«Микроэкономика» пәні бойынша барлық экономикалық мамандықтар үшін

AC=TC/Q

Орташа тұрақты шығынды (AFC)- тұрақты шығындардың өнім көлеміне қатынасы.

AFC=FC/Q

бөлу арқылы табылады.

AVC=VC/Q

Шекті шығындар (МС-marginal costs) қосымша бір өнім бірлігіне өндіруге жұмсалған шығын.

MC- TC/ Q

Ұзақ мерзімдегі орта шекті шығындарды қарастырмас бұрын ұзақ мерзім ұғымын аңықтап алайық.Ұзақ мерзім- бұл барлық фактор өзгеріссіз қалатын уақыт аралығы.

Ұзақ мерзімде фирманың ғимарат не құрылыстың жалпы көлемін қолданылатын құрал жабдық пен машина санын өзгертуге ал салада өзіндегі әрекет ететін фирмалар санын өзгертуге мүмкіндік береді.Ұзақ мерзімді салаға кіру не шығуға кедергілер жойылады, ұзақ мерзімде фирма өңдірістің барлық параметрлерін өзгерте алады.

Ұзақ мерзімде шығындар тұрақты және өзгермелі деп бөлінбейді. Барлық шығындар өзгермелі болып табылады. Ұзақ мерзімді фирма төменгі орта шығындармен өндірісті жүзеге асырылады.

Қысқа мерзімді шығындар динамикасы кемімелі өнімділік заңы ықпалымен құралған болатын.

Жалпы шығын қисығы (LTC) координат басынан басталады, себебi ұзақ мерзiмде тұрақты шығындар болмайды. LTC қисығы қысқа мерзiмдегi ТС қисықтарын жанап өтедi.

(мың бірлік)

Оң эффектiлер:

1. 
   Техника (маманданған жұмысшы күшi, еңбектiң мамандануы)
   
2. 
   Капиталды тиiмдi пайдалану
   
3. 
   Басқару персоналының мамандануы
   
4. 
   Жанама өнiмдердi шығару (қалдықсыз технология).
   

1. 
   Басқару проблемасы (бюрократизмге жол берiлу)
   
2. 
   ҒТП-ке iлесе алмау.
   

Ұзақ мерзiмдегi шекті шығындар (LМС) шығындарды төмендету мақсатында фирма барлық шығын түрiн өзгерткенде қосымша өнiм бiрлiгiмен байланысты шығындардың өскенiн көрсетедi.

Ұзақ мерзiмдегi шектi шығындар сызығы (LMC) қысқа мерзiмдегi шектi шығындар сызығының АС мен LAC сызықтарының жанасу нүктесiмен абцисса өсiне түсiрiлген перпендикулярлардың қиылысу нүктесi арқылы өтедi.

Қортындылай келгенде, маркетингтiк зерттеулер негiзiнде өндiрiстiк фирмалар менеджерлерi нарыққа жеткiзетiн тауарлар мен қызметтердi өндiруiнiң шарттарын анықтайды. Бұл кезде болашақ шығындарға көп көңiл бөлiнедi.

Ұзақ мерзiмде барлық шығындар өзгермелi болады. Бұл кезде әр фирма тепе-теңдiк жағдайға жетуге ұмтылады, яғни ол максималды пайда табумен анықталады (минимум шығын болғанда). Осы жағдайда әрбiр фирма өз шығындарын ұзақ мерзiмге жоспарлау керек.

Қайталауға арналған сұрақтар
1. Бухгалтерлік және экономикалық шығындарға анықтама беріңіз.

2. Ұзақ мерзімді шығындарды сипаттаңыз .

3. Сіз ксерокөшіру бойынша қызмет көрсететін кәсіпорын ұйымдастырдыңыз. Берілген қызмет түрін жүзеге асырумен байланысты тұрақты шығындарға төмендегілердің қайсысын жатқызуға болады:

а) ақ парақтарға шығын ;

ә) көшіргіш аппараттың амортизациясы;

б) ғимаратты жалдағаны үшін төлем;

в) көмекшінің кесімді жалақысы;

г) бухгалтердің еңбек ақысы;

д) күзет қызметі үшін төлем;

е) картриджді толтырғаны үшін шығындар;

ж) құрал –жабдықты сатып алуға жұмсалған шығындар

4. Көрсетілген жағдайлар өнеркәсіптік фирманың шекті, орташа өзгермелі және орташа тұрақты шығындары қисығына қалай әсер ететініне жауап беріңіз (әр жағдайда өзгеру бағытын графикте көрсетіңіз ).

а) мүлік салығының төмендеуі

б) электроэнергия тарифының төмендеуі

в) жұмысшылардың жалақысының өсу

Тақырып 7. ЖЕТІЛГЕН БӘСЕКЕ НАРЫҒЫНДАҒЫ ҰСЫНЫС .
7.1. Жетілген бәсеке нарығының негізгі белгілері

7.2. Нарықтағы пайданы жоғарлату шарты

7.3. жетілген бәсеке нарығындағы ұсыныс.
«Микроэкономиканың» бұл тарауының мақсаты жеке фирманың нарықтың белгілі бір моделіндегі, яғни жетілген бәсекелестік жағдайындағы іс- әрекетін зерттеу болып табылады. Бұл модель зерттеуді женілдететін алғышарттардан туындайтын , нақты экономикада толық күйінде кездесе бермейтін таза нарықтық құрылым болып саналады. Алайда ол шешім қабылдау барысында өндірушілерге көптеген негізгі жорамалдау кезендерге түсінік береді , атап айтқанда, өнім өндіру көлемі мен тауардын бағасы және жеке сатушылардың ұсынысына әсер ететін факторларды анықтауға көмек береді. Нақты нарықтық құрылымдардағы фирмалардын тауар өндіру және қызмет көрсету процесін толық түсіну үшін аталған модельді қарастырудың маңызы зор.

Сонымен,зерттеу нысаны бәсекелес фирма болып табылады, ал оның мақсаты – тауар өндіру мен қызмет көрсету және оларды нарықта сату барысында пйданы мейлінше арттыру. Бұл арада зерттеуді женілдету үшін фирма бір ғана өнім түрін өндіреді деп жорамалдаймыз. Біздің талдауымыздың мақсаты – осы оқу құралының алғашқы бөлімдеріндегі нұсқауларды қолдана отырып, біріншіден,бәсекелес өңдірушінің қысқа мерзімді кезенде өндіріс көлемі жөнінде қалай шешім қабылдайтындығын және оның ұсынысына қандай факторлар ықпал ететідігін көрсету. Екіншіден, жеке бір фирма жалпы сала үшін ұзақ мерзімді өзгерістердің табиғатын зерттеу. Үшіншіден, мемлекеттік реттеумен жүргізілген экономикалық саясаттардың нәтижелерін анықтау әдістерін қарастыра отырып бәсекелес нарықтың тиімділігің бағалау.

Жетілген бәсекелес нарығы дегеніміз – төмендегідей шарттар орындалатын нарық :

1. 
   нарықта сатып алушыға стандартты немесе біртекті өнім ұсынатын тәуелсіз сатушылар саны өте көп болған жағдай. Мысалы, ауыл шаруашылығы өнімінің нарықтары :
   
2. 
   әр фирманың жалпы нарықтық ұсыныстағы сату үлесі елеусіз. Сондықтан,оның өнім көлемі туралы өндірістік шешімдерді жалпы ұсынысқа ықпал етпейді, соған орай ол өнімнің нарықтық бағасына да әсер ете алмайды:
   
3. 
   баға, технология және ықтимал пайда жөніндегі ақпараттар белгілі болады :
   
4. 
   жаңа фирмалардың салаға кіріуіне немесе одан шығыуына тосқауылдар қойылмайды :