Материалдары

 
213 
меңгеруде,  оқушыларды  тәрбиелеуде,  педагог  мамандығының  қыр  сырын 
ұғынуға  мүмкіндік  береді.  Бұл  деген,  біріншіден,  психология-педагогикаға 
деген  қызығушылықты  оятады,  басқалармен  қарым-қатынасқа  түскендегі 
ерекшелікпен,  өзін-өзі  тануға  шақырады,  екіншіден,  анализ  жасауда, 
психологиялық  жағынан  өзін  басқаруда  қарапайым  әдістер  туралы  хабары 
болады. Мұның барлығы өзін-өзі жетілдуіруде маңызды қызмет атқарады.  
Кәсіби  тұрғыда  студенттердің  өзін-өзі  жетілдіруде  теориялық  білімі  мен 
психология,  педагогика  және  арнайы  пәндердің  практикалық  сабақтары 
маңызды болып табылады.   
Мысалы, 
студенттерге 
жоғары 
оқу 
орнындарында 
мектептегі 
педагогикалық практика жайлы теориялық білім беріледі. Яғни, педагогикалық 
мамандыққа  деген  алғашқы  мотивтері  қалыптасады.  Кейбір  кездері,  алғашқы 
педагогикалық 
практика 
көңілінен 
шықпай, 
өз 
мамандығына 
деген 
наразылығын  білдіретін  студенттерде  кездеседі.  Яғни,  студенттер  субъект 
ретінде  бейімделе  алмауын  білдіреді.  Оның  себептері,  өз  мамандығына 
психология-педагогикалық тұрғыда баға бере алмайды, екіншіден, психология-
педагогика курсында әртүрлі әдістер, бейімделушілік, өзін-өзі жетілдіру туралы 
білімінің  таяз  болуы,  үшіншіден,  теориялық  сабаққа  көп  назар  аударылып, 
(жоғары  оқу  орны  қабырғасында)    ал  білімдерін  бекітіп  отыратын,  мотивтерін 
алға жетелейтін  лаборатория-практикалық жұмыстардың шетте қалуы.  
Педагогикалық 
университеттерде 
оқу, 
тәрбие 
процестерін 
ұйымдастыруда,  білім  алушылардың  шығармашылық  қабілеттерін  дамытуға, 
интеллектісін 
жетілдіруге, 
қарым-қатынас 
жасауын 
жандандыруға, 
студенттердің белсенділігін артыруға бағытталуы тиіс.  
Жоғары  оқу  орнында  оқытудың  рөлі  шарықтап  даму  үстінде.  Оқытудың 
рөлін  шарықтап  өсуі  педагогикалық  технологиялармен  байланысты,  бұл 
студенттер  ғылыми  ортаға  бет  бұруына  маңызды  қызмет  атқарады, 
проблемалық оқыту элементтерін  пайдалану арқылы өзін-өзі жетілдіруге, өзін-
өзі  танып  білуде  маңызды  болып  табылады.  Бұл  тек  шығармашылық  ойлауға 
жол ашып қана қоймай, кәсіби тұрғыда өзін-өзі жетілдіруге негіз болады.  
Психология-педагогикалық  жұмыстарға  дайындық  барысында  түрлі 
мәселелер  шешіліп,  психологиялық  жағдаяттар  талқыланып,  педагогикалық 
сұрақтар,  ойындар,  әртүрлі  жағдайларға  анализ  жасау  педагогикалық  жоғары 
оқу орнында машықтандырылады. Бұл машықтандыру кәсіби жетілудің дамып, 
бекуіне  бағытталады.  Мысалы:  әртүрлі  мақсаттағы  жұмыстарды  атқару 
барысында  ең  алдымен  мақсат-міндеттеріне  басты  назар  аударылады. 
Педагогикалық  мамандықтың  қыр,  сырын  ұғынуда,  берілген  жұмыстарды 
атқаруға  студенттерді  жұмылдыру  мақсатында  психологияның  қызықты 
тренингтерді қолдануға болады.  
Студенттердің  таңдамалы  мамандықтарында  түрлі  мақсаттарға  жету, 
мәселелерді  шешу  барысында  көбінесе  ұжымдық  әңгіме,  диспуттар,  маңызды 
қызмет атқаратын стратегиялар мен әдіс-тәсілдер кеңінен қолданылады.  
Ұжымдағы әңгімені  ұтымды жүзеге асыру үшін талқыланатын мәселенің 
өзекті,  қызықты  болуымен  қатар,  таңдауды  студенттердің  өздері  жасағаны 
маңызды екенін ескерген жөн. Осындай әңгімелер жалпы студенттер арасында 

 
214 
қызу  талқыға  түсіп,  жан-жақты  қарастырылып,  түрлі  көзқарастармен 
пікірлерден кейін белгілі шешімге келері сөзсіз. 
Әңгіме  келесі  жоспар  құрылымы  бойынша  жасалады:  нақты  фактілерді 
атап,  сауалнамалармен  таныстыру,  аталған  фактілердің  мәнін,  мағынасын  ашу 
арқылы студенттердің  қатысуымен анализ жасау, проблемалардың арасындағы 
байланысты  анықтау.  Жүріп  жатқан  әңгіме  монологқа  айналып  кетпеуі  үшін, 
студенттердің  белсенділігін  қадағалап,  әрбір  студент  өз  ойын,  пікірін, 
көзқарасын 
ашып 
көрсете 
алуына 
мүмкіндік 
жасау. 
Студенттердің 
белсенділігін  арттыру  мақсатында  олардың  білдірген  көзқарастарын  дәлелдеу, 
нақты  фактілерді  атап  өтуін  ескеру  керек.  Кейбір  сауалнамаларда  студенттер 
жағынан сабақ кестесіне қатысты келіспеушіліктер байқалып жатады (бір күнде 
қатар  үш  дәрістің  немесе  үш  практикалық  жұмыстың  қатар  болуы.  Кейбір 
мұғалімдерге студенттер таңдаған мамандықтың ұнамауы т.б.). 
Сондықтан,    студенттер  белсенділігін  басқару  мақсатында  сұрақтарды 
мынадай түрде қою есепке алынады: 
1)  жоғары  оқу  орнындағы  оқу,  тәрбие  процесі  туралы  студенттерге 
мәлімет беру; 
2) таңдамалы мамандық бойынша кәсіби тұрғыда өзіне баға беруі; 
3) оқытылатын пәндерден баға алу т.б. 
Өзін 
жетілдіруі 
психология-педагогикадан 
біліміне 
байланысты 
болғандықтан,  болашақ  мұғалім  ретінде  психология-педагогика  пәнінен  білімі, 
түсінігі,  ғылыми  түрде  психикалық  нормаларды,  әдепті,  басқалармен  қарым-
қатынас ережесін, тәртіпті қатаң түрде ескеру керек. 
Студенттердің 
өзін-өзі 
жетілдіру, 
дамытуда 
психологиялық-
педагогикалық, мәдени фанкциялардың маңызы зор.  
Психологиялық  функция.  Қоғамда  белгілі  бір  әлеуметік  рөлді  атқарушы 
студенті  формалды  іс-әрекеттерді  атқаратыны  белгілі.  Сонымен  қатар  табиғи 
емес,  формалды  іс-әрекетке  жатпайтын  мінездер  кездеседі.  Яғни,  басқалармен 
қарым-қатынасқа  түскенде  «бет  перде  кию»  дегенмен  бірдей.  Социо-
психологиялық  әдістерді  қолдану  арқылы  «бетпердені  шешу»,  басқалармен 
қарым-қатынасқа  түскенде  ашық,  еркін  болуға,  жолдастыққа  қарым-қатынасқа 
шақырады.  
Педагогикалық  функция.  Студенттің  арнайы  білім,  іскерлік,  дағдыларды 
меңгеруі, 
өзінің 
мамандығы 
талап 
етердей 
профессионалдық 
мінез, 
қабілеттерге баға беруі; 
Мәдени 
қарым-қатынас 
функциясы. 
Социо-педагогика 
және 
психологиялық  әдістерді  қолдану  арқылы  студенттің  топта,  оқу  орнында, 
отбасында мәдени түрде қарым-қатынасының артуына септігін тигізеді. [4;157] 
Біздің  зерттеу  жұмысымыз  студенттердің  қарым-қатынасын  анықтау, 
дамыту және тұлға ретінде жетілдіру: тану, эмоционалды, тәртібі. 
Сонымен  қатар  студенттердің  профессоналды  жағынан  дамуына, 
жетілуіне  кері  әсер  ететін  факторлар  да  анықталды.  Кәсіби  тұрғыда  дамып, 
жетілмеген студенттерге бұл зерттеу көңілдерінен шықпады.