ЭЛЕКТРОНДЫҚ ОҚУЛЫҚ ҚҰРАЛДАРЫН ЖАСАУДЫҢ

# include

main()

{

char ch; // бұл қосылған бөлім дұрыс жұмыс істеуне қажет

S1=S2=0;

while (i++<=10);

{

printf ("Бүтін немесе теріс санды енгізіңіз: ") ;

if (a>0) S1 = S1+a;

else S2 = S2+a;

}

printf ("Оң сандардың қосындысы тең: ") ;

printf ("Теріс сандардың қосындысы тең: ") ;

printf ("S2 = %d \n", S2) ;

ch = getchar(); // осы жерден қосылған бөлім басталады

printf ("Программаның жұмысын тоқтату үшін * басыңыз!") ;

while (ch != '*')

{

putchar(ch);

}

}

2.2 DELPHI ОБЪЕКТIЛI-БАҒДАРЛЫ ПРОГРАММАЛАУ ОРТАСЫ

Компьютерлiк оқыту жұйелерiн жобалауда жасау құралдарын тиiмдi таңдау да оның сәттi жұмыс жасауының алғышарттарының бiрi.

Инструменталдық жабдықтар ретiнде компьютерлiк оқыту жұйелерiн құру барысында орындалуы тиiс мәселелердi шешуде қолданылатын программалық жұйелердi тұсiнемiз. Негiзгi инструменталдық жабдықтар мен оларды қолдану кезеңдерi *-суретте келтiрiлген.

Си программалау тілін үйренуге арналған электрондық оқулығын жасауда бiз Delphi программалау ортасымен қолдандық. Сондықтан осы инструменталдық жабдықтарға толығырақ тоқталып өтсек.

Windows жұйесiнде Delphi программалау ортасы - Пуск - Программы - Borland Delphi 5  Delphi 5 командасы арқылы iске қосылады (1-су­рет).

Delphi ОБП ортасы төрт құрылымнан тұрады: Негiзгi терезе, Объектiлер инспекторы (Object Inspector), Форма (Form1) және Код терезесi (Unit1.pas).

Негiзгi терезесiнiң құрамына негiзгi мәзiр, аспаптар па­нелi және компоненттер палитрасы енгiзiлген.

Негiзгi мәзiр Delphi ортасының жұмысын басқаруға арналған. Ол тұрлi командалар орналасқан мәзiр пункттерiнен тұрады (2-сурет). Мәзiр пункттерiнiң құрамында тұрлi типтегi командалар бар. Мысалы, Kоманданың атауынан кейiн ұш нұкте тұрса, онда бұл команда диалогтық терезе шақырады. Егер мәзiр командасының соңында клавиштер комбинациясы жазылса, онда бұл команданы сәйкес клавиштер комбинациясы арқылы орындауға болады. Мәзiр пункттерiндегi кейбiр команданың белсендi болмай көрiнуi, оның осы уақытта орындалмайтынын бiлдiредi.

1-сурет. Delphi объектiлi-бағдарлы программалау ортасы

Форма Delphi ортасының негiзгi объектiлерiнiң бiрi. Delphi iске қосылған кезде форма қасиеттерiне бастапқы мәндер мен­шiк­телiп тұрады.

Қасиеттер тiзiмi Объект инспекторы (Object Inspector) терезесiнде орналасады. Мысалы, 1-суретте Delphi iске қосылған кезде форма қасиеттерiнiң тiзiмi және сәйкес бастапқы мәндер енгiзiлген терезе көрсетiлген. Терезенiң екi қосымша бетi бар: Properties (Іа­сиеттер) және Events (Оқиғалар). Терезе ашылғанда екi бағанға енгiзiлген жазулардан тұратын оның Properties бөлiмi ашылулы тұрады (1-сурет). Бiрiншi бағанда көрiнетiндер – қа­сиет атаулары, екiншi бағанға сәйкес жазылғандар – олар­дың мәндерi. Экранда қасиеттер терезесi көрiнбесе, оны шығару ұшiн View-Object Inspector командасын немесе F11 клавишiн басу жеткiлiктi.

Форманың кейбiр қасиеттерi:

Name (Атау) – формаға берiлген атау. Ол Delphi объек­тiлерiнiң (компоненттердiң) негiзгi қасиеттерiнiң бiрi. Delphi-дiң формаға авто­мат­ты тұрде ал­ғашқы рет меншiктеген атауын (Form1) өзгертiп, басқа атау беруге бо­лады.

Ол ұшiн қасиеттер терезесi­нен Name атауын таңдап, жаңа атау клавиатура арқылы терi-ледi.

Font (Шрифт) – формаға енгiзiлетiн мәтiн шрифтiн ор­нату қасиетi. Оны таңдап, оң жағында көрiнген көп нұкте (…) тұймесiн шерткен кезде сұх­баттық Шрифт таңдау терезесi кө­рiнедi. Терезеден, әдеттегiдей, қажеттi шрифт ти­пiн, өл­шемiн таңдап (мысалы, Times Kaz, 10), ОК тұймесiн шерту керек.

Caption (Тақырып) – форма терезесiнiң тақырыбына енгiзiлетiн мәтiн. Алғашқы кезде қасиеттер терезесiнiң Caption қасиетiне тақырып ұшiн Form1 сөзi енгiзiлiп қойылған. Оны басқа тақырыпқа алмастыру Name қасиетiне мән меншiктеу тәсiлi сияқты (қасиет мәнi енгiзiлген соң Enter клавишiн басып қойған жөн).

Color (Тұс) – форманың тұсiн орнату қасиетi. Ол таң­далған кезде оң жағында тiлсызық тұймесi көрiнедi. Тiлсызық тұймесi – қасиет мәнiнiң бiрнеше екенiнiң белгiсi. Тiлсызық белгiсiн шерткен кезде мәндер (тұстер) терезесi ашылады. Тiзiмде көрiнген қалаған тұстi шерт­кен соң форма сәйкес тұске боялып қойылады.

Width (ұзындық), Height (Биiктiк) – пиксель өлшем бiрлiгiмен берiлген форманың Ұзындығы мен биiктiгiн орнату қасиеттерi (мәндер форманы тышқан арқылы кеңейту не сығу кезiнде авто­матты тұрде меншiктелдi).

Delphi-де программалар оқиға-лар ар­қы­лы басқарылатыны белгiлi. Ал объектiлерге қатысты оқиғалар тiзiмi Объект инспекторы (Object Inspector) терезесiнiң Events қосымша бетiнде орналасқан.

Олар қасиеттер тере­зесiнiң екi бағаннан тұратын Events қосымша бетiне енгiзiлген. Терезеде оқиға атау­ларының алдына On префиксi тiркес­тiрiлiп жазылған. Ол – атау­дың оқиға екен-дiгiн бiлдiретiн белгi. Формаға байланысты оқиғалар саны – 35.

Delphi ортасында жиi кездесетiн оқи­ғалар:

Delphi-де программа мәтiнi про­граммалық код деп, ол енгiзiлетiн терезе программалық код терезесi не қысқаша редактор терезесi деп аталады. 1-суретте көрсетiл­ге­нiндей, Delphi iске қосылған кезде ол форма терезесiнiң астында көрiнбей тұрады. Оны экранға шығару View-Toggle Form/Unit ко­мандасын орындау не клавиатурадан F12 пернесiн басу арқылы орындалады.

Код терезесiнiң сол жақ бөлiгiнде Code Explorer (Код Зерттеушi), ал оң жағында программа мәтiнi терiлетiн жұмыс аумағы орналасқан. Код Зерттеушiде ағымдық проектiдегi объектiлердiң құрылымдық ағашы көрiнедi.

Код терезесiнiң тақырыбы ағымдық файл атауымен сәйкес келедi. Терезенiң жұмыс аумағындағы программа коды синтаксистiк мағынасына қарай тұрлi стильде жазылып көрсетiледi. Мысалы, Object Рascal тiлiнiң кiлттiк сөздерi (мысалы, type, class, т.с.с.), қалың шрифтпен, ал тұсiнiктемелер (мысалы, {Private declarations}) көк тұстi көлбеу (курсив) шрифтпен жазылған. Терезенiң төменгi жағында ұш элементтен тұратын кұй қатары бар. Оның бiрiншi элементi – курсор позициясын анықтайтын жол және баған индикаторы, екiншiсi – программалық кодтың өзгеруiн бақылайтын модификация индикаторы, ұшiншiсi – кiрiстiру режимiнiң индикаторы.

Procedure <атау> (Sender : TObject);

begin

end;

Терезенiң сол бөлiгiндегi - браузер терезесi. Онда код терезесiнде барлық жарияланулардың құрылымын көрiп шы­ғу­ға болады.

Delphi-де компоненттер панелiнен формаға тұр­лi компо­ненттер орнатып, олардың оқиғаларын өңдеуiш процедуралар құру ви­зуальды программалаудың негiзi. Мысалы, берiлгендердi енгiзу және шығару ұшiн компоненттер панелi­нiң Standard қосымша бетiндегi мәтiндермен жұмыс iстейтiн TEdit (енгiзу өрiсi), TLabel (шығару өрiсi) және TButton (коман­да­­лық тұйме) компоненттерi жиi пайда­ланылады.

Формаға Edit1 енгiзу өрiсiн орнатып, оның Text қасиетi арқылы не iске қосу командасын берген соң оған курсорды енгiзiп, клавиатура арқылы бiр жолдық мәтiн ен­гiзуге және оны редакциялауға болады.

Формада орнатылған ТLabel, ТEdit компоненттерiнiң Cap­tion, Text қасиеттерiнiң мәндерiн программа арқылы динамикалық тұрде өзгертуге де болады. Ол ұшiн программада объект атауы жазылып, одан соң нұкте қойылады да, оның соңына қасиет атауы енгiзiледi.