Мемлекет және қҰҚЫҚ теориясы

1) Президенттің құзіреті шегінде қабылданған жарлықтар мен өкімдер;

2) Парламенттің құзіреті шегінде қаабылданған қаулылар мен өкімдер;

3) мемлекеттік аумақтық және жергілікті органдардың актілері (мемлекеттік билік пен басқарудың аумақтық органдары немесе жергілікті өзін-өзі басқару органдары қабылдайды және осы аумақта өмір сүріп жатқан барлық тұлғаларға таралады);

4) ведомстволық актілер (белгілі бір органның құзіреті шегінде қабылданады және осы ұжымның мүшелеріне ғана таралады).

Нормативтік актілер құқық шығарушы субъектісінің құқық жағдайының ерекшелігіне байланысты келесі түрлерге бөлінеді:

- мемлекет органдардың актілері;

- қоғам бірлестігінің актілері;

- референдумда қабылданған актілер;

- бірлескен сипаттағы актілер.

Нормативтік актілер таралу саласы бойынша келесі түрлерге бөлінеді:

- республикалық;

- жергілікті;

- локальді.

- тұрақты;

- уақытша.
60 Заңдардың түсінігі, белгілері және түрлері

Заң – бұл заң шығарушы билік органы немесе референдум арқылы ерекше тәртіпте қабылданған, халықтың еркін білдіретін, жоғары заң күшіне ие және маңызды қоғамдық қатынастарды реттейтін нормативтік акт.

Заңның белгілері:

1) заң – бұл құқықтық жүйеге заң нормаларын енгізуге, оларды жоюға немесе өзгертуге байланысты құқықшығармашылық әрекеттер бекітілген заң актісі;

2) заң – бұл мемлекеттік биліктің қатаң анықталған жоғары органдарының актісі;

3) заң жоғары заң күшіне ие. Бұл мынаны білдіреді:

а) қалған барлық құқықтық актілер заңдарға негізделуі және оларға қарама-қайшы болмауы тиіс. Кез-келген басқа акт заңға қайшы келген жағдайда басымдылық соңғысына беріледі;

ә) заңды кез-келген басқа орган бекіте алмайды;

б) оны қабылдаған органнан басқа ешкім заңды өзгерте немесе оның күшін жоя алмайды.

4) заң – бұл құқықтық жүйеде бұрын болмаған және қоғамдық өмірдің маңызды мәселелеріне байланысты міндетті нормалардан құралған нормативтік акт.

2) конституциялық заңдар – Конституциямен көзделген және онымен байланысты мәселелерге қатысты қабылданады;

3) жай заңдар – бұл қоғамдық өмірдің экономикалық, саяси, әлеуметтік, рухани жақтарына арналған ағымдағы заңнама актілері.
61 Нормативтік актілердің күші

Нормативтік актілер уақыт, кеңістік және субъектілер бойынша қолданылады.

а) заңның кері күші – жаңадан қабылданған нормативтік актінің өз күшін бұл акт заңды күшіне енгенге дейінгі қатынастарға таратуы. Жалпы ереже бойынша, заңның кері күші болмайды, алайда, заңның кері күшті иеленуі екі жағдайда мүмкін: егер заңның өзінде бұл аталып өтсе немесе заң жауапкершілікті жеңілдетсе немесе жойса;

ә) жаңа заңдағы арнайы көрсету бойынша өз күшін жойған заңның жекелеген мәселелерге қатысты күшін сақтап қалуы.

Нормативтік актілердің кеңістіктегі күші олар таралатын аумақпен анықталады. Мемлекеттің аумағы ретінде мемлекеттік шекаралар ішіндегі оның құрғақ және су кеңістігі, олардың үстіндегі ауа кеңістігі, жер қойнаулары, сонымен қатар, шетелдердегі елшілік өкілдіктердің аумақтары, ашық теңіздегі әскери және сауда кемелері, мемлекеттің аумағынан тыс жерлерде ұшып жүрген ұшақтар танылады. Бұл мәселені қарастыру кезінде мынаны ескерген жөн: заңның белгілі бір кеңістікке немесе тұлғаларға таралмау тәртібі эксаумақтық деп аталады. 

Нормативтік актілердің тұлғалар шеңбері бойынша күші нормативтік талаптардың белгілі бір актінің әрекет ету аумағындағы барлық тұлғаларға таралуын білдіреді. Алайда, бұл ережеден де ауытқушылықтар бар:

а) мемлекеттер мен үкіметтердің басшылары, елшілік және консулдық өкілдіктердің қызметкерлері эксаумақтық құқығына ие және оларға қылмыстық заңнаманы және әкімшілік құқықбұзушылықтар туралы заңнаманы бұзғандығы үшін жауапкершілік және мемлекеттік мәжбүрлеу шаралары қолданылмайды;

ә) кейбір нормативтік актілер, мысалы, қылмыстық жауапкершілікті көздейтін актілер, азаматтарға, олардың қай жерде жүргеніне және олардың шетелдік заңнама нормаларына сәйкес жазаны өтегеніне қарамастан, таралады;

б) мемлекет аумағында өмір сүруші шетелдік тұлғалар мен азаматтығы жоқ тұлғалар құқықтар мен міндеттердің кең шеңберін пайдаланатынына қарамастан, кейбір жағдайларда құқықтар мен міндеттерді иелене алмайды. Мысалы, олар қарулы күштер қатарында борышын өтемейді, мемлекеттік билік органдарына сайлана алмайды және сайлауғақатыса алмайды.

Құқық көптеген адамдар мен жағдайларға таралатын, ұзақ уақыт бойы әрекет ететін құқықтық нормалардың, мінез – құлық ережелерінің күрделі әрі, әр алуан жүйесі.

Құқық нормасы құқықтың бастапқы элементі. Сондықтан да, құқыққа тән анықтама, белгілер құқықтық нормаға да тән.

Сонымен, құқық нормасы – бұл жалпыға міндетті, формальді анықталған мемлекет бекіткен не санкциялаған және қоғамдық қатынастарды реттеуге бағытталған мінез – құлық ережелері.

2) формальді анықтылығы – ресми құжаттарда жазбаша нысанда тиісті атаулы болады;

3) мемлекетпен байланысы – мемлекеттік органдармен не қоғамдық ұйымдармен белгіленеді, және мемлекеттік күштеу, ынталандыру, жазалау шараларымен қамтамассыз етіледі;

4) ұсынушылық-міндеттемелік сипат – ол бір субъектілерге құқықтар берсе, келесі субъектілерге міндеттемелер жүктейді, себебі, құқықты міндетсіз, ал міндетті құқықсыз жүзеге асыру мүмкін емес;

5) микрожүйелігі – бір бірімен байланысты гипотеза, диспозиция және санкция сияқты элементтерден тұруын білдіреді.
63 Құқық нормасының құрылымы

Құқықтық норманың құрылымы – бұл оның ішкі құрылысы, бір – бірімен байланысты құрылымдық бөліктердің болуын білдіреді.

Құқықтық норманың құрылымы – бұл оның функционалдық дербестігін қамтамасыз ететін қажетті элементтердің тәртіпке келтірілген тұтастығын білдіреді.

Құқықтықтық норманың құрылымы:

- гипотезадан;

- диспозициядан;

- санкциядан тұрады.

Құқықтық норманың гипотезасы келесі негіздер бойынша топтастырылады:

1) мазмұнының сипаты бойынша: жалпы және нақты;

2) анықтылық деңгейі бойынша абсолютті анықталған (құқықтық норманың әрекеті негізделген фактіге көрсетеді; мысалы, ескеру мерзімі), абсолютті анықталмаған (оның қолданылуы керек ешқандай фактіні көрсетпейді де, тек мемлекеттік органға қажетті жағдайларда құқықтық норманы қолдануды ұсынады), салыстырмалы (құқықтық норманың шектеулі қолданылу жағдайын көрсетеді; мәселен, норманы жабық әскери қалада қолданылуы);

3) гипотеза күрделілік дәрежесіне байланысты біртекті (егер онда бір мән – жай көзделсе) және құрамдас (екі не одан да көп мән–жайлармен байланыстырылса).

Диспозиция – бұл гипотезада көрсетілген заңи фактінің туындағанда субъектілердің мінез – құлқын білдіретін құқықтық норманың бір элементі. Диспозиция норманың негізгі реттеуші бөлімі (мысалы, азаматтық құқықта диспозиция тараптардың құқықтары мен міндеттерін білдірсе, қылмыстық құқықта тыйым салған әрекеттерді жасауды көрсетеді).

Диспозицияның түрлері:

а) бейнелеу әдісі бойынша – жай (белгілерін суреттемей әрекетті жасауды білдіреді; мысалы, өлтіру), бейнелеген (бандитизм белгілерінен тұрады), сілтемелік (сол нормативті актінің басқа нормасына сілтеме жасаудан тұрады), бланкетті (басқа нормативтік актіге не заңсыз әрекетке сілтеме жасайды);

б) өзінің заңи бағыты бойынша - ұсынып – міндеттеуші (екі жақты мінез – құлық ережелерінен тұрады, жалға беруші және алушы), міндеттеуші (міндетті тұлғаның әрекеті көрсетеді неше шарты бойынша барышқор), құқық беретін (мүмкін болатын мінез – құлықтың түрін көрсетеді, мысалы, сайлаушы), ұсыныс беруші (қандай да бір әрекеттерді жасауды ұсынады, мысалы, адамның өміріне қауіпті жерге бармау), тыйым салушы (заңды жауаптылық көзделетін әрекеттің түрін көрсетеді).

Олар жағымсыз – жазалау шаралары және жағымды – ынталандыру шаралары деп бөлінеді.

Санкция келесі түрлері бар:

- салыстырмалы – анықталған санкция, жазаның нақты түрi мен мөлшерiн көрсететiн немесе жазаның бiр шегiн белгiлейтiн санкцияның түрi. Санкцияның бұл түрi екi нысанда кездеседi. Бiрiншiсiнде, жазаның төменгi және жоғарғы егi көрсетiледi.

- баламалы санкция екi немесе одан да көп жазаның түрiн көрсететiн санкция.

Құқықтық норманың құрылымы туралы сұрақ – пікір таласты. Кей авторлар норма екі бөліктен – гипотеза және диспозиция, не диспозиция және санкциядан тұрады деп айтса, кей авторлар үш элементтен тұрады деп айтады.

Құқықтық нормаларды топтастыру құқықтық реттеу жүйесінде құқықтық нормалардың орны мен рөлін, оның табиғаты мен мақсатын терең түсінуге мүмкіндік береді.

- азаматтық құқықтық нормалар;

- әкімшілік құқықтық нормалар;

-жер құқықтық нормалар және т.б.

- жалпы құқықтық нормалар (барлық қатынастарды реттейді);

- арнайы құқықтық нормалар (жеке қатынастарды реттейді).

3) сипаты бойынша құқықтық нормалар келесідей бөлінеді:

- материалдық құқықтық нормалар (қылмыстық, аграрлық құқық);

- іс жүргізушілік құқықтық нормалар (азаматтық, қылмыстық іс жүргізу құқығы).

4) құқықтық реттеудің әдісіне байланысты құқықтық нормалар келесідей бөлінеді:

- императивті құқықтық нормалар (міндеттеуші ережелерден тұрады);

- диспозитивті құқықтық нормалар (ерік беруші);

- ынталандырушы құқықтық нормалар (пайдалы әрекетті марапаттау);

- ұсыныс беруші құқықтық нормалар (қолайлы нұсқаны ұсынады).

5) уақыты бойынша құқықтық нормалар келесідей бөлінеді:

- тұрақты құқықтық нормалар (заңдарда болады);

- уақытша құқықтық нормалар (төтенше жағдай еңгізу туралы Президенттік жарғысы).

6) функциясы бойынша құқықтық нормалар келесідей бөлінеді:

- реттеуші құқықтық нормалар (тараптардың құқықтары мен міндеттері белгілейді);

- конституциялық қорғаушы құқықтық нормалар (субъективті құқықты қалпына келтіруге бағытталған нормалар).

7) адамдарға таралуы бойынша құқықтық нормалар келесідей бөлінеді:

- жалпы құқықтық нормалар (барлық ҚР азаматтарға);

- арнайы құқықтық нормалар (мүгедектерге, ардагерлерге).

8) таралу саласы бойынша құқықтық нормалар келесідей бөлінеді:

- жалпы федеративті құқықтық нормалар;

- республикалық құқықтық нормалар;

- локальді құқықтық нормалар.

- заңды құқықтық нормалар;

- заңға тәуелді құқықтық нормалары.

10) құқық шығармашылық субъектілері бойынша құқықтық нормалар келесідей бөлінеді:

- мемлекеттік органдар қабылдаған нормалар;

- мемлекеттік емес ұйымдар қабылдаған нормалар.

11) құқықтық норма элементтерінің анықтылық деңгейіне байланысты құқықтық нормалар келесідей бөлінеді:

- абсолютті анықталған құқықтық нормалар (тараптардың құқықтарын нақты көрсету),

- салыстырмалы анықталған құқықтық нормалар (әрекеттік нұсқаларын көрсету, мысалы, ҚРҚК жазаның жоғарғы, төменгі шегін белгілеу),

- балама құқықтық нормалар (бірнеше әрекеттер нұсқасын көрсету, мысалы, айыппұл, түзу жұмыстар).

- құқық беруші құқықтық нормалар (белгілі бір әрекеттерді жасауға ерік беру),

- міндеттеуші құқықтық нормалар (адамдарға белгілі бір әрекеттерді жасауды міндеттеу),

- тыйым салушы құқықтық нормалар (белгілі бір әрекеттерді жасауға тиым салу).

Осы себеппен құқық нормалары әр алуан. Бұл қоғамдық қатынастардың әр алуандылығына байланысты.
65 Құқық нормасы мен нормативтік акт бабының арақатынасы

Құқық нормасы мен нормативтік акт бабы бір ұғымдар емес, көп жағдайларда олар сәйкес келмеуі де мүмкін. Құқық нормасы – бұл гипотезадан, диспозициядан және санкциядан құралған жүріс-тұрыс ережесі, ал заңшығармашылық актісінің бабы – бұл құқық нормасының жүзеге асырылу құралы, мемлекеттің ерік білдіру нысаны. Құқық нормасы нормативтік акті бабының мазмұны болып табылса, бап құқықтық норманың нысаны болып табылады. Олардың арасындағы байланыс әртүрлі сипатқа ие. Жүріс-тұрыс ережесін бекіте отырып, заңнама құқық нормасының логикалық құрылымының үш элементін де нормативтік актінің бір бабына енгізуі мүмкін, бір бапқа бірнеше құқық нормасын енгізуі мүмкін, кейбір жағдайда құқық нормасы элементтерін әр түрлі нормативтік актілердің бірнеше баптарында  немесе бір нормативтік актінің бірнеше баптарында көрсетуі мүмкін.

Көрсету тәсілдері бойынша құқық нормасы мен нормативтік акт бабының арақатынасының үш түрі болады:

а) тікелей тәсіл –құқық нормасы нормативтік акт бабының өзінде тікелей көрсетіледі;

ә) сілтемелі тәсіл – нормативтік акт бабы норманы толығымен ашпастан, осы актінің басқа бабына сілтеме жасайды;

б) бланкеттік тәсіл – нормативтік акт бабы нақты бір бапқа емес, белглілі бір нормативтік акті түріне сілтеме жасайды.

Құқық шығармашылық субъектісі ретінде тиісті өкілеттігі бар мемлекеттік органдар мемлекеттік емес құрылымдар, сондай-ақ референдумда заң қабылдаған кезде азаматтар бола алады.

Құқық шығармашылық қызмет конституция, заңдар және регламентпен белгіленген көлемде жүзеге асады. Құқық шығармашылық жаңа құқық нормасын қабылдаумен өзгерістер мен түзетулер енгізу арқылы ескі заңдарды жетілдірумен сипатталады.

Құқық шығармашылықтың белгілері:

- ол белсенді, шығармашылық мемлекеттің қызметі;

- оның негізгі өнімі – құқық нормалары;

- бұл қоғамды басқарудың маңызды құралы;

- құқық шығармашылықтың деңгейі және мәдениеті, қабылданған нормативтік актілердің саласы – бұл қоғамның өркениетінің және демократиялығының бір белгісі.

Құқық шығармашылықтың қағидаттары – бұл құқықтық нормаларды қабылдау, жою немесе ауыстырумен байланысты қызметтің негізге алушы идея, бастаулар, ережелер, құқықты шығаратын органдар үшін бағыт.

Құқық шығармашылыққа келесі қағидаттар тән:

1) ғылымилық;

2) кәсібилік;

3) заңдылық;

4) демократиялық;

5) ашықтық;

6) жеделділік.

Құқық шығармашылық субъектілеріне байланысты келесі түрлерге бөлінеді:

1) референдум жүргізу барысында халықтың тікелей құқық шығармашылығы;

2) мемлекет органдардың құқық шығармашылығы;

3) жекелеген лауазымды тұлғалардың құқық шығармашылығы;

4) жергілікті өзін - өзі басқару органдарының құқық шығармашылығы;

5) локальді құқық шығармашылық;

6) қоғамдық бірлестіктердің құқық шығармашылығы.

Құқық шығармашылық мәніне байланысты келесі түрлерге бөлінеді:

- заң шығармашылық (жоғарғы өкілдік органның құқық шығармашылығы);

- құқық шығармашылықты тапсыру (Парламенттің тапсырысы бойынша атқарушы органның норма шығармашылық қызметі);

- заңға тәуелді құқық шығармашылық - бұнда норманы Президент, Үкімет, министрлік, жергілікті органдардың ұйым жетекшілерінің қабылдауы.

Құқық шығармашылық қызметі екі негізгі бөліктен тұрады: бірінші, әрекеттік заңи мәнінен тәуелсіз құқық шығармашылықтың ұйымдастырушылық мәселелерінен тұрады (заң жобасын дайындау, оны талқылау). Бұнда заңның жобасын дайындауда мемлекет еркін алдын ала қалыптастыруды көздейді.

Заң шығарушылық – күрделі, біртексіз үрдіс және келесі сатылардан тұрады:

1) заң шығару бастамашылығы құқықғы – ҚР Конституциясына сәйкес Парламент заң шығару не заң жобасына өзгертулер ұсыну құқықғы бар субъектілерді анықтайды. Заң шығару бастамашылық құқығы Парламент депутаттарында және Үкіметтің құзырында. Заң жобасын ресми еңгізуі заң шығару бастамашылығы болып табылады. Заң шығару бастамашылық құқығы заң шығарушы органда заң жобасын және ұсынысты қарау міндетін туғызады, бірақ оны қабылдау немесе бас тарту – заң шығарушының құқығы. Бұндай ұсыныстар қажетті қамтамасыз етілуі керек.

ҚР Конституциясының 61-бабына сәйкес, заң шығарушылық бастамашылық құқық Парламент депутаттарына, ҚР Үкіметіне тиесілі және ол тек Мәжілісте іске асады.

2) заң жобасын талқылау – заң жобасы ең алдымен Мәжілісте талқыланады, Мәжіліс депутаттарының жалпы санының көпшілік дауысымен қаралған және құпталған заң жобасы Сенатқа беріледі, онда 60 күннен кешіктірілмей қаралады. Бұл кезеңнің қажеттілігі жобаның жоғары сапа деңгейіне жеткізу, қарама – қайшылықтарды, нақтылықсыздықты, кемшіліктерді жоюмен байланысты.

3) заңды қабылдау, дауыс берудің екі механизмі көмегімен (жай көпшілік және білікті көпшілік) жетуге болады. Заңды қабылдау – ең басты саты және ол үш кезеңге бөлінеді:

- заңды Мәжілістің қабылдауы;

- заңды Сенаттың қолдауы, кейін 10 күн ішінде Президентке ұсынуы;

- ҚР Президентінің заңға қол қоюы. Президент 15 күн ішінде заңға қол қояды немесе қайтадан талқылау және дауыс беру үшін заңды қайтарады.

Президент қол қойғаннан кейін заң күшіне енеді.

4) заңды жариялау. Заңдар ресми жарияланғаннан кейін 10 күн ішінде күшіне енеді, егер заңмен оның күшіне енуі туралы өзге мерзім көзделмесе.

Барлық заңдар ресми қайнар көздерде «Егеменді Қазақстан», «ҚР заңнамалар жинағында», «Заң газетінде» жарияланады.

68 Нормативтік-құқықтық актілерді жүйелеудің түсінігі және инкорпорацияның түсінігі

Нормативтік-құқықтық актілерді жүйелеу – бұл нормативтік актілерді реттеу, оларды белгілі бір жүйеге келтіру. Ол заңнаманы қолдану ыңғайлылығын арттыру үшін, көпшілікке түсінікті болуын қамтамасыз ету үшін қажет.

Заңдар мен өзге де актiлердiң түрлi ыңғайдағы жиынтықтарын, жинақтарын әзiрлеу мен басып шығару. Әдебиетте кезедесетiн инкорпорация ұғымын қорыта келе оның мынадай аса маңызды белгiлерiн тұжырымдауға болады:

- жүйелеу түрлерiнiң бiрi ретiнде инкорпорацияның белгiсi – қалыпты құқықтық актiлердi тәртiпке келтiру болып табылады;

- инкорпорация дегенiмiз - қалыпты құқықтық актiлердi әлдебiр жүйе бойынша заң шығарушының жариялаған мәлiметтерi;

- мұндай актiлердiң мазмұнындағы өзгерiстердiң көрсетiлмеуi;

- актiлерге сыртқы редакциялық-техникалық өңдеу жүргiзу: барлық соңғы шыққан актiлерге өзгерiстердi енгiзу, лауазымды адамдардың қойған қолдарын алып тастау, күшi жойылған деп танылған қалыпты емес, уақытша бөлiктердi алып тастау және т.б.

Заңдарды инкорпорациялаудың ең қарапайым мысалы – қолданылып жүрген акт мәтiнiне барлық кейiнгi ресми өзгерiстерiн енгiзiп, оны жаңа өзгертiлген нұсқасында жариялау болып табылады.

Егер акт жаңа нұсқасында ресми басылымдарда жарияланатын болса, онда бұл әдiс қалыпты актiлердi қайта жариялау деп аталады.

Белгiлi бiр iрi қалыпты құжаттарды немесе бүкiл заңдарды тұтастай өңдеп инкорпорациялау әлдеқайда терең әрi құқық қолдану тәжiрибесiнде мейлiнше тиiмдi болып табылады. Мұндай инкорпорациялау қызметiнiң нәтижесiнде пәндiк, салалық, ведомстволық немесе өзге де қағидат бойынша заңдардың, басқа қалыпты құқықтық актiлердiң түрлi жинақтары мен жиынтықтары жасалады.

Инкорпорация – қалыпты актiлердiң белгiлi бiр жүйе бойынша заң шығарушының баспа бетiнде жариялаған мәлiметтерi. Заңдарды ретке келтiру тәжiрибесiнде олардың түрлерi көп әр түрлi сыныптық негiздерге бөлiнедi. Инкорпорацияның қағидаттары: хронологиялық (оларды қабылдау уақыты бойынша), тақырыптық (белгілі бір тақырып бойынша) және т.б.

Инкорпорацияны кім жүзеге асырғанына байланысты жинақтардың үш түрін бөліп қарастырады: ресми, официозды және ресми емес. Ресми жинақ құқықшығарушы орган өзі жинақты дайындап, жариялаған кезде орын алады. Официоздық жинақ болып құқықшығарушы органның (мысалы, әділет министрлігінің) тапсырмасы бойынша, бірақ оның ресми көрініс таппаған қолдауы арқылы шығарылған жинақтар табылады. Ресми емес жинақ болып ғылыми мекемелердің, баспалардың өз ынтасы бойынша, құқықшығарушы органның арнайы өкілеттіктерісіз шығарған заңнама жинақтары табылады.

Жүйелеудiң келесі түрi – консолидация (топтастыру), яғни қалыпты актiлердiң көптiгiн бiр iрiлендiрiлген актiге бiрiктiру. Жаңа iрiленген акт оған енген қалыпты актiлердi ауыстырады, өйткенi, құқық шығарушы орган оны жаңадан қабылдап отыр және өзiнiң ресми деректерi: атауы, қабылданған күнi, нөмiрi әрi лауазымды адамның қолы бар. Былайша айтқанда, топтастыру мемлекеттiк органдардың құқық шығару қызметiнiң бiр түрiн бiлдiредi.

Соған қарамастан, бұл құқық шығарудың өзгеше тәсiлi. Оның басты ерекшелiгi – топтастыру кезiнде қоғамдық қатынастарды құқықтық реттеудiң мазмұны өзгермейдi. Бұрын қабылданған актiлердiң қалыпты нұсқаулары жаңа актiге өзгерiссiз бiрiктiрiледi. Олар ең әрi кеткенде редакциялық жөндеуге түседi: қарама-қайшылықтары, қайталанулар, өздiк-создықтығы жойылады, мазмұны ұқсас қалыпты нұсқаулар және т.б. бiр тармаққа жинақталады.

Топтастыру шаруашылықты басқару, салық салу, әкiмшiлiк жауапкершiлiк мәселелерi бойынша қалыпты актiлердi тәртiпке келтiру мақсатында, бiр сөзбен айтқанда, ондаған, жүздеген шашыраңқы қалыпты нұсқауларды олардың мазмұнын өзгертпей бiрiктiруге болатын жердiң бәрiнде құқық шығару қызметiнде пайдаланады.