Күдеринова Құралай Бимолдақызы Қазақ жазуының тарихы мен теориясы

Әліпби ауыстыру туралы көзқарастар

жүктеу 1,76 Mb.

Pdf просмотр

бет	191/236
Дата	03.10.2022
өлшемі	1,76 Mb.
	#39472

1 ... 187 188 189 190 191 192 193 194 ... 236

8e10fd01cc60087f7a7a338573861826 (1)

Әліпби ауыстыру туралы көзқарастар.

Акад.
Ә.Қайдардың

бастамасы ғалымдар мен тілші қауым тарапынан
қызу пікір-таластың, идеялардың түрткісі болды.
Бұл тақырыпта 1990-2013жж. арасында мерзімді баспасөз
беттерінде 100-ден аса мақала жарық көрді. Мамандықтары
мен жас ерекшеліктері, қызметі әртүрлі мақала авторларының
көзқарастары мен ой-пікірлері де алуан түрлі. Оларды шартты
түрде мынадай көзқарастарға топтауға болады
.
Латын графикасына көшуді жақтайтын бағыт, олардың не-
гізгі дәйектері: – латын әліпбиін қабылдау – компьютерлен-діру
ағымына ілесу, халықаралық аренаға шығу, интернетті
толыққанды пайдалану үшін;
электронды пошта, телеграф қызметін кеңінен қолдану
үшін;
ортақ түркі жазуын қалыптастыру үшін; қазақ тілінің
тілдік табиғатын қайтару немесе сақтау үшін;
орыс тілінің фонетикалық, мoрфологиялық, синтаксистік,
лексикалық деңгейдегі әсерінен құтылу үшін керек.
Латын графикасына көшуге қарсы бағыт.
Көне түркі жазуына қайта оралуды ұсынатын бағыт.
Қазіргі жазуды реформалауды жақтайтын бағыт.
Акад. Ә.Қайдар газет-журнал бетінде жарық көрген мақалалар
тасқынын көріп, әліпби арқылы атағын шығарғысы келетіндердің
де, әр қайсысы-ақ қазақ жазуының авторы болғысы келетіндердің
ниетін сезініп, 1996 ж. саналы азаматтардың ұйымдастыруын,
өзара бірігуін, президенттің ресми жарлығын сұраған (Қайдаров
Ә. Қазаққа латын жазуы керек пе, жоқ па? // ЕҚ. 6.01.96) мақала
жариялайды. “Бұл – түркі әлемі үшін ғасыр проблемасы. Бұл
мәселе қай үкімет басшысының тұсында шешіледі? Програмистер
мен лингвистер бір шешімге келу ке-рек” дейді (Қайдар Ә. Жеті
жыл жыр болған жазу жайында // ЕҚ.
16.06.00).
286
287

Негізінен, Ә. Қайдардың латын жазуына көшуді жақтаған
ұсынысы түркі халықтарына ортақ әліпби, ортақ жазу жасау
тілегінен туындаған еді. Сондықтан ғалым ұсынған қазақ-түрік
әліпбиіндегі 34 таңбаның ішінде <дж>-j, c <ч>, f <ф>, v <в>
әріптері бар. Алайда Ортақ Анкара жобасындағы 34 әріптің
екеуін – әзірбайжан, онын – өзбек, сегізін – түркімен жаңа ла-
тын әліпбилерінде пайдаланбады. Сөйтіп, түркі халықтарының
жаңа әліпбиінде 8-ден 20-ға дейін әріп айырмашылығы болды
(Алтай М. Латын таңбалары. Қазақ әліпби нұсқаларына сын
АТ. 15.08.02).
Бұл ортақ түркі әліпбиі жасау мүмкіндігінің төмендегенін
көрсетті.
Латын графикасына өтуді жақтаушылардың пікірінде, әсіресе
программист, экономист мамандардың пікірінде

жүктеу 1,76 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 187 188 189 190 191 192 193 194 ... 236