Матайбаева Индира Еділқызы 6D070600 – «Геология және пайдалы қазбалар кенорындарын іздеу және барлау»

Матайбаева Индира Еділқызы 

 

6D070600 – «Геология және пайдалы қазбалар кенорындарын іздеу және 

барлау» мамандығы бойынша философия PhD докторы ғылыми дәрежесін 

алуға арналған диссертациясына 

АҢДАТПА 

 

Шығыс Қазақстанның сирек металлдар мен сирек жерлер 

кенорындарын болжау-іздеу критерийлердің болашақ бағалауы және 

олардың қалыптасу заңдылықтарымен шарттары  

 

Ұсынылып отырған диссертациялық жұмыс – жаңа кенорындарды ашу 

мақсатымен  болжау-іздеу  жұмыстардың  жаңа  технологияларын  өңдеу 

мәселелеріне арналған. 

Зерттеудің  өзектілігі  арнаулы  қорытпаларды  жасауға,  машинамен 

құралдарды  жасауда,  жоғары  технологиялар  өнімдердің  өндірісінде  және 

басқа  да  өнеркәсіп  салаларында  кең  қолданылатын  сирек  және  сирек  жерлі 

металдардың  әлемдік  нарығында  өсіп  кеткен  қажеттілігімен  анықталады. 

«АҚ  Улбі  металлургиялық  зауыт  (АҚ  УМЗ)»,  ЖШС  «Ертіс  сирек  жерлі 

компания  (ЕСЖК)»  және  басқа  қолданыстағы  кәсіпорындарды  шикізатпен 

қамтамасыз  ету  және  де  сирекметалды  саласын  қайта  даму  қажеттілік 

мәселесі Шығыс Қазақстанда аса маңызды болып тұр. 

Қопсымалы  түзілімдер  тыстың  астында  көмделген  және  тереңдікте 

жасырынған 

жаңа 

кенорындарды 

ашу 

мақсатымен 

болжау-іздеу 

жұмыстардың  жаңа  технологияларды  өңдеу  қажеттілігі  қазіргі  зерттеулер 

деңгейінде  туып  тұр.  Кенденуді  бақылау  қолайлы  факторлардың  арасында 

сирекметалды объектілерді болжаумен іздеу алғышарттарымен минералдық-

геохимиялық критерийлерге басты маңыз беріледі. 

Зерттеулердің мақсаты – Шығыс-Қазақстан аймағының сирекметалды 

өндірісінде  өз  минералдық-шикізаттық  базасын  құрумен  дамуға  ғылыми 

негіздеме.  

Зерттеу объектілері - Қалба аймағы, Кенді Алтай Жарма-Сауыр және 

Шыңғыс-Тарбағатай.  Шығыс Қазақстанның сирекметалды металлогенияның 

және  геологиялық  құрылысының  қазіргі  зертелуінің  жағдайы  келтіріледі. 

Аймақтың  геологиялық  құрылымдардың  аудандауымен  геодинамикалық 

дамуы,  тереңдік  құрылысы  сұрақтары  теоретикалық  мобилизм  позициялар 

жағынан  қарастырылады.  Сирекметалды  және  сирек  жерлі  кенденуі  бар 

құрылымдық қабаттармен негізгі гранитоидті белдемдері бөлінеді.  (Ниобий-

цирконий-сирек  жерлі,  сирекметалды-пегматиттік  –  Та,  Nb,  Be,  Li,  Cs,  Sn, 

альбитит-грейзендік  –  Sn,  Та,  грейзендік-кварцтамырлық  –  Sn,  W,  Mo  және 

басқа)  сирекметалды  және  сирек  жерлі  кенорындардың  геология-

өнеркәсіптік 

басты 

типтерінің 

орналасуымен 

негізгі 

қалыптасу 

заңдылықтары  нақтылау    және  оларды  бағалау.  (Қарасу,  Ново-Ахмирово, 

Алаха  типтері)  альбиттенген  және  грейзенделген  граниттармен  байланысты 

қалайы-танталдық  кенорындардың  жаңа  дәстүрлі  емес  типтің  табылу 

болашағын  аймақта  анықтау.  (Р

2

-Т

1

)  сілтілі  граниттік  формацияның 

(Жоғарғы  Эспе  типі)  сирекметалды  кенденуге  және  (Р

1

)  қалбы  граниттердің 

металлогениялық маманданудың (Ta, Nb, Be, Li, Cs, Sn, W) сирек металдарға 

(С

3

) 

кунуш 

кешенінің 

әлеуетті 

алтынданудың 

критерийлерін 

минералогиялық-геохимиялық  және  петрохимиялық,  геология-құрылымдық, 

геотектоникалық  аймақтық  мәліметтер  кешенінің  талдамасы  негізінде 

нақтылау.  

Жұмыстың  нәтижелері.  (Альбит,  клевеландит,  лепидолит,  мусковит, 

класситерит,  танталит-колумбит,  рибекит  және  басқа)  сирекметалды 

кенденудің индикарторларымен минералдар-концентраторлар белгіленді. Тау 

және  Кенді  Алтай,  Қалба-Нарым  аймағы,  Жарма-Сауыр  және  де    басқа 

аймақтарда  іздеу  жұмыстарын  өткізумен  тереңдік  геологиялықпен 

минерагениялық  карталауға  аудардарды,  учаскелерді  және  объектілерді 

белгілеуімен  зерттелген  аймақтың  сирек  металдар  мен  сирек  жерлерге 

болашақтың  болжау  бағалауы  келтіріледі.  Р

1

,  Р

2

  Р

3 

категориялары  бойынша 

сирек металдардың болжау ресурстарының мөлшерлі бағалауы өткізілді

. 

Ары 

қарай  жалғастырылатын  геология  барлау  жұмыстардың  болашақ  бағыты 

өңделген.  Сирекметалды  өңдірістің  шикізаттық  базасын  даму  мен  нығайту 

үшін әлеуетті ресурстарды өткізілген зерттеулер айқындайды.  

Жұмыстың  апробациясы  және  басылымы.  Диссертациялық 

жұмыстың  негізгі  мәліметтері  10  халықаралық  ғылыми-тәжірибелік 

конференцияларда  баяндалды.  Жұмыстың  нәтижелері  бойынша  21  мақала, 

оның ішінде ҚР БҒМ ғылым және білім саласын бақылау бойынша комитет  

тізіміне  кіргізілген  5  басылымдарында,  1  «Scopus»  және  1  Web  of  Science 

«Thomson Reuters» базаларына кіретін журналдарда басылып шықты.