Компьютерлік желіні білім беруде қолдану оцытушы Маннапова Т. М

Компьютерлік желіні білім беруде қолдану

оцытушы Маннапова Т.М.

Жангір хан атпындагы Бшпыс Қазщспган 

аграрлыц-техникалыц университеті

XXI 

ғасырда  ақпараттық  қоғам  жэне  өндірістің  дамуының  негізгі  құралы  болып

ақпаратгық  ресурстардың  қажеттілігі  болып  табылады.  Оқыіу,  білім  беру  тәжірбиесі

педагогикалық  үрдістің  сапасын  үнемі  артгырып  отыруды  талап  етеді.  Сол  себептен

педагогикалық  процесті  технологияландыру  мэселесі  маңызды  болып  саналады.  Сондықтан

білім беру әлемі де өзінің дамуы үшін жаңа қадамдар жасауда. Осыған байланысты студентке

білІм  беруде  ақпараттар  кеңістігінде  жаңа  технологияларды  пайдалану  қажет.  Білім  беру

жүйесіндегі  жаңа  ақпараттық  технология  дегеніміз  оқу  жэне  оқу-әдістемелік  материалдар

жинағы,  оқу  қызметіндегі  есептеуіш  техниканьщ  техникалық  жэне  инструменталды

кұралдары,  оқу  процесіндегі  есептеуіш  техника  кұралдарының  рөлі  жэне  орны  туралы

ғылыми  білімнің  жүйесі  жэне  оқытушылар  мен  студенттер  еңбектерін  жүзеге  асыру  үшін

оларды  қолдану  формалары  мен  әдістері.  Соның  бірі  -  Компьютерлік  желілер. 

Бұл

технология  білім  беру  үрдісі  субьектілерінің  шынайы  өмір  жағдайында  пәндік  білім

саласындағы  ғалымдармен  және  жетекші  мамандармен  ара  қашыктыкқа  қарамастан  өзара

зрекет  етуін  қамтамасыз  ететін  ұйымдастырушылық  -қарым-қатынастық  технологияның

жаңа сапалы түрі.  Әрбір студентпен түгынушыға желідегі барлық компьютерлердің меншікті

кұрылғыларын 

пайдалануға 

потенциалдық 

мүмкіндік 

беру.

Сол  себепті  барлық  құрылғылардың  электрлік  және  механикалық  параметрлері  бір-біріне

сэйкес  келуі  керек,  оньщ  үстіне  информациялық  жабдықтамалардың  да  (программалар  мен

мәліметтер) кодталу жүйесі  мен бейнелену форматтары бір-біріне үқсас, эрі үйлесімді  болуы 

тиіс.

Компьютерлік  желілер 

(Computer  NetWork,  net  -  желі,  work  -  жүмыс)  -   берілген 

ережелерге сәйкес компьютерлер арасында мэлімет алмасу жүйесі немесе ресурстарды ортақ 

пайдалану мақсатында  бір-бірімен мәлімет алмасу арналарымен байланысқан компьютерлер 

ТОбы.

Бүгінде  элемде  130  млн-нан  аса компьютерлер  бар,  олардың  80 %-дан артығы эр түрлі 

ақпараттық-есептеу  желілеріне  біріктірілген.  Мәліметтерді  тасымалдаудың  компьютерлік 

желілері  болашақта  коммуникацияның  негізгі  күралы  болады.  Желілерде  акпаратты 

тасымалдау  жылдамдығы  жогары,  сабақ  кезінде  қажет  тапсырмалармен  есептерді 

стУДенттерге  таратуға,  студенттен  орындалған  тапсырмаларды  қаоылдауға,  жұмыс  орнында 

°тьірып-ақ  хабарлама  алу/жөнелту,  жер  шарьшың  кез  келген  нүктесінен  керекті  акпаратты 

дылдам  алуға,  әр  түрлі  компьютерлер  арасында  жэне  әр  түрлі  программалар  арасында 

мәлімет алмасу жэне т.с.с..

Компьютерлерді желіге біріктіру себептері:

0   бірнеше  ЭЕМ-ге  бір  ортақ  дискіге  (CD-ROM-га  немесе  стримерге)  жазылған  мәліметп 

бірігіп  пайдалану,  бір  принтерге,  плоттерге  нәтижелер  шыгару,  ортақ  сканерді  қолданып,

информация  көшірмелерін  кезекпен  альш  отыру.  Бұлар  эр  студентпң  сол  құрылғыларға

жіберетін шыгындарьш азайтады. 

.

2)  қолданбалы  программалардьи  да  (Word,  Excel,  т.б.)  ортақ  дискіге  жазылған  бір  ғааа

желілік көшірмесін қолдануға болады.

3)  эртүрлі қолданбалы жүйелер арасында да ортақ байланыс құралдарын  (коммуникациялық 

қызметгер  түрі,  мәліметтер,  бейне  суреттер  және  дыбыстық  құжаттармен  алмасу,  т.б.) 

пайдалануға  жол  ашылады.  Мәліметтерді  жекелеп  кезектесіп  өндеу  ісін  ұйымдастырудың 

маңызы  артады.  Желі  арқылы  студенггерге  берілетін  Информацияны  бөлмей  бір  орында 

сақтап  отыру  оны  тұтас  көшіріп  алу  немесе  сол  толық  қалпында  ұстау  мүмкіндіктерін

жеңілдетеді.

Компьютерлік  желілерде  студентермен  жұмыс  істеген  кезде 

қоиылатын 

талаптар:Жұмыс  өнімділігінің  жоғары  болуы,  қауіпсіз  және  сенімді  жұмыс  атқаруы, 

кеңейтілетін  мүмкіндігі  болуы,  жеңіл,  эрі  көрнекі  түрде  басқарылуы,  құрылғылар  мен 

сигналдардьщ өзара сәйкестігі  болуы тиіс.  Міне  осы талаптар дұрыс қамтамасыздандырылса

студенттің сабаққа деген ьштасы өсе түседі.

Негізінен 

Компыотерлік 

желілер 

мыналарға 

жіктеледі 

(классификацнясы). 

географиялық  қамтылу  аймағьша  карай;  өндірістік  бөлімдер  көлеміне  (масштабына) 

байланысты; топологиясьша -  бір-бірімен  байланысу  схемасына немесе  құрылымына қарай;

басқарылуьша байланысты.

Географиялық қамтылу аймағына қарай желілер мынадай топтарға бөлінеді: 

Жергілікті (локальный-ЬосаІ Area Network, LAN) - бір мекеменің ғимараты көлеміндегі 

немесе жақын тұр-ған ғимараттарда орналасқан компьютерлер жабық желісі.  Мұндай желіге 

10-20 шамасында компьютерлер біріктіріледі (ара қашықтықтары 10 км-ға дейін).

А

укымдьь

 

ғаламдык  (глобальные-Wide  Area  Network,  WAN)  -   бірнеше  мемлекетті, 

континенттерді немесе бүкіл әлемді қамтитын ашық желі түрі.

Аймактык.  интранет  (региональный-МеІгороШап  Area  Network  MAN)  -   бір  кала, 

аудан,  мемлекет  ішіндегі  біртектес  мекемелер  компьютерлерін  біріктіреді.  Бұлар  бір 

компанияға,  фирмаға  не  министрлікке  кіретін  жабық  желілер,  мысалы,  қорғаныс 

министрлігінің, мұнай компанияларьшьщ ішкі желісі.

ТОПОЛОГИЯ (байланысу тәсілі) бойынша желілердің жіктелуі: 

(1-6 сурет_1 

Шиналық  топология  -   ең  арзан  түрі,  бірақ  бІр  байланыс  арнасы  істен  шықса,  желі 

жұмысы  бұзылып,  студенттермен  қарым-қатынас  үзіледі.  Оның  үстіне,  бір  мезетте  бір  ғана 

арна  арқылы  бірнеше  компьютердің  мэлімет  алмасуы  үшін  арнайы  программалық 

жабдықтама жасалуы керек.

Сакина  тәрізді  топология  да  қарапайым  желі  түрі,  мұнда  информация  бір  бағытга 

ғана айналыста болады және эрбір компьютер мәліметгі  қабылдап алып  ары қарай жөнелтіп 

отырады. Желінің компьютерлер  арасындағы бір байланыс  арнасы істен шықса,  желі жұмыс 

істей алмай қалады.

Толық  байланысты  топология  ең  кымбаты,  бірақ  ең  сенімді  жұмыс  істейтін 

топология,  оньщ  бір  байланыс  арнасы  істен  шыққанмен,  мэлімет  басқа арналық  жолдармен 

жеткізіле береді.

Бір  орталықтан  басқарылатын  желі  «Клиент  -  сервер»  желісі  (шиналық 

топология) (7-сурет.):  Клиент -  өзіне қызмет керсетуді сұрайтын объект (компьютер немесе 

программа).  Сервер  -   басқаға  қызмет  корсететін  объект.  Бір  жергілікті  желіде  бірнеше 

ерекшеленген (выделенный) сервер болуы мүмкін. Оларда мәліметтерді таралған түрде өңдеу 

(распреде-ленная  обработка)  жүзеге  асырылады.  Атқаратын  қызметіне  қарай  серверлердің 

оірнеше типтері болады:  Файлдық сервер; Баспа сервері; Қолданбалы программалар сервері; 

Мэліметтер  базасы  сервері;  Коммуникациялық  сервер,  т.с.с..  Мұнан  эрбір  компьютердін, 

(жұмыс  станцияларыньщ)  тек  сервер  арқылы  ортақ  принтерді  пайдаланып,  ортақ  дискІдегі 

мәліметтерге қол жеткізіп, басқа желілермен байланыса алатыньш көреміз.

Желілік технология — компьютерлік желі құруға қажетті  стандартты протоколдар мен 

солардың  жүмысын  жүзеге  асыратын  программалық-аппараттық  құралдар  жиыны. 

Протоколдар (хаттамалар) — мәлімет тасымал-даудың алдын ала бекітілген заңдылықтары мен 

ережелерІ  жиыны,  яғни  мәлімет  беру/алу  кезінде  екі  компьютер  арасында  тагайындалған 

келісімдер жиыны.

Желілік  технологиялардьщ  кең  тараган  түрлері:  Arcnet  (Attached 

ResourceComputer 

NET Work);  Ethernet;  Token Ring.

Arcnet -  арзан,  қарапайым  сенімді  жұмыс  істейтін  технология.  Мұнда  “шина”  және 

жұлдыз  топологиялары қолданылады.  Мұнда  маркерлік  шина (Token bus)  арқылы  бас кару 

тәсілі  қолданылады,  яғни бір  компьютер  маркер жібереді.  Сол маркер  алынған соң,  желідегі

кұрылғылардьщ  тек  біреуі  ғана  мәлімет  жібере  алады.  Ол  маркерге  өз  мәліметін  және 

адрестерін  қосып  ары  қараи  жөнелтеді.  Бұл  технология  бойынша  мәлімет  тасымалдау 

жыддамдығы 

2 44  Мегабит/сек,  тасымалдау  үшін  коаксиальды  кабель,  есілген  қоссым, 

оптоталшықты кабельдердщ бірі пайдаланыла береді. Бұл технологияның өз желілік адаптері 

болады. Адаптердің кабель қосылатын разъемы -  ажыра-тып/қосқышы бар. Әрбір адаптердің 

осы  желіге  арналған  өзіндік  нөмірі  (0-255)  болады.Адаптер  орнатылғанда  сол  нөмірді  де 

сәйкестендіріп  қою  керек.  Мэлімет  беру  қашықтығы  6  км,  бірақ  жылдамдығы  төмен  (2,44 

мбит/с).

Ethernet  технологиясында  шиналық  топологияны  қолданып,  мәліметті  бірден  барлық  желі 

компьютерлеріне  (стандияларьша)  береді.  Бірақ  оны  адресіне  сэйкес  тек  біреуі  ғана 

қабылдайды.  Бұл  технология  желіге  компьютерлерді  біріктірІп  тұратын  концентраторларды 

және  интерфейстік  желі  тақшасын  керек  етеді,  олар  бірігіп  орналасады.  Көбінесе  арнайы 

кабельдер  жэне  телефон  арналары  қолданылады.  Мәлімет  тасу  жылдамдығы  10  мегабит/с, 

бірақ жаңа мүмкіншіліктер пайда болуына байланысты (оптоталшық)  жылдамдығын өсіруге 

болады.

Token Ring технологиясын IBM фирмасы ұсынған. Мәлімет тасу орталығы — есілген қоссым 

жэне оптоталшықты кабель. Мәлімет тасу жылдамдығы -  4 Мбит/с жэне  16 Мбит/с. Мэлімет 

■

  тасымалдауда  маркерлі  сақина  қолданьшады.  Топологиясы  -  сақиналы  не  жұлдыз.  Мәлімет 

тасу қашықтығы -  120 м (бір гимаратта).

Компьютерлердің байланысу деңгейлері мен желідегі мәлімет тасу протоколдары-

Мәліметгерді тасымалдау ісін стандарттау жұмысы Халықаралық стандартгар институтының 

(ISO - International Standards Organization) техникалық ұсыныстарына байланысты жүргізіліп, 

желІ  параметрлерін  сэйкестендіру  ісі  OSI (ашъщ жүйелердің әрекеттесу моделі — Model o f 

Open  System  Interconnections)  деп  аталған  модель  негізінде  жасалып  шықты.  Осы  ISO /O SI 

моделіне  сәйкес  мәлімет  алмасу  схемасы  7  сатыға  бөлініп  қарастырылады.  Олар:  1- 

физикалық,  2-каналдық,  3-желілік,  4-  транспорттық,  5-сеанстық,  6-мәліметтерді  ұсыну 

деңгейі, 7-қолданбалы деңгей. Қолданбалы —-тұгынушының есептеу жүйесімен әрекетгесуін 

атқаратын  ең  жоғарғы  деңгей.  Физикалық  -  құрылғылар  арасында  сигналдар  алмасуын 

қамтамасыз  ететін  ең  төменгі  деңгей.  1.  Студент  апғашқы 

қолданбалы  деңгейде  өз 

компьютеріндегі  программалар  көмегімен  жіберілетін  кұжатын  даярлайды.  2. 

Үсынылу 

децгейінде студент компьютеріндегі операциялық жүйе мэліметгің қайда жазылып  т^рганын 

анықтап,  оның  келесі  деңгеймен  эрекеттесуін  қадағапайды.  3.  Келесі  сеанстық  деңгейде 

студент  компьютері  жергілікті  немесе  ауқымды  желімен  байланысады.  4. 

Тасымалдау 

(транспорт)  децгейінде  жөнелтілетін  құжат  қолданылатын  желі  хаттамалары  талаптарына 

сәйкес  тасымалдауға  ыңғайлы  форматқа  (пакеттерге)  түрлендіріледі.  5.  Желілік  децгейде 

мәліметтің тасымалдану маршруты анықталып, пакетгер адреспен толықтырылады.  Енді олар 

бір-бірінен  тәуелсіз  күйде  жеке-жеке  жеткізіле  береді.  6. Байланьісу  деңгейінде  желілік 

деңгейден  алынған  мәлімет  модем  көмегімен  физикалық деңгейге  қажет  нақты  сигналдарга 

түрлендіріліп, оны модульдеу ісі атқарылады.  7. Мәліметтерді нақты түрде тасымалдау соңғы 

физикалъщ  деңгейде  орындалады.  Мұнда  мәлімет  тек  битгер  түрінде  өрнектеліп 

тасымалданады.  Мэліметгі  қабылдап  алу  тағы  да  екінші  студентнемесе  тұгынушы 

компьютерідде осы деңгейлердің кері бағытта жұмыс істеуі арқылы биттерді кайтадан накты 

Крсатқа түрлендіру жолымен атқарылады.

Енді бұл деңгейлердің өмірдегі хат жазу, оны жолдау жолдарымен салыстырсак.

Деңгей

Қолданбалы деңгей 

¥сынылу деңгейі

Сеанстық деңгей

Транспорттық деңгей

Желілік деңгей

-^йланысу денгейі

Ұксастыгы

Хат қагазда жазылды.  Оныц мазмұны анықталды.

*  

' -  -  г — ------ - 

-

--

Хат  конвертке  салынды.  Конверт  толтырылды.  Маркасы  бар. 

Клиент жөнелту протоколының барлық тачабын орындады.

Хат  поиипа  жәшігіне  салынды.  Жеткізетін  транспорт 

табылды  (хатты  бөтелкеге  салып суга агызып жіберуге  болар 

еді,  бірац басқа жолы табылды)

Хат  почтамтца  жеткізілді.  Ол  көліксіз  баратып  жергілікті 

хаттардан бөлінді.

Хаттар  сүрыпталып  ңапшьщңа  сапынды,  Енді  тасъталдана- 

тын хат емес, қапшық болады.

^

____

Қапшықтар вагонга тиелді. Енді тасьшалдапатын вагон болды.

Вагон  электровозга  тіркелді.  Енді  поезд  тасымалдана-тын 

болды.  Хатты  жеткізуге  басца  ведомство  кірісті,  ол  басца 

протоколмен (ережемен)  жұмыс істейді.

Физикалық деңгей

Әрбір  деңгей  жоғарыдағы  модельмен  анықталған  өз  қызметтерін  (функцияларын) 

атқарып,  мәліметгі  келесі  деңгейге  беріп  отырады.  Осылай  компьютерлер  әрекетгесуінің 

эрбір деңгейінің өзіне ғана тән протоколы, яғни мәлімет алмасу ережесі болады.

Протоколдар стегі (тізімі) -  бұл жүйелерді байланыстыруды ұйымдастыруға керекті эр

түрлі деңгейдегі хатгамалар жиыны.

Протокол  (хаттама)  деп  тасымалданатын  мәліметтің  форматтары  мен  олармен 

орындалатын  іс-эрекеттерді  анықтайтын  ережелер  жиынын  айтады.  Ол  байланыстың 

атқарылу  тәсілдерін  және  арналардағы  кедергілерді  азайту  жолдарын  анықгап,  екі 

компьютердің  арасында қатесіз  мәлімет  тасымалдау  ісін  жүзеге  асыруды  қамтамасыз  етеді. 

Желідегі стандарт ұғымы да осы бекітілген протоколдан немесе солардың жиынынан тирады, 

Желі  құрылғылары  протоколдар  бекіткен  ережелерді  мүлтіксіз  орындау  арқылы  мәлімет 

қабылдау және жөнелту істерін орындайды.

Желідегі 

компыотерлерді 

байланыстыру 

проблемалары: 

Байланыс 

арналарындағы сигналдарды сәйкестендіру; Тасымалдау ортасымен қатьшас құру ережелерін 

анықтау;  Информацияны  тасымаддау  сенімділігін  артгыру;  Информацияны  тасымалдау 

маршрутын және адрестеу тәсілдерін анықтау.

XXI  ғасырдағы  әрбір  оқытушы  мен  студенті  компьютерлік технология  және  қарым- 

қатынас деген не  екенін ұға білуі,  тиімді  пайдалануы  қажет.  Мұндай құралдарды  пайдалану 

кезінде студентгердің қарым-қатьшасьшьщ жігерленетінін көреміз.

Оқу  ақпараттық  модельдері  ретінде  демонстрацияланатьш  ақпарат  модельдері  және 

дайын  программалық  модульдерді  пайдалану.  Студентгердің  іс-эрекеттерінің  негізі 

біліктілік пен дағдылану қалыптасатын өз бетінше жқмыстарды орындау болып табылады. 

Жергілікті желі көмегімен ұжымдық танымдық іс-әрекетгер жаңа сипат бастады. Тапсырманы 

толық  орындау  барысында  оның  барлық  кезеңдерін  (есептің  қойылымьшан  бастап  альшған 

нэтижелерді  талдауға  дейін)  жекелеп  орындау  арқылы  студенттің  ұжым  алдындағы 

жауапкершілігін  нығайту.  Компьютерлік  желі  -  оқытудың  ерекшеліктері  мен  олардағы  өз 

бетінше  орындалатын  жұмыстар  оқытушьшың  әдістемелік  жетекшілігімен  іске  асырылатын 

дидактикалық мүмкіндік больш табылады. Ал, оқытушы жетекшелігінен тыс студентгердің өз 

бетімен  білім  алуы  олардьщ  өзіндік  еңбегіне  кіреді.  Компьютерлік  желілер  арқылы  өзіндік 

оку жұмысын  бағдарлауда студенттің өз  бетімен  білім  алу  қажеттілігін  сезіну  мен  өздігінен 

шығармашылықпен айналысуын қалыптастыру. Бұл жерде  студенттің Компьютерлік желілер 

арқылы өзіндік жұмысы қойылғанмен оқытушының жетекшілік рөлі сақталады.

Қолданған әдебиеттер:

1. Олифер.А. Компьютерные сети.

2. Олифер.А. Сетевые операционные системы.

\/