Материалдары = Материалы Республиканской научно-теоретической конференции Сейфуллинские чтения – 14

"Сейфуллин  оқулары  –  14:  Жастар,  ғылым,  инновациялар:  цифрландыру  -  жаңа 

даму кезеңі» атты Республикалық ғылыми-теориялық конференциясының материалдары 

=  Материалы  Республиканской  научно-теоретической  конференции  «Сейфуллинские 

чтения – 14: Молодежь, наука, инновации: цифровизация - новый этап развития». -

2018. - Т.І, Ч.2. – Б. 34-37

 

ЖОЛ–ҚҰРЫЛЫС ЖӘНЕ КӨТЕРГІШ-КӨЛІК 

 МАШИНАЛАРДЫҢ СЕНІМДІЛІГІ 

 

Cағындық Т. Ж. 

 

                                 

Ақаулылық-машинаның 

техникалық 

құжаттардағы 

талаптардың  біреуіне  де  болса  сәйкес  келмейтін  күйі.  Ақаулылық  істен 

шығаратын  және  істен  шығармайтын  болып  бөлінеді.  Жұмысқа 

жарамдылығы  бұзылып,    жұмыс  процесінің  тоқтауын    машинаның    істен 

шығуы (отказ) деп айтады. 

Кемінде берілген бір параметр болсада анықталған дәлдік шегінен асып 

кетсе бұны жұмысқа жарамдылығының  бұзылу деп атайды.  

Жол- құрылыс машиналарының бос тұрып қалуы 5 топқа бөлінеді [1]: 

жоспар  бойынша  тұруы  (2...3%);  ауа  райына  байланысты  (10...18%)  тұруы; 

кадрларға  (6%)  байланысты  тұруы;  атқаратын  жұмыстың  (17...18%) 

жоқтығы; қор бөлшектердің (20...21%) болмауы.  

Машинаның техникалық күйінің өзгеруіне ықпал  жасайтын өндірістік 

факторлар: құрылымдық ерекшеліктері; өндірістің біркелкілігі; сенімділік. 

«Адам-машина-жұмысшы  орта»  жүйесіне  ең  көп  әсер  ететін  фактор  –

ауаның  төмен  температурасы.  Төмен  температурада  ең  көп  істен 

шығатындарға  жататындар:  жебелер,  экскаваторлардың  шөміштері, 

бульдозерлердің  қайырмалары,  шынжыр  табанды  тізбектері,  машиналардың 

біліктері,  өстері  және  жартылай  өстері.    Машинаның  жұмыс  қабілетіне 

жоғары температура теріс әсерін береді.   

Маусым  жағдайы.  Олар  қоршаған      ортаның        температурасымен, 

ылғалдылығымен, желдің күшімен, күн көзінің радиациясымен сипатталады.   

Машинаның ең көп істен шығуы жылдың көктем-күз кезіндегі мезгіліне тура 

келеді.  Бұдан  басқа,  температура    жоғарылаған    кезде  майдың  тұтқырлығы  

кеміп,  майдың  жұқа  қабаты  оңай    ажырайды,  бұл  үйкелістің  күшейіп,  

үйкелетін беттердің  тозуына  себепші  болады.  

Қоршаған  ортаның  агрессивтігі  коррозиялық  тозумен  байланысты. 

Коррозиялық  тозуды  атмосфералық  ауа  ағынның    әсеріндегі      механикалық 

тозуды  айтады.  Коррозиялық  тозу  машиналарға  техникалық  қызмет 

көрсетуің  (ТҚ)  еңбек  қажеттілігін,  шығынын  артады.  Қосалқы  бөліктер 

қажеттілігі 10% дейін өседі. 

Өндірістік-пайдалану факторларға жатындар: машинаның жас шамасы; 

пайдалану  материалдардың  сапасы;  жүргізушінің  біліктілігі;  техникалық 

қызмет көрсету сапасы. 

Пайдалану материалдардың сапасы. Октан саны төмен болатын жанар 

майдан детонация  пайда  болады,  ол қозғалтқыштың бұлғақ-піспек тобының  

тез тозуына жағдай жасайды;  

Машиналарға  техникалық  қызмет  көрсету  сапасы.  Техникалық 

қызмет  көрсету  режимін,  яғни  орындалатын  жұмыстардың  кезеңділігі  мен 

көлемін  сақтауға,  сондай-ақ    ТҚ  операцияларын    мұқият  өткізуге    де  

байланысты    болады.  Тиісті  және  дер  кезінде    жүргізілетін    ТҚ  жұмысы 

бөлшектердің    тозуын    кемітуге    және  автомобильдің    жоғары    пайдалану  

сапаларын  сақтауға  міндетті  шарт болып  табылады. 

1а,б- суреттерде жылдың  қысқы және жазғы кезеңінде  экскаваторлар 

гидрожүйеcінде жұмысшы сұйықтың тамуы Q (а) мен  қысымның төмендеуі 

(б)  келтірілген.  1а,б  суреттерден  көріп  тұрғанымыздай  жазғы  уақытта 

жұмыстың 400 сағаттың  маңайында  гидрожүйедегі жұмысшы сұйықтықтың 

(а)  тамуы    0  ден  14  литрға  дейін  артады,  қысым  (б)  7,5  тен  5  МПа  дейін 

төмендейді [1].  

 

             а) 

 

             б) 

1-жазғы уақыт; 2-қысқы уақыт 

1 сурет –Экскаваторлар гидрожүйелеріндегі  жұмысшы сұйықтықтың 

(а) тамуы мен қысымының өзгеруі (б) 

 

2  сурет  машиналардың  істен  шығу  санының  пайдалану  ұзақтығына 

тəуелділігі көрсетілген. 

 

 

1-гидрожүйе, 2-жұмысшы жабдық, 3-қозғалыс жабдығы, 4-күштік 

қондырғы, 5-машина тұтасымен (толығымен) 

2 сурет- Машиналардың істен шығу санының пайдалану ұзақтығына 

тəуелділігі 

 

 

Істеген  жұмыс  t  көбейген  сайын  істен  шығу  саны  Q  арта  бастайды  (2 

сурет).  

3  суретте  машиналардың  тоқырау  атқарымының  пайдалану  ұзақтығына 

тәуелділігі көрсетілген [1].  

 

1-жүріс қондырғы; 2-жұмыс жабдығы; 3-күштік қондырғы; 4-

гидрожүйе; 5- тұтасымен (толығымен) 

3 сурет- Машиналардың тоқырау атқарымының пайдалану ұзақтығына 

тəуелділігі 

 

Графиктен  көріп  тұрғанымыздай  -машиналардың  пайдалану  ұзақтығы 

артқан сайын тоқырау атқарымы кемиді. 

Жол-құрылыс  машиналары  үшін  агрегаттардың  ресурстары  1-кестеде 

берілген.  20,  50,  80  процентиль  дегеніміз  бұл  тексерілетін  машиналардың 

(агрегаттардың)  20% , 50% , 80% істен шыққандығын білдіреді және В

20

, В

50

, 

В

80   

деп белгіленеді [2]. 

1-кесте. Жол- құрылыс машиналары үшін агрегаттардың ресурстары  

 

Атауы 

В

20

 

В

50

 

В

80

 

1 

2 

3 

4 

Шынжыр табанды экскаваторлар (массасы 9 тоннадан көп) 

Қозғалтқыш 

7500 

10000 

12000 

Гидравликалық 

сорғылар 

4000 

8000 

12000 

Гидромоторлар 

4000 

8000 

12000 

Жүріс бөлігі 

4000 

6000 

9000 

Машинаның 

жалпы тоқырау 

атқарымы 

6000 

9000 

12000 

Маңдай алды доңғалақты жүк тиеуіштер (шөміштің 

сыйымдылығы 1,5 м

3

) 

Қозғалтқыш 

8000 

10000 

15000 

Трансмиссия 

6000 

10000 

14000 

Гидроцилиндрлер 

4000 

7000 

10000 

Шиналар (тозуға дейін) 

2000 

4000 

7500 

Машинаның жалпы 

тоқырау атқарымы 

6000 

10000 

18000 

Шынжыр табанды бульдозерлер (қуаты 55 кВт-тан артық) 

Қозғалтқыш 

6000 

9000 

12000 

Трансмиссия 

5500 

8000 

10000 

  

 

    1-кестенің жалғасы 

1 

2 

3 

4 

Гидростатикалық жетек 

4000 

7000 

10000 

Жүріс бөлігі 

2500 

4000 

6000 

Машинаның жалпы 

тоқырау атқарымы 

6000 

9000 

15000 

Экскаватор-жүктеуіштер (қазу тереңдігі 4,3 м ден 4,6 м дейін) 

Қозғалтқыш 

6000 

8500 

12000 

Трансмиссия 

5000 

8000 

12000 

Белдіктер 

5000 

9000 

12000 

Шиналар (тозуға дейін) 

1750 

3000 

5000 

Машинаның жалпы 

тоқырау атқарымы 

5500 

8000 

12000 

Біріктірілген жүкті өзі түсіргіш (массасы 30 т. модельдер) 

Трансмиссия 

7000 

10000 

12000 

Белдіктер 

9500 

10000 

20000 

Қозғалтқыш 

9000 

10000 

12500 

Шиналар (тозуға дейін) 

2500 

5000 

6000 

Машинаның жалпы 

тоқырау атқарымы 

7500 

12000 

18000 

 

 

Кестеден  көріп  тұрғанымыздай  шынжыр  табанды  экскаваторларда 

(массасы 9 тоннадан көп) істен шығуы: 

·  қозғалтқыштарының  үшін    20%    -7500  мото-сағат,  50%  -  10000  мото-

сағат, 80% - 12000 мото-сағат кейін; 

·  гидравликалық сорғылар үшін 20%  -4000 мото-сағат, 50% - 8000 мото-

сағат, 80% - 12000 мото-сағат кейін; 

·  гидромоторлар    үшін  20%    -4000  мото-сағат,  50%  -  8000  мото-сағат, 

80% - 12000 мото-сағат кейін; 

·  жүріс бөлігі үшін 20%  -4000 мото-сағат, 50% - 6000 мото-сағат, 80% - 

9000 мото-сағат кейін; 

·  машинаның  жалпы  тоқырау  атқарымы  20%    -6000  мото-сағат,  50%  - 

9000 мото-сағат, 80% - 12000 мото-сағат кейін; 

 

Сондай-ақ,  жүк  көтергіші  30  тонналық  біріктірілген  жүкті  өзі 

түсіргіштер  қозғалтқыштарының    20%    9000  мото-сағаттан  кейін  істен 

шығады екен.  

 

Әдебиеттер тізімі 

 

1 

.  Эксплуатация  подъемно-транспортных,  строительных  и 

дорожных 

машин: 

учебник 

для 

туд.высш.учеб.заведений/[А.В.Рубайлов, 

Ф.Ю.Керимов, 

В.Я.Дворковой си др.]; под ред. Е.С.Локшина.-М.:Издательский центр 

«Академия», 2007.-512 с. . 

2.      Как  продлить  ресурс  дорожно-строительных  машин  и  их 

компонентов (Часть  1).  http://www.os1.ru/article/4526-kak-prodlit-resurs-

dorojno-stroitelnyh-mashin-i-ih-komponentov-ch-1/. 

3.    ГОСТ 25646-95 МЕЖГОСУДАРСТВЕННЫЙ  СТАНДАРТ 

Эксплутация строительных машин. М.1995 

4.    Zhi-weiYu.  Fracture  failure  of  a  diesel  engine  piston-pin. 

Engineering.Volunme 42, July 2014, Pages 263-273.