Кїні: Пјні: ќазаќ јдебиеті Сыныбы: 8

«Қашықтасың, туған жер - қалың елім,

Небір жүйрік болдырар жарау деген.

Шаршадым мен, жанарым талды менің,

Шаңғыт жолға сарылып қарауменен.

Кері оралмәй жылдарым жәтыр әғып,

Қасіреттің жасына көз жуынар.

0, Жаратқан, көп неткен ақымағың,

Құм сықылды тез ысып, тез суынар.

* * *

Тамылжып бал тыныштық айналамнан,

Тылсым түнге құшағын жайған далам.

Мен жатырмын ұйқысыз жапа-жалғыз,

Жанымды ой жарығы аймалаған.
Аққан жұлдыз құласа кейде егер,

Сенің нұрлы бейнең боп кеудеме енер.

Әлдеқайда ғайыптан ынтызар ғып,

Өміріме бір ғажап сәуле берер.

* * *
Тіршілікте құрыштай бол төзімді,

Сан мәртебе алдаса да өзіңді.

Тағдырыңды ешуақытта жазғырма,

Тіпті кейде болса әзәзіл азғырған.

Кітаппен жұмыс: Әл-Фараби өлеңдерін құрылысына қарай талдайды.

Өрге жүзген// өнегелі ісімен, 1 шумақ

Танда адал //дос теңіңнің ішінен. 4 тармақ

Жүргендер көп// достық атын малданып, 8 бунақ

Алайда тек// қәлма оған алданып. 11 буынды
Білімді бекіту : Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.
Бағалау : Сабаққа қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма : Әл-Фараби өлеңдерін жаттап келу.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 8

Сабақтың тақырыбы : Ахмет Йасауи (ХІІ ғ.)

Сабақтың мақсаты : а) Ахмет Йасауи туралы түсінігін кеңейту,оқушыларға ойландыратын сауал бере отырып,пікірін тыңдау;

ә) білімдік танымын,шығармашылық қабілетін,тілдік қорын,ізденістерін арттыру;

б) еңбексүйгіштікке,ұқыптылыққа тәрбиелеу;

Сабақтың түрі : жаңа сабақты меңгерту

Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап, баяндау

Сабақтың көрнекілігі : кітаптар, қосымша материалдар, суреттер

Пәнаралық байланыс : тарих

Сабақтың барысы :

а) Ұйымдастыру кезеңі :

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

ә) Үй тапсырмасын пысықтау :

Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын

1. Әл-Фараби кім?

2. Ғылымның қандай салаларымен айналысқан?

б) Жаңа сабақты түсіндіру.

Қожа Ахмет Йасауи - - ақын, ойшыл, ұстаз, түркі жұртына имандылық нұрын шашқан діни ағартушы, сопылардың пірі (ұстазы).

Йасауи Сайрам қаласында туып, Йасыда (Түркістан) тұрған, сондықтан әлемге Йасауи деген атпен танымал. Йасауидің әкесі - - Шайхы Ибраһим сопылық жолды ұстаған діндар адам болыпты. Ахметтің анасы Қарашаш пен әкесі Ибраһимнің мазары - - Сайрамда. Ұстазы -Арыстанбаб (Арыстан баба) пен Йасауи жөнінде ел арасында көптеген аңыздар тараған. Онда: Мұхаммед пайғамбар Арыстанбабқа бір түйір кұрма беріп, оны Қожа Ахметке табыс етуін сұраған. Арыстанбаб сол құрманы ұртында 600 жыл сақтап жүріпті. Йасауи Арыстанбаб ұстазына деген зор құрметін өзінің "Хикметтер" ("Диуани хикмет") кітабында баяндайды.

"Диуан" - жинақ, "хикмет" - Алланың ақ жолы деген ұғымды білдіреді. Йасауидің жүзге жуық хикметтері бар. Кітапта бес жасынан дін жолына түскенін, жеті жасында Арыстанбабты іздеп тапқанын айтады. Өз өмірінің әрбір жылын санамалап, Алланы тану жол-дарын баяндап береді. Аузымен "Аллалаған", бірақ көңілі таза емес пенделерден жоғары болғанын медет етеді. Иманды болуға үндейді, адалдық жолын үлгі етеді, ізгілікке шақырады.

Ахмет Йасауидің 90 мың шәкірті болған. Олар ұста-зының сопылық ілімін Орта Азия, Анадолы -- Түркияға дейін таратып алып кеткен.

Йасауи 63 жасқа келгеннен кейін, Мұхаммед пайғам-бардың жасынан артық өмір сүруді қажетсінбей, жер астына - - қылуетке түсіп отырады. Бар уақытын діни кітаптар оқуга, шығарма жазуға арнайды. Ол дүние, байлық жинамаған, адамдарды азғындықтан сақтау жолына қызмет еткен, жаны таза адам болған.

Кітаппен жұмыс: Ахмет Йасауи өлеңдерін мәнерлеп оқиды.

Білімді бекіту : Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.

Бағалау : Сабаққа қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма : Ахмет Йасауи туралы оқып, деректер жинап келу.
Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 8

Сабақтың тақырыбы : Ахмет Йасауи

Хикметтері

Сабақтың мақсаты : а) Ахмет Йасауи хикметтерінің мазмұнын түсіндіру,оқушыларға ойландыратын сауал бере отырып,пікірін тыңдау;

ә) білімдік танымын,шығармашылық қабілетін,тілдік қорын,ізденістерін арттыру;

б) еңбексүйгіштікке,ұқыптылыққа тәрбиелеу;

Сабақтың түрі : аралас сабақ

Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап, баяндау ,іздендіру

Сабақтың көрнекілігі : кітаптар, қосымша материалдар, суреттер

Пәнаралық байланыс : тарих

Сабақтың барысы :

а) Ұйымдастыру кезеңі :

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

ә) Үй тапсырмасын пысықтау :

Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын

б) Жаңа сабақты түсіндіру.

Ахмед Ясауи өзінің «Хикмат» атты өлеңінде софылық ілім негіздерін баяндайды,тұрмыс-тіршіліке тартымды кеңестер береді,байлыққа құмар болмауға шақырады,әділеттілікті жақтайды.

Жеті жаста Арыстанбаб келді маған,

Хақ Мұстафа аманатын берді маған.

Сол сәтінде-ақ көңілім тауып баян,

Нәпсім өліп, Тәңірі жолына түстім мен де.

Құрма беріп, мейірлене назар салды,

Сол заматта кеудемде бір шырақ жанды.

Еркелете шақырып қасына алды,

Мектеп барып, бек қуанып тұрдым мен де.

Сөздікпен жұмыс: Нәпсі-ішіп-жеу,пенделік қажеттері

Хақ Мұстафа аманаты-Мұхаммед пайғамбардың аманат қылып берген құрмасын айтады.

Мақшар күні-о дүниедегі сұрақ күні

Тәуба- шүкіршілік қылу

Ысырат көпірі- о дүниедегі қыл көпір
Кітаппен жұмыс: Ахмет Йасауи өлеңдерін мәнерлеп оқиды.
Білімді бекіту : Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.

1.Ахмет Йасауи кесенесі қай қалада?

2. Йасауидің өмірлік мақсат-мұраты қандай?

3. Йасауи кесенесін кім тұрғызған?

4. Ақынның имандалық туралы ойлары қазіргі заманғы тәрбиеге сай келе ме?
Бағалау : Сабаққа қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма : Ахмет Йасауи өлеңдерін мәнерлеп оқып келу.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 8

Сабақтың тақырыбы : Жүсіп Баласағұни

Сабақтың мақсаты : а) Оқушылардың оқулықпен жұмыс істеу дағдыларын жетілдіре отырып,логикалық ойын дамыту, оқу материалына сын көзімен қарап,жолдастық көмекке қашанда әзір болу қасиетіне үйрету;

ә) сымбатты ,шымыр туған жердің табиғатын сүйе білетін,оған құрметпен қарай алатын көзқарасқа тәрбиелеу;

б) оқушылардың білімін бақылау арқылы мәнерлеп оқуға дағдыландыру;

Сабақтың түрі : Дәстүрлі сабақ

Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап,шығармашылық іздену

Сабақтың көрнекілігі : кітаптар т.б

Пәнаралық байланыс : тарих

Сабақтың барысы : а) Ұйымдастыру кезеңі :

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

ә) Үй тапсырмасын пысықтау :

Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын

б) Жаңа сабақты түсіндіру.

Жүсіп Баласағұнның өмірі жайында мәлімет аз. Ол 1017 жылы Қыз-Орду атымен белгілі Баласағүн қәласында дүниеге келген. Бұл қаланың орналасқан жері жөнінде түрлі пікір бар. Біріншісі Жетісуда, Шу жағалауында, Тоқмақ қаласынан алыс емес жерде десе, екіншісі Жамбыл облысының аумағында, Ақтөбенің жоғарғы жағы дейді. Кейбір деректерде Баласағұн қаласы Қарахан мемлекетінің қолөнер сауда орталығы болғанын айтады. Қағанаттың әлеуметтік-экономикалық өмірін отырықшы да көшпенді аралас шаруашылық құрады. Жүсіп Отырар, Шаш (Ташкент), Тараз, Шу жазығы, Ыстықкөл, Ферғана, Қашғар шаһарларында өркен жайған мәдени ортадан шыққан еді.

Жүсіп Баласағұнидің «Құтты білік» поэмасы - ең алғаш, ең көне, түркі тілінде жазылған шығарма. «Құтты білік» түркі тектес халықтарға ортақ өлеңмен жазылған трактат. Әдебиеттің ең асыл мұраларының бірі. Онда жалпы адамзат баласын ғасырлар бойы толғандырып келген ізгі мұраттар, оқу, білім, тіл өнері, ел басқару, тұрмыстық мәселелер қамтылған. Бұл шығармадан ақынның аса білімді екенін аңғаруға болады. Кітап ақыл-өсиет, өнеге-уағыз түрінде жазған. Баласағұни осы кітабы арқылы Хас Хәжып (сарай министрі) атағын алған екен.

Кітаппен жұмыс: Жүсіп Баласағұнидің «Құтты білік» поэмасын мәнерлеп оқиды.

Венн диаграммасы: Жүсіп Баласағұнидің өлеңін Абай өлеңдерімен салыстырады.
Жүсіп Баласағұнидің өлеңі Абай өлеңі




Білімді бекіту : Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.

1. 
   Жүсіп Баласағұнидің «Құтты білік» кітабы не туралы?
   
2. 
   кітаптың кейіпкерлері кімдер?
   
3. 
   баласағұнидың ойынша шын дос кім?
   
4. 
   Тілдің пайдасы мен зияны туралы не айтылған?
   

Бағалау : Сабаққа қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма : Жүсіп Баласағұнидің шығармаларын оқып келу.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 8

Сабақтың тақырыбы : Махмұт Қашқари

Сабақтың мақсаты : а) Махмұт Қашқари өмірінен мәлімет бере отырып,оқушыларды ерлікке адамгершілікке баулу;

ә) Адам баласында кездесетін жаман мінез құлықтардан аулақ болуға,оларды сынай білуге үйрету;

б) оқушылардың білімін бақылау арқылы мәнерлеп оқуға дағдыландыру;

Сабақтың түрі : аралас сабақ

Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап, түсіндіру, топтастыру

Сабақтың көрнекілігі : кеспе қағаздар,суреттер, кітаптар

Пәнаралық байланыс : қазақ тілі ,тарих

Сабақтың барысы : а) Ұйымдастыру кезеңі :

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

ә) Үй тапсырмасын пысықтау :

Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын

б) Жаңа сабақты түсіндіру.

Махмұт Қашқаридың толық аты-жөні Махмұд ибн Әл-Құсайын ибн Мұхаммед. Ол

XI ғасырда Қашқарда туып, Баласағұн қаласында өмір сүрген ғалым. Қарахандар ақ сүйектері ортасынан шыққан. Әкесі Құсайын Мұхаммед Мавераннахрды жаулаушы Боғырханның немересі екен. Барыс ханның уәзірі болып (Ыстықкөлдің оңтүстік жағасы), кейіннен Қашқарға қоныс аударады. Сол жерде білім алып, әрі қарай Бұхара мен Нишапурде жалғастырады. Осы қалаларда оқып жүрген кезінде тіл, фольклор, этнография, география, жаңа жерге орнығу, түркі халықтарының менталитеті қызыктыра бастайды. Жинақтаған мол тәжірибесімен байқағанын ол өзінің басты еңбегі — "Диуани лұғати-ат-түркте" зерделейді. Ғалымның бұл кітабы ерте орта ғасырлық, түркі халқының энциклопедиясы есепті. Онда өте бағалы, кейбір жағдайларда таптырмайтын, XI ғасырда өмір сүрген көптеген түркі тайпалары жайындағы мәліметтер енгізілген. Сөздік этноним, топоним, рулық терминдер, әр түрлі қызмет атаулары, тағамдар мен сусын атаулары, үй, жабайы жануарлар, құстар, айлар мен апта күнтізбе, дәрілік жабдықтар, астрономия, әскери, медициналық, діни т.б. атаулар қамтылған. Кітапта 400 мақал-мәтел бар. М.Қашқари оны 1072-1074 жылдары Халиф Өл-Мұқтадиға арнап құрастырған.

Кітаппен жұмыс: Кітаптан Қашқаридың өлеңдерін мә нерлеп оқиды.

Топпен жұмыс: Қашқари жинаған түркі мақал-мәтелдерін айтып жарысады.

1. 
   Көзден алыстаса, көңілден де алыстар.
   
2. 
   Хас батыр өткінші жаңбырдай, Білімді мірдің оғындай.
   
3. 
   Кең тігілген тон тозбас, Кеңесілген іс бұзылмас.
   
4. 
   Адамның қадірі тіршілігінде.
   
5. 
   Бөрі көршісін жемес.
   
6. 
   Күшті есіктен кірсе, Төре түңліктен шығар.
   
7. 
   Түйе мінген қой арасына жасырынбас.
   

Білімді бекіту : Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.

1. 
   Махмұт Қашқари ғылымның қандай саласымен айналысқан?
   
2. 
   Қашқари сөздігінің қазіргі екезде құндылығы неде?
   
3. 
   ХІ ғасырда басқа елдерден шыққан ғалымдар бар ма?
   

Бағалау : Сабаққа қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма : Махмұт Қашқаридің шығармаларын оқып келу.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 8

Сабақтың тақырыбы : Рабғузи

Сабақтың мақсаты : а) оқушылардың ойын кеңейтіп,тілді байытатын,мазмұнды да көркем сөз үлгілері мол мақал-мәтелдер,нақыл сөздер үйрету;

ә) тәрбиелік мәні бар мысалдар келтіре отырып оқушыларды елін,жерін,Отанын сүюге тәрбиелеу;

б) оқушылардың білімін бақылау арқылы мәнерлеп оқуға дағдыландыру;

Сабақтың түрі : Дәстүрлі сабақ

Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап,шығармашылық іздену

Сабақтың көрнекілігі : кітаптар, қосымша материалдар

Пәнаралық байланыс : тарих

Сабақтың барысы :

а) Ұйымдастыру кезеңі :

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

ә) Үй тапсырмасын пысықтау :

Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын

б) Жаңа сабақты түсіндіру.

Қазақ жерінде ХІІІ-ХІV ғасырларда Алтын Орда мемлекеті құрылды. Түркілердің ол кезде де өзіндік әдебиет-мәдениеті болды. Сол дәуірде түркі тілінде жазылған оннан астам кітаптар бар. Олар: “Қисса Жүсіп", "Махаббатнама", "Жұмжұма сұлтан", "Хұсрау — Шырын", "Түркіше Гүлстан" жөне Рабғузидің "Қисас-ул-әнбиа" кітабы (Әулие-әнбиелер туралы қиссалар).

Рабғузидің 1370 жылы жазылған қиссалар кітабы -ежелгі шығыс мифтері мен аңыздары, өлең-әңгімелерінің жинағы. Кітаптағы әңгімелер күні бүгінге дейін қазақ ертегілері түрінде айтылып келеді.

Кітапта табиғат, жаратылыстың пайда болуы, әулие-әнбиелер, пайғамбарлар туралы, діни қайраткерлер жайлы баяндалған, Адам Ата мен Хауа Ананың топырақтан жаралуынан бастап, Нұх, Ыдырыс, Ибраһим, Смағұл, Жақып, Жүсіп, Дәуіт, Сүлеймен, Мұхаммед пайғамбарлардың өмірінен алынған ғибратты әңгімелер мол. Бұлар - шығыста бұрын-соңды көп айтылып -тараған сюжеттер. Оны Рабғузи түркі тілінде жазып шыққан. Сонымен бірге өз жанынан шығарған өлеңдері де бар.

Кітапты адамзатқа ортақ ежелгі мифтердің жинағы деуге болады. Біздің бүгінге дейін айтып жүрген көп аңыз-ертегілеріміздің түпкі нұсқасы осы кітаптан алынған.

Қарлығаштың адамға достығы

Нұхтың кемесінің түбін тышқан тесіп қояды. Тесіктен кемеге су кіреді. Сонда Нұх: "Кімде-кім тесікті бекітсе, тілегін орындаймын", — дейді. Бір жылан шығып, тесікті бітейді, Ол Нұхқа келіп: "Дүниеде ненің еті тәтті болса, соны бер!" — дейді. Ненің еті тәтті екенін татып білу үшін Нұх масаны жібереді. Күтеді, Ол кешігеді, Масаны тауып алуға карлығашты жұмсайды. Қарлығаш масаны тауып алып: "Ненің еті тәтті екен?" » деп сұрайды,

— Бәрін татып көрдім, адамның етінен тәттісін көрмедім, — дейді.

Қарлығаш: "Оның дәмі тіліңде бар болар, мен көрейін, аузыңды ашшы", « дейді. Маса аузын ашады.

Қарлығаш тұмсығымен масаның тілін жұлып алады. Екеуі Нұхқа келеді. Маса қатты-қатты үн шығарғанымен, быжылдап ештеңе түсіндіре алмайды. Нұх:

Бұл не айтып тұр, неге сөйлемейді? дейді. Қарлығаш:

- Маған айтқан. Құрбақаның еті тәтті деп тұр, -дейді. Жылан содан кейін құрбақаның етін жейтін болады.

Кітаппен жұмыс: Кітаптан Рабғузи қиссаларын оқып, мазмұнын айтып талдап береді
Білімді бекіту : Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.

1. 
   Рабғузи кітабы не жайында?
   
2. 
   Неге ол «Қисас-ул әнбиа» деп аталады?
   
3. 
   Рабғузи әңгімелерінде адамгершілік идеясы қалай көрінеді?
   
4. 
   Рабғузи әңгімелерінің қайсысы қазіргі ертегілерде кездеседі?
   

Бағалау : Сабаққа қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : Рабғузидің шығармаларын оқып келу.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 8

Сабақтың тақырыбы Махамбеттің «Соғыс» өлеңі

Сабақтың мақсаты: білімділік - өлеңнің авторы туралы мәлімет беріп, өлеңнің айтайын деген ойын, Исатай-Махамбет бастаған көтерілістің мақсатын, соғыс сипатын, көтеріліс басшыларының ерлік, батырлық тұлғаларын түсіндіру, өлеңде кездесетін тұрақты тіркестер, теңеу сөздерді талдау; тәрбиелік – оқушыларды елін, жерін, Отанын сүйетін патриот етіп тәрбиелеу, ерлік пен елдікті, батырлықты дәріптеу, олардың бойында қызығушылық, ізденушілік қабілеттерін арттыру.

Сабақтың көрнекілігі: ақын портреті, батыр киімі, қару-жарағы, шығармалар жинағы, Қазақстан картасы, «Еліміздің рәміздері» тақырыбындағы буклет, М.Қалымовтың «Исатай-Махамбет» атты суреті, үнтаспа, Жәңгір ханның суреті, хронологиялық таблица жазылған плакат бет.

Сабақтың түрі: аралас сабақ.