31
Бұзылмайтындылық бұл жөндеу және техникалық қызмет ету үшін
керекті үздіктерінен ақырғы қалпына келмегенше жұмысқа қаблеттілігін
сақтайтын жүйе. Бұзылмайтындықтың көрсеткіштеріне жүйенің қызмет
мерзімі жатады,яғни жүйені пайдалана бастағаннан кейін өткен күнтізбелік
уақыты осыны жүйенің қызмет ету мерзімін айтамыз. Қызмет мерзімінің орта
уақыты:
t
қ.м
= M [Т
қ.м
], (2.15)
р {Т
қ.м.
> tɣ} =
. (2.16)
(2.15) мен (2.16) формулалардан гамма проценттік % қызмет мерзімін
аламыз.
tɣ - бұл объектіні пайдалану мезгілінен бастап объект ақырғы күйіне
гамма ықтималдығымен жеткенін өлшейтін уақыт.
Қалпына
келтірілетін
жүйелердің
сенімділіктің
комплексті
көрсеткіштері. Олардың ішіне К
д
,К
о.д.
, К
т.қ.
жатады.
К
д
– белгілі пайдалану процессте кез келген уақыт мезгілінде жүйенің
жұмысқа қаблетті болу оқиғаның ықтималдығын дайындық коэффициенті деп
аталады. Жүйенің жұмысқа қаблетті болған уақыттың орта мәні
, (2.17)
яғни бұл коэффициент жүйенің жұмысқа қаблетті болған уақыттың орта
бөлігіне тең. Статистикалық мәні
, (2.18)
мұнда N
ж
(t
х
) – жұмысқа қабілітті жүйелердің саны.
К
о.д
– оперативті дайындық
коэффициенті
, (2.19)
Р(t
х
,t) = Р(t
х
,t)- t
х ,
(2.20)
мұнда Р(t
х
,t)- t
х
уақытта жұмысқа қабілетті болған жүйенің t уақытқа
дейін жүйенің тоқтаусыз жұмыс істеу оқиғаның ықтималдылық шарты.
К
о.д
- деп белгілі пайдалану процессте кез келген уақыт мезгілде жүйе
жұмысқа қабілетті болу және оны мезгілден бастап, t уақыт аралығында
жүйенің тоқтаусыз жұмыс істеу оқиғаның ықтималдығын айтамыз
32
(2.21)
.
(2.22)
Экспоненциалды таралу заңы кезіндегі түрі (жеке жағдайда)
К
о.д
= К
д,
(2.23)
, (2.24)
мұнда
– техниканың қызмет ету уақыты.
Жүйенің сақталуы транспортировка кезінде тоқтаусыздықтың және
жөндеуге жарамдылықтың көрсеткіштерін сақтайтын жүйе.ТП АБЖ-ны
жобалағанда өнімдерді қалпына келтіретін келесі жагдайлар болады:
1) Қалпына келтірумен орындалған резервілеу, яғни тоқтаған өнім
қалпына қайта келтіріліп резервілеу өнім тобына қайта қосылады. Бұндай
аппараттардың
конструкцияларының
ерекшелігі:
аппарат
өзінің
функцияларын істен шыққан блоктары жөндеу шараларында болса да
тоқтамай орындай береді.
2) Өнімде уақыттың артығы болады, яғни өнім функциясын дұрыс
орындау үшін уақытты резервімен қолданады. Уақытты резерв деп өнімнің
уақытша жұмысын тоқтатуға мүмкін болатын жағдайды айтады.
Бірінші жағдайдың мысалы ретінде жүйелердің қайталанбайтындығын
келтіруге болады, өйткені бір жүйе істен шығатын болса, онда екінші жүйе
процессті бақылап тұрады.
2.2 сурет – Технологиялық сұлба
Қазанды
қ
Қадағалаушы жүйе
1
2
БЕМ
33
Мысалы, қазандықтың немесе турбинаның нормаланған жұмысы басты
көрсеткіштердің (температура, ағын, қысым) белгілі мәңдерімен ғана
орындалады. Белгілі шарттарды орындау үшін есептерді орындағанда кейбір
жағдайларды ерекше айтып шығу керек. Мысалы, гидродинамикада ол
ағынның біріңғайлығы. Жоғарғыда берілген мысалда (2.2 сурет) отынның
біріңғайлығы және оның күлділігі.
Келесі суретте (2.2 сурет) котел барабанының деңгейін реттейтін
үшимпульсті реттеушінің функционалды және құрылымдық схемалары
берілген. Судың Fв және Fп будың шығынын өлшегіштері, қазандықтың
барабанында деңгей өлшегіш L және деңгейдің өлшемін беретін Зд
құрылымдық сұлбада тізбектей байланысқан, өйткені айтып кеткен
элементтердің біреуі тоқтауы, сонымен қоса реттеуші Р тоқтаса, онда бүкіл
жүйенің істен шығуына әкелуі мүмкін.
Реттеуші органы РО және орындаушы механизм (ОМ) тізбекті (2.4
сурет) немесе параллелді (2.5 сурет) қосылуы бір реттеуші орган жүйенің
жұмысын қадағалай алуына байланысты. Барабанның деңгейін бір өлшемінде
тұрақтандыру үшін қоректендіру суды бір ағынмен реттеуге жеткілікті болса,
реттеуші орган мен (PO), орындаушы механизм (OМ) құрылымдық схемада
параллель қосылады (2.5 сурет ), қарсы жағдайда бұл құрылғылар тізбектей
қосылады (2.4 сурет) [1].
2.3 сурет - Функционалдық сұлба
2.4 сурет – Тізбектей жалғанған құрылымдық сұлба
PO
F
B
F
n
L
З
Д
Р
ОМ
ОМ
PO
F
B
L
F
п
З
Д
Р
PO1
ОМ2
РО2
ОМ1
F
B
F
п
L
З
Д
Р
PO1
ОМ2
РО2
ОМ1
