Болаттың
таңбасы
|
Қыздыру t, 0С
|
Ұстау уақыты τ, мин
|
Суыту ортасы
|
Қаттылығы,
HRC
|
Термиялық өңдеу түрі
|
50 / У10
|
|
|
пеш
|
|
|
50 / У10
|
|
|
ауа
|
|
|
50 / У10
|
|
|
май, 180С
|
|
|
50 / У10
|
|
|
су, 180С
|
|
|
8.5 – кесте. Көміртекті болатты босату нәтижесі
Болаттың
таңбасы
|
Суда шыныққан болаттың қаттылығы,
HRC
|
Босату температу
расы
|
Ұстау уақыты
|
Босатылған
болаттың қаттылығы,
HRC
|
Құрылымы
|
50
|
|
|
|
|
|
У10
|
|
|
|
|
|
8.5 Есеп беру үлгісі
Шынықтыру және оның мақсаты
Асыра суытылған аустениттің изотермиялық өзгеру диаграммасының суреті (8.1-сурет)
Асыра суытылған аустениттің өзгеруінен туындаған құрылымдарды сипаттау
Темір-цементит диаграммасының сол жақ бөлігінің суреті және қыздыру температураларын тағайындау әдістері (толық және толық емес)
Көміртекті болаттарды шынықтыру нәтижесі толтырылған кесте
Босату және оның мақсаты
Босату нәтижесі толтырылған кесте
Мартенсит, шынықтыру сорбиті және босату сорбиті микроқұрылымдары. Олардың болаттың қасиетіне тигізер әсерінің айырмашылығы.
8.5 Бақылау сұрақтары
8.5.1 Термиялық өңдеу түрлері.
8.5.2 Болаттың межелік нүктелері
8.5.3 Шынықтыру температураларын тағайындау
8.5.4 Қаттылықтың көтерілу себептері
8.5.5 Шынықтыру орталары
8.5.6 Перлит,сорбит,троостит деген не?
8.5.7 Мартенсит деген не?
8.5.8 Шынықтырудың межелік жылдамдығы, ол неге байланысты?
8.5.9 Босату түрлері, қолданылуы
8.5.10 Босату сорбиті мен нормальдау сорбитінің айырмашылығы.
8.5.11 Шынығу тереңдігі мен шынығу қабілеті
8.5.12 Босату мартенситі мен шынықтыру мартенситінің
айырмашылығы.
9 Зертханалық жұмыс «ЛЕГІРЛЕНГЕН БОЛАТТЫҢ МИКРОҚҰРЫЛЫМЫН ТАЛДАУ»
9.1 Жұмыстың мақсаты
9.1.1 Легірленген болаттың микроқұрылымымен танысу.
9.1.2 Легірленген болатты құрылымы бойынша класқа бөлу
9.1.3 Легірленген болатқа термиялық өңдеу режімін тағайындап
үйрену.
9.1.4 Легірленген болатты қолдану саласымен танысу.
9.2 Аспаптар мен жабдықтар
9.2.1 Зерттеуге дайындалған үлгілер (ысылмалар).
9.2.2 МИМ-7, МИМ-8 микроскоптары.
9.2.3 Металдардың микроқұрылымдары түсірілген фотоальбом.
9.2.4 Мемлекеттік стандарттар.
9.3 Теориялық мәліметтер
Легірленген болаттардың құрылымы мен қасиеті құрамындағы легірлеуші элементтердің жекелей ерекшеліктеріне және мөлшеріне байланысты, әрине құрамындағы көміртегінің әсерін де ұмытпау керек.
9.3.1 Легірлеу процесіндегі өзгерістер
Болатты бастапқы легірлеу процесінде өтетін екі түрлі маңызды өзгерістерге тоқталық.
1. Барлық легірлеуші элементтер (кобальттан басқа) аустенитте еріп оның перлиттік аудандағы ыдырау жылдамдығын тежей бастайды, демек С-диаграммадағы ыдырау сызықтарын оңға қарай жылжытады (9.1-суреті), сонымен қатар межелі шынықтыру жылдамдығы (Vкр) төмендейді.
2. Барлық легірлеуші элементтер легірлеу дәрежесі артқан сайын (кобальт пен алюминийден басқа) мартенситтің басталу (Мн) және аяқталу (Мк) температураларын төмендетеді (әсіресе қарқынды Mn, Cr, Ni элементтері).
Осылай өтетін маңызды екі өзгерістерді 9.1-суретінде көруге болады. Берілген суретте болат құрамындағы легірлеуші элементтердің мөлшері артқандағы аустениттің изотермиялық өзгеру диаграммасындағы сызықтардың жылжуы көрсетілген: Vохл жылдамдықтарымен үлгілерді ауада суыту (нормальдаудан кейінгі) сызықтары берілген. Легірленген болаттарды құрылымы бойынша нормальданғаннан кейін кластарға бөлу осы суретке негізделген.
Легірлеуші элементтердің мөлшері төмен болса (5...6 %) ауада суыту кезінде аустенит ферритті-цементитті қоспаға (перлит, сорбит, троостит) ыдырайды (9.1,а-сурет); мұндай болаттар перлитті класқа жатады.
Легірлеуші элементтердің мөлшері көтеріңкі болса VVкр, ал Мн>20 С, бөлме температурасында нормальданған болат мартенситті құрылымнан тұрады; мұндай болаттар мартенситті класқа (9.1,б-сурет) жатады.
Легірлеуші элементтер ∑ , %
а), б), в) нұсқалары перлитті (П), мартенситті (М) және аустенитті (А) кластағы болаттарға сәйкес.
9.1- сурет. Аустениттің изотермиялық өзгеру диаграммасындағы сызықтардың жылжуы
Легірлеуші элементтердің мөлшері басым түссе (әсіресе Мn, Ni) Мн нүктесі нөлден төменгі температураға жылжиды да болаттың құрылымы аустениттен тұрады; мұндай болаттар аустенитті класқа (9.1,в-сурет) жатады. Әрбір кластың механикалық қасиеттері әртүрлі бір-біріне ұқсамайтыны белгілі.
Машина жасау саласында кеңінен қолданатын болаттарға перлитті кластағы болаттар жатады. Себебі, төменлегірленген болаттар арзандау түседі. Мұндай болаттардың механикалық қасиеттері құрамындағы көміртегіне байланысты болғандықтан болаттарды қолданылуы бойынша кластарға бөлумен ұқсас келеді. Төмен және орташа легірленген болаттар конструкциялық болаттар қатарына, жоғары легірленген – құрал-саймандық (Х, 9ХС, ХГ, ХВГ т,б, ГОСТ 5950-2000) болаттар қатарыны кіреді. Сонымен қатар қолданылуы бойынша легірленген болаттар ерекше қасиет берілген (коррозияға берік-таттанбайтын, қажуға төзімді, ыстыққа берік, ерекше физикалық қасиеттер берілген) болып ажыратылады. Мұндай болаттар қатарына жоғары легірленген (>12 %) аустенитті, мартенситті, ферритті кластағы қорытпалар жатады.
Легірленген болаттарды термиялық өңделгеннен кейін пайдаланады. Термиялық өңдеу арқылы механикалық қасиеттерін көтереді, әсіресе аққыштық шегі мен соққы тұтқырлығы өте жақсы көтеріледі. Оның себебіне тіпті төменлегірлеудің өзі болаттың маңызды сипаттамаларының бірі саналатын шынығу қабілетін көтереді.
Достарыңызбен бөлісу: | 
