тырмалардың орынында гидробиологиялық және токсикологиялық бақылаулар (қинал - қыркүйек) жылына екi рет орындалады. Алматы қаласындағы Казгидромет РМК филиал толық бағдарлама бойынша судың 48 сапа көрсеткiштерi бойынша гидрохимиялық бақылауға алады. Бақылауды орын: (ертiстi Сазай өзенiнде) Добын кемежайы - химия - аналитикалық жұмыстардың өткiзуi үшiн арнайы құралдармен күнде жабдықтаған.

Судың сынақтарының күн сайынғы таңдау және талдауы (сынақтың 2010 жылына дейiн он күн сайын және ай сайын iрiктелдi) 2010 жылдың сәуiрiнен жүргiзiледi. Жетiсi параметрлер (ауаның температурасы - оттекпен Бпк5, суға қанығушылық көзбен бақылау, су температура, көмiртектiң оттек, екi тотық ерiтiлген мөлдiрлiк) күнде өлшенедi.

Он тоғыз параметрлердiң судың сапалары орында он күн сайын талданады, өңге параметрлер Алматы қаласындағы кешендi лабораторияларда анықталады. Шу өзенi, Талас, суды сынақтарда iрiктелiп ай сайын және он күн сайын талданады.

РФ, Есiл, Тобыл, аят, Тогызак, Орал, (Ақтөбе облысы ) Елекпен шекарада Ертістiң шекарааралық өзендерiне, асса, Ақсу, Карабалта, Тоқташ, Шароновка, суды сынақтың Қиғаш, Текес, Коргас, Сырдарияларын iрiктелiп ай сайын талданады.

Қарқара өзендерiнде - гидрология фазаларында алты рет.

Орь өзенде - гидрология фазаларында бес рет.

Үлкен Өзен өзенде, Өзен Малайы, (Зко ) Елек - гидрология фазаларында төрт рет. Обаған өзенiнде - тасқындар үш жыл сайын уақытында.

Емель өзенде - гидрология фазаларында жылына екi рет.

Гидрохимиялық көрсеткiштер бойынша Қазақстан республикасындағы шалағай суларды сапаға бақылаулары жүйелi негiзде Казгидромет РМКтарды апарады. 2011 жылда 88 су объект таралған 215 гидрохимиялық жармаларға жүргiзiлдi: 58 өзендер, 14 Көлдер, 12 су қоймалары, 3 каналдар және 1 теңiзге.

Гидрохимиялық көрсеткiштер бойынша судың сапалары негiзгi белгiлермен балық шаруашылығы суаттар үшiн ластайтын заттардың ршшты мәндерi болып табылады. Шалағай суларды ластануды деңгей салыстыру және суды сапаның өзгерiсiнiң динамикасының анықталуы үшiн қолданылатын суды ластануды мәнi бойынша кешендi индекс бағаланады.

ҚОРЫТЫНДЫ

Шекарааралық су ағындары және халықаралық көлдердiң қорғау және қолдануы бойынша БҰҰ ЕЭК конвенциялар бойынша өз мiндеттемелерiнiң Қазақстанда орындауы бойынша бiрiншi Ұлттық баяндамада, БҰҰ ЕЭК , ШЕКОА , Орталық Азия және Қазақстан масштабтағы конвенциясы бойынша қызметі талқыланған.

Ықылас Конвенция Тараптарының Конференцияның Үшiншi сессиясына дейiн Конвенцияның қалыптасуының сұрақтары және оның институционалдық органдарына көп назар бiлдiргенiн атап өтедi.

Конвенция қызмет шеңберiнде Тараптардың Конференцияның Үшiншi сессиясынан бастай қызмет айтарлықтай iске қосылды, БҰҰ ЕЭК кiрмейтiн елдердiң рұқсат алуы туралы шешiм қабылдаған. Ықыластар көбiрек құжаттаманың орыс тiлiне аудармасының сұрақтары, iлеспе аударма мәжiлiсін қамтамасыз етуiне бiлдiре бастады.

Ықылас конвенцияның қызметiнде көбiрек Орталық Азияның өлкесiне Тараптардың конференцияның Төртiншi сессиясынан бастай бiлдiредi. Тиiстi бағдарламалар қабылданады, пилоттық жобалар жүзеге асырылады.

Сонымен бiрге, Конвенциясының қызметiне Қазақстанның қатысуы тек 2009 жылғы Су Конвенциясының Тараптар Конференицясының Бесінші сессиясынан бастап көрiнетiн болды.

Конвенция көп программалық құжаттардың өңдеуiнде Қазақстанға және Орталық Азияның елдерiне маңызды көмек көрсетедi, соның iшiнде АТАБ-3, сонымен бiрге пилоттық жобалардың iске асыруында.

Аймақтық деңгейдегi конвенцияның iске асыруындағы Қазақстан өкiлдерiнiң қатысуы Су Конвенциясының Тараптарының Конференцияларын Алтыншы сессияның басына Орталық Азияның өлкесiнен (жүзеге асыру бойынша Бюро және Комитет) конвенцияның екi басқарушы органында Қазақстан өкiлдерiн сайланатыны соншама белсендi болып қалыптасады.

Сонымен бiрге Қазақстан үкiметiмен шекарааралық өзендердiң ұлттық деңгейде қорғау және тиiмдi қолдануының мәселелерiнiң шешiмiне ықыласты көп бiлдiредi.

Шектi елдермен бiрлесiп талқылау Қазақстанның (2000 жылдан) Конвенцияға қосу сәтінен шекарааралық өзендер бойынша бiрнеше келiсiмдердiң барлық тарихына тұңғыш рет Қытаймен дайындап қол қояды, сонымен бiрге Шұ- Талас өзендерiнi алаптары бойынша Қырғызстанмен келiсiм. Шекарааралық өзендердiң Қазақстанындағы мониторинг жүйесі айтарлықтай екпiндейдi, iрi программалық құжаттардың қатарын өндеу жүзеге асырылады.

2012 жылда Қазақсатанда су қорлары, сумен жабдықтау және су ағыстарын интеграцияланған басқару бойынша Ұлттық саяси диалог өткізу процессі жүзеге асырылады.

Сонымен бiрге, сұрақтардың қатарына Қазақстандағы Су конвенциясының iске асыруының процессiнiң ары қарай активизациясының мақсатына ықыласымызды аудару керек..

Бiрiншi - бұл конвенцияның хатшылығына жарналар. Хатшылыққа жарналар (12 жылдан астам) Су конвенциясына Қазақстанның қосу кезінен, Қазақстан бiр де бiр рет төлем жасамаған. Жарналардың төлеуi өзi конвенцияның мәтiнiмен сәйкес - бұл ерiктi процедура. Дегенмен, орынды Конвенцияға жарналарға бұрынғы қатынасты қайтадан қарастыруға бiздiң ел Қазақстан және экономиканың күйi үшiн Конвенцияның маңыздылығы есепке ала көрiнедi. Екiншi - Қазақстан 25-26 шi баптарға және 2003 жылда әлi тараптардың конференциясының үшiншi сессияларымен қабылданған Су конвенциясының түзеле бастауы осы уақытқа дейiн бекiтпедi.

Бұл Су конвенциясына оон еэк кiрмейтiн елдерiнiң қосуына кедергi келтiредi. Тиiстi мемлекет iшiнде процедуралардың өткiзуi олар бiтiргендей етiп кем дегенде iске қосуға керек, 2013 жылдың соңына.

Қазақстан сонымен бiрге оның iске асыруы бойынша соңғы үш жылдағы қызметiнiң маңызды активизациясын ұлттық және аймақтық деңгейлерде ғана емес, сонымен бiрге үшiн Су конвенциясы маңыздылық есте сақтай үшiншiсi.

Бұл Қазақстанды орнын анықтауға көмектеседi бұл шекарааралық өзендердiң науаның қолдануының сұрақтары, Қазақстан мамандары бойынша аймақтық орталық конвенцияның басқарушы органдардың озып келе жатқан позицияларын өзiменге сақтауға көмектеседi, сонымен бiрге шекарааралық өзендердiң қолдануының шешiлмеген мәселелерiнiң реттеуi бойынша сөйлестiретiн процесстердегi жәрдемдесуi көрсетедi.

Төртiншiсi. Барлық мемлекеттiк құрылымдардың өкiлдерiнiң қатысуымен (Казгидромет РМК) қазақстандық ұлттық гидрометеорологиялық органға бұл функциялардың қоюы суларды баға бойынша Халықаралық орталықтың қолдауы бойынша мiндеттемелердiң өзiне Қазақстан алынуын мүмкiндiк жолымен ықыласпен қарап шығуы керек

Қазақстандық мамандардың бұл потенциалдары масштабтарға және зерттеулердiң өзектiлiгi бойынша әлемдiк деңгейге отандық гидрометеорологиялық ғылымды шығаруға жоғарылатуға көмектеседi. Қойылған есептердiң шешiмi табиғи ортаны қорғау конвенцияларының iске асыруына Қазақстан жолы және елге айтарлықтай негiзiнен өзгертедi бастаушы есепте болуға көмектеседi, бастаушы емес, халықаралық келiсiмдердiң iске асырудың бiр бөлiгiндегi елдерi.