Күдеринова Құралай Бимолдақызы Қазақ жазуының тарихы мен теориясы

жүктеу 1,76 Mb. Pdf просмотр бет 168/236 Дата 03.10.2022 өлшемі 1,76 Mb. #39472

С.Аманжолов  айтты.   Автор   1933   жылы   “Социалистік Қазақстан” газетіне жариялаған мақаласында жаңа әліпби комитетінің түркі тілдері дыбыстық ерекшеліктерімен ескермей, әліпбиден ә, ү, z, ө  әріптерін шығаруды ұсынуы,   сондай-ақ   <қ>-ны  к -мен, <ғ>-ны  г -мен беруді дұрыс емес дейді. <ғ> дыбысын х әрпімен беруді ұсынады, қысаңдарды түсіріп жазуды қолдамайды. Қосар дыбыс әріптерін бір әріппен беруді ұсынады. <ый>, <ій> дыбыс тіркесінде  j таңбасы дауыссыз < й> – ді де беретін болсын деген пікір айтады:  saj (сай), jaqnj (яғни) . Ал  [ұу], [үу] тіркесіміне  v таңбасын лайық көреді. Сонда  V- <у>, <ұу>, <үу>  беретін болады дейді. Терминдерді орыс тілі арқылы игеру керек, 1929 жылы емлені жасаған Т.Шонанұлы, Е.Омаровтардың алашордашылдығын олардың шет сөздерді сол түпнұсқа тілінде алайық деген ниеті- нен көруге болады дейді. С.Аманжолов 1929жылы қабылданған әліпбидің мынадай  кемшіліктерін көрсетті: 1) әліпбиде  х, f, v таңбаларының болмады; 2) и, у  таңбаларының жоқтығы,   соның салдарынан   мисси- сипи, миссури  сияқты сөздердің  mijssijsijpij, mijssуvrij  деп   6, 7 әріптің орнына, 13-9 әріпке дейін жазылу; 3) Фонетикалық принциптің ұсталынды; 4) Қазақ тілінің төл сөздерінде екінші-үшінші буындарда ерін дауыстылары жазылмағандықтан кірме сөздердің әртүрлі орфограммалануы ( кило-келі, динамо-динамы, бюро-бюра ); 5) Сөз ішінде екі дауысты дыбыс қатар келмейді деп,  зооло- гия, биология, театр  сөздерінің  зологыйа, быйалогыйа, тыйа- тыр болып таңбаланды;   6) Қатаң-ұяң дыбыс тіркесімі болмайды, сондықтан жа- зылмайды делініп, аптаномыйа, Бекполат, апсалұут сияқты фонетикалық орфограммалар көбейді. С. Аманжолов: “Қазақ тілінің сингармонизм заңына бағынатындығы бұлай тұрсын, қазақтың ежелгі сөздерінің талайы дыбыс жүйелі принцип- ке бағынбайтын еді. Мысалы: tuz+cь, ag+cь, bas+сь, gel+bau, gьzmet+ker, gazdь+gun”  дейді. Сөйтіп, емле ережелеріне мынадай өзгерістер ендірілетін болды дейді: емленің негізі – морфологиялық принцип, түбір морфологиялық, қосымша фонетикалық принциппен жазы-лады ( зumьsdьŋ ), түбірлері сақталған біріккен сөздер, кірікпей жазылады да, қосымшасы фонетикалық принциппен жазыла-ды; кірме сөздер ішінара болмаса, морфологиялық принциппен түпнұсқа тұрпатын сақтап жазылады, қосымша фонетикалық принцип бойынша жалғанады, қазақ тіліне ауызша жолмен еніп, игерілген географиялық атаулар, ұғым атаулар қалыптанған түрінде жазылады: өzbek, poiьz, sjiez, nөl, aрus, yiel, yien, е кі немесе одан көп дауыссыз дыбысқа аяқталған кірме сөздерге қосымша жалғанғанда, соңғы дауыссыз түсіп қалады, қосымша сөздің соңғы буынының жуан-жіңішкелігіне қарай жалғанады: Bekmuratqa , metaldьŋ, к ірме сөздердегі еріндік дауыстылар таңбасы соңғы буында да жазылады ( komsomol, kino ), кірме сөздердің аяғында в, д, г әріптері таңбаланады( leningrat, aktip емес); <ұ> дыбысы ы таңбасы арқылы, <і> фонемасы j әрпі арқылы таңбаланады:  выl, tjl; екі дауысты дыбыс таңбасы тір-кесе береді ( zooloqia, зuadь ); әліпбиге жүктеу 1,76 Mb. Достарыңызбен бөлісу:

©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз