МәШҺҮР – ЖҮсіптің лингвистикалық КӨЗҚарастары оқу құралы Павлодар Кереку

жүктеу 14,12 Mb.

бет	15/17
Дата	15.05.2018
өлшемі	14,12 Mb.
	#13582

1 ... 9 10 11 12 13 14 15 16 17

Әлмухтар иллә ән иәмнәғә мәниғ фәтузһир уа қәул имрул қайс. Кәфәни уа ләм атлуб қалил минәл мәл ләйсә минһу ли фәсәд лимағнә мафғул мә ләм юсәммә фәғилуһу куллу мафғул хазфу фәғилуһу уа ақиму һууә мақамиһи уа шарт ән тәғииру сифәти әлфиғл илә фиғл ау юфғилу уа лә юқиғ әлмафғул әссәни мин бәб ғәләмәт уа лә әссәлис мин баб әғләмәт уалмафғул ләһу, уалмафғул мәғәһу. Кәзәликә уа изә уәжәдә әлмафғул биһи тәғиин ләһу тәқулу «дурибә зәйдун иәумәл жумғат әмәмәл әмир дарбән шәдидән фи дәриһи». Фәтәғиину зәйд фәин ләм иәкун фәл жәмиғ сәуәу уал әууәл мин бәб уғтиәт улә минәс сәни уа минһә әлмубтәдә уал хабар . Фәл мубтәдә һууә әлисмул мужәррәд ғән әлғәуәмил әллафзиәт муснәдән иләйһи ау сифәт әлуақиға. Бәғдә харф әннәфи уа әлиф әлистифһәм рафиғат лизаһир мислу «зәйдун қаим», «уа мә қаим әззәйдән», «уа ә қаим әззәидән» фәин табиқат муфрад ижәзә әләмран уал хабар һууәл мужәррәд әлмуснәд биһи әлмәғәир лилсифат әлмазкур уа асл әлмубтәдә әттақдим уа мән сәммә жәз фи дәриһи зайдун уа имтинағ сахибуһә фид дәр. Уа қад иәкун әлмубтәдә нәкирә ау ... биуәжһи мә мислу: «уа ләғәбдун муминун хайрун мин мушрик уа ә рәжлун фид дәр әммә имрәәт уа мә ахад хайрун минкә уа шәр ... зәниб» уа фид дәр ражул уа сәләмун ғәләйкә уал хабар қад иәкун жумләт мислу: «зайд әбуһу қайм», «уа зайд қамә әбуһу» фәләбуддә мин ғәид уа қад юхзиф.

Мағынасы: Ал бірінші етістікті сөйлемге қоссақ, бұл жағдайда бастауышты және толықтауышты жасырады.

Мафғулдің шарты етістіктің қалпы өзгеруі (фәғәлә-яфғәлу). Мафғулдің екінші түрі: “ғалимту”, үшінші түрі “ағләмту”. “мафғул ләһу” және “мафғул мағаһу” бұлар фәғилдің орнына тұра алмайды. Бірақ “мафғул биһ”-ді тапса ол фәғил болады. Мысалы: “дуриба зайдун яумал жумғати амамал амир дарбан шадидан фи дариһи” бұл сөйлемде “мафғул биһи” «зайдун».

Марфуғаттарға “мубтада”(бастауыш) мен “хабар” (баяндауыш) жатады.

Мубтада – ол зат есім, оның басында еш қандай әрекеттегі элемент жоқ. Мубтада сифадан (анықтауыш), харфтан (жалғаулар), сұрау белгісінен кейін тұрады. Мысалы: “зайдун қаймун” “а қаймун зайдун?”

Хабар ол муснад. “сифаттын” жұмысын атқарады. Мубтада сөйлемнің басында тұрады. Сол себептен былай айтуға болады. “фи дариһи зайдун” бірақ “сахибука фи дар” деу дұрыс емес.

Кейде мубтада белгісіз халде келеді. Мысалы: “уа лә ғабдун муминун хайрун мин мушрик” “уа мә ахадун хайрун минкә” “сәләмун ғәләйкә”

Хабарлы сөйлем болады. Мысалы: “зайдун әбуһу қайм”, “зайдун қамә әбуһу”

жүктеу 14,12 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 9 10 11 12 13 14 15 16 17