Материалтану



жүктеу 2,36 Mb.
бет4/28
Дата07.04.2022
өлшемі2,36 Mb.
#38035
түріНұсқаулар
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   28
Материалтану (1)

1. 4 Тапсырма

1.4.1 Оқытушы ұсынған сынық беттеріне сипаттама беру және макроысылмалардың құрылымын жұмыс дәптеріне салып, жазбаша сипаттау.

1.4.2 Микроскоптардың құрылысымен танысу.

1.4.3 Микроскопқа қойылған микроысылмалардың құрылымын жұмыс дәптеріне салу.

1.4.4. Салынған сурет бойынша химиялық реактивпен уланбаған және уланған микроысылмаларды анықтап, түсініктемесін беру.

1.4.5 Үлкейту кестесі бойынша микроскоптардың жалпы үлкейту шамасын табу.

1.1-кесте. МИМ-7 микроскобының үлкейту шамасы


Объективтің

фокустық арақашықтығы,

F, мм

Окулярдың үлкейту шамасы


7х

10х

15х

20х

23,2

60

90

130

170

13,8

100

140

200

300

8,16

170

240

360

500

6,16

250

320

500

650

2,77

500

720

1080

1440



1.5 Бақылау сұрақтары


1.5.1 Кристалдық торлардың негізгі типтері және сипаттамалары.

1.5.2 Металлографиялық микроскоптардың жұмыс атқару

принциптері.

1.5.3 Металдар мен қорытпалардың ішкі құрылымын анықтаудың

негізгі әдістері.

1.5.4 Макроскопиялық және микроскопиялық талдау арқылы

шешілетін мәселелер.

1.5.5 Ысылмаларды зерттеуге дайындау және оларды химиялық реактивтермен уландыру.

1.5.6 Улау процессінің мәні.

1.5.7 Металлографиялық талдаудың қандай түріне ысылмаларды айнадай жалтырату керек, себебі неде?

1.5.8 Микроскоптың үлкейту шамасын анықтау.



  1. Зертханалық жұмыс «МЕТАЛДАР МЕН ҚОРЫТПАЛАРДЫҢ Қаттылығын ӨЛШЕУ»




    1. Жұмыстың мақсаты




  • Бринелль және Роквелл тәсілдері бойынша металдың қаттылығын тәжірибе жүзінде өлшеп үйрену;

  • Қаттылықтың өлшем бірліктерімен танысу


2.2 Материалдар мен жабдықтар
2.2.1 ТШ және ТК типті қаттылықты өлшеу құралдары;

2.2.2 Әртүрлі материалдардан қаттылығын өлшеуге дайындалған үлгілер жинағы.

2.2.3 МПБ-2 типті микроскоп

2.2.4 Қаттылықты аудару кестесі


2.3 Теориялық мәліметтер
Металдар мен қорытпалардың механикалық қасиеттерін анықтайтын негізгі көрсеткіштері: беріктігі, созылымдылығы, тұтқырлығы және қаттылығы арқылы сипатталады.

Қаттылық деп металдар мен қорытпалардың жергілікті деформацияға, демек бір дененің екінші денеге енуіне қарсылық көрсету қабілеті аталады. Материалдың қаттылығын анықтау үшін оның беткі қабатына есепті күшпен индентор (болат шаригі, алмаз конусы мен пирамидасы немесе инелер) батырылады. Материалдың бетіне индентордан түскен іздің диаметрін немесе ену тереңдігін өлшеу арқылы қаттылық анықталады. Осы зертханалық жұмыста Бринелль және Роквелл әдістерімен қаттылықты өлшеу қарастырылады.

Бринелль және Роквелл әдістерімен қаттылықты өлшеу статикалық (түсетін күш біртіндеп баяу беріледі) сынауға жатады.

Қаттылықты өлшеу арқылы металдың механикалық қасиетін анықтаудың басқа әдістерімен салыстырғанда көптеген артықшылығы бар, олар:


  • арнаулы үлгіні қажет етпейді,

  • өнімділігі жоғары;

  • қаттылықты өлшегеннен кейін тетіктер бүлінбейді, бастапқы жұмыстарын атқаруға жарамды.

  • қаттылықты анықтау арқылы металдардың басқа сипаттамаларын

болжаммен бағалау мүмкіндігі бар. Мысалы, металды созып сынаудағы беріктік шегін, в анықтауға болады.

в=  ∙ НВ, (2.1)


Мұндағы - материалға байланысты алынатын коэффициент:

 = 0,34 - болат НВ 120 - 175;

 = 0,35 - болат НВ 175 – 450;

 = 0,55 - жасытылған мыс, жез және қола;

 = 0,33-0,36 – алюминий және оның қорытпалары.

Ұштықты (индентор) үлкен жүктеменің әсерімен батыру кезінде металдың бетіне түскен ұштықтың аумағы пластикалық деформацияланып, ұштықтың орнында ойық қалады. Сынақтағы металдың қаттылығы жоғары болса ұштықтан түскен ойық кішкене болады.


2.4 Бринель әдісі бойынша қаттылықты (НВ) өлшеу
Бринелль әдісі бойынша қаттылықты өлшеуде сынақтағы үлгіге Д диаметрлі болат шарикті белгіленген күшпен мөлшерлі уақыт батыру керек (2.1 сурет). Қаттылықты өлшеу үшін ТШ типті қаттылықты өлшеу құралы пайдаланылады.

2.1 сурет - Бринелль әдісі бойынша қаттылықты өлшеу схемасы.


Батырылған шариктің ізі үлгінің бетінде қалады. НВ әріптерімен белгіленетін Бринелль қаттылығы сфералық ойықтың беткі F ауданына Р жүктеменің қатынасы арқылы анықталады.

НВ = Р / F (2.2)

Шар сегментінің ауданы

F = π ∙ D ∙ h, мм2 (2.3)

Мұнда, D – шариктің диаметрі, (мм);

h – ойықтың тереңдігі, (мм).

Ойықтың тереңдігін өлшеу қиын болғандықтан, ойықтың диаметрі (d) мен шариктің диаметрі (D) арқылы ойықтың тереңдігі (h) есептеледі:

, (мм) (2.4)

Сонымен , (мм2) (2.5)

Бринелль әдісі бойынша қаттылықтың саны келесі өрнек арқылы анықталады:

, (кгс/мм2) н/мм2 немесе МПа (2.6)

Бринелль бойынша қаттылықты СИ бірлігіне ауыстыру үшін қаттылықтың кгс/мм2 санын 9,81-ге көбейту керек, демек HB=9,81∙ HB (МПа).

Тәжірибе жүзінде қаттылықты анықтауда 2.6-өрнегі бойынша есептеу қолданылмайды, оның орнына әртүрлі диаметрлік шариктермен ойықтарға және жүктемелерге арналып құрастырылған кестені қолданады (А Қосымшасы, соңғы бетте). Қолданатын шариктің диаметрлері 10мм; 5мм; 2,5мм. Шариктің диаметрі мен жүктеменің салмағы үлгінің болжамдық қаттылығы мен қалыңдығына байланысты алынады. Егер өлшенетін металдың қалыңдығы:

6мм-ден асса, шариктің диаметрі, Д= 10мм:

3мм – 6мм болса, Д= 5мм:

3мм – ден төмен болса, Д= 2,5мм:

Үлгіге түсетін күш (Р) келесі өрнекпен анықталады:
Р = к ∙Д2, (2.7)

мұнда, к – металл табиғатына байланысты коэффициент, қара металдар үшін к = 30: түсті металдар үшін к = 10.

Үлгіге күштің түсу ұзақтығы (τ) үлгінің материалы мен қаттылықтың болжама мөлшеріне байланысты есептеледі. Қара металдар мен олардың қорытпалары үшін 10сек (НВ130-450), түсті металдар мен олардың қорытпалары үшін 60 сек (НВ8-35).

2.4.1 Үлгіні сынаққа дайындау

Бринелль әдісімен қаттылықты өлшеу шарттары:

- қаттылығы HB450кгс/мм2 (4500МПа) астам үлгілерді сынауға болмайды;

- үлгінің беті жазық және таза болу керек;

- ойықтың диаметрі 0,2D  d  0,6D аралығында болу керек;

- үлгінің қалыңдығы ойықтың 10 есе қайталанатын қалыңдығынан кем болмау керек;

- көршілес ойықтардың центрлерінің арақашықтығы және ойықтың центрі мен үлгінің шетінің арақашықтығы 4d кем болмау керек.


2.4.2 Сынақты жүргізу

Бринелль әдісімен қаттылық ТШ типті шарикті құралмен өлшенеді (2.2-сурет). Осылай өлшеу әдісін ұсынған швед инженері Юхан Август Бринелльдің (1849—1925) атымен аталады. Сынақтағы үлгіні қаттылықты өлшейтін құралдың үстеліне 1 қойып, маховик 2 арқылы ұштыққа 4 дейін көтеріп қатты қысу керек. Сол кезде үлгіге алдын ала 100 килограммға тең күш түседі. Негізгі күшті баспаны басып түсіреді. Жүктеменің 3 әсері уақыт релесімен реттеліп, шарик ұштығы есепті уақыт (10…60с) мөлшерінде батырылады, содан кейін қозғалтқыш білік кері қарай айналып, иінді қозғап жүктеменің әсерін тоқтатады. Қозғалтқыш автоматты түрде сөнгеннен кейін, үстелді төмен түсіріп, ойық түскен үлгіні алуға болады.



2.2-сурет. Бринелль әдісі бойынша қаттылықты өлшеу аспабының

(ТШ типті) схемасы
2.4.3 Ойықтың диаметрін өлшеу

Ойықтың диаметрі МПБ-2 типті есептік микроскоппен (Бринелль лупасы) өлшенеді. МПБ-2 микроскопын шариктің диаметріне байланысты таңдайды. Ұштық ретінле алынатын шариктің диаметрі 10 немесе 5 болса бөлудің мөлшері 0,05мм микроскобы (2.3-суреті), ал шариктің диаметрі 2,5 болса дәлдігі 0,01мм-ге дейінгі арнаулы микроскоп қолданылады.


1-бұранда; 2- окуляр; 3- окулярдың шеңбері; 4- тор; 5- тубус; 6- бекітетін шеңбер; 7- колонка; 8- объектив; 9- өлшенетін ойық. б) - МПБ-2 микроскопының сырт көрінісі.


2.3- суреті. МПБ-2 типті есептік микроскоптың схемасы

Ойықтың үстіне микроскоптың объективін түйістіріп, окулярдың шкаласындағы нольді ойықтың бір жақ шетіне тақап, ойықтың екінші шетінен есепті сан алынады. Өлшеу бір-біріне перпендикуляр бағытта, 0,05мм дәлдікпен жүргізіледі. Қаттылықты анықтау үшін шыққан санның ортақ шамасын алу керек.


2.4.4 Қаттылықты анықтау

Ойықтың диаметрі бойынша аудару кестесі (А Қосымшасы) арқылы материалдың қаттылығы табылады.

Стандартты өлшеуде (D=10мм, P=3000кгс), Бринелль қаттылығы HB250 жазылады. Басқа жағдайда өлшенген қаттылықтың жазу белгісі келесідей: HB 5/250/30-200. Демек диаметрі 5мм шарикпі ұштық арқылы 250кгс жүктеменің әсерімен 30сек. ұстау арқылы анықталған материалдың қаттылығы 200кгс/мм2 .
2.5 Тапсырма
Сынақтың нәтижесін келесі кестеге толтыру.
2.2 – кесте. Бринелль әдісімен өлшенген қаттылықтың нәтижесі


п/п


Өлшеу шарты

Ойықтың диаметрі, мм

Қаттылық НВ,

МПа


(аударма кесте бойынша)

Шариктің

диаметрі


D, мм

Жүктеме

Р, Н


Ұстау уақыты

τ, с


1

2

3

1

2

3

Ариф.орташа сан

1































жүктеу 2,36 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   28




©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет
рсетілетін қызмет
халықаралық қаржы
Астана халықаралық
қызмет регламенті
бекіту туралы
туралы ережені
орталығы туралы
субсидиялау мемлекеттік
кеңес туралы
ніндегі кеңес
орталығын басқару
қаржы орталығын
қаржы орталығы
құрамын бекіту
неркәсіптік кешен
міндетті құпия
болуына ерікті
тексерілу мемлекеттік
медициналық тексерілу
құпия медициналық
ерікті анонимді
Бастауыш тәлім
қатысуға жолдамалар
қызметшілері арасындағы
академиялық демалыс
алушыларға академиялық
білім алушыларға
ұйымдарында білім
туралы хабарландыру
конкурс туралы
мемлекеттік қызметшілері
мемлекеттік әкімшілік
органдардың мемлекеттік
мемлекеттік органдардың
барлық мемлекеттік
арналған барлық
орналасуға арналған
лауазымына орналасуға
әкімшілік лауазымына
инфекцияның болуына
жәрдемдесудің белсенді
шараларына қатысуға
саласындағы дайындаушы
ленген қосылған
шегінде бюджетке
салығы шегінде
есептелген қосылған
ұйымдарға есептелген
дайындаушы ұйымдарға
кешен саласындағы
сомасын субсидиялау