Казбекова Г. К., Ескалина К. Т., Набока О. М

23 

 

Зертханалық жұмыс № 5  

Тау жыныстарының карбонаттылығын  анықтау. Тау жыныстарының 

құрамдық қасиеттерін анықтау 

 

Сабақтың  мақсаты:

  Ұңғы  тілмесін 

құрайтын  жыныстардың 

карбонаттылығын анықтау арқылы   ұңғы өніміне әсер етудің тиімді әдістерін     

анықтау 

Теориялық  мәлімет:

  Тау  жыныстарының  карбонаттылығы  деп 

олардың  құрамында  көміртек  қышқылының  тұздарының  болуын  айтады. 

Поташтың (К

2

СО

3

), әктастың (СаСО

3

), сидериттің (FеСО

3

) және т.б. 

Жыныстардың  карбонаттылығын  анықтау  мақсаты  ұңғының  түп 

аймағын  өткізгіштігін  жоғарлату  мақсатында  тұз  қышқылымен  өңдеу  әдісін 

қолдану  мүмкінділігін  анықтау  және  мұнай  қабаттарын  құрайтын  тау 

жыныстарының химиялық құрамын анықтау болып табылады. 

Жыныстардың  карбонаттылығын  анықтау  әдістерінің  ішінде  көп 

тараған  әдіс  -  газометрлік  әдіс  болып  табылады.  Ол  әдіс  көміртек 

қышқылының  тұздарының  тұз  қышқылымен әсер ету  арқылы  ыдырату  және 

реакция нәтижесінде түзілген көмірқышқыл газының көлемін өлшеу негізінде 

жүргізіледі. 

 

СаСО

3

 + 2HСl = СaCl

2

 + Н

2

О + СО

2

 

 

Карбонаттылықты  анықтауда  тау  жыныстарында  көп  тараған 

көмірқышқылды кальцийді есептеуді жүргізеді. 

АК-4  аспабы  (1)  сумен  толтырылған  термостаттан,  (2)-реакция 

колбасынан,  (3)-иректі  түтіктен,  75  см  қырлы,  0,2  см  бөлінген  бюреткадан, 

(5)-цилиндрден, (6)- теңдеулі әйнек ыдыстан тұрады. Әсерлесу колбасына (2) 

тұз  қышқылына  арналған,  (8)-ағызу  краны  бар  өлшегіш  бюретка  (7) 

қойылады.  Тау  жынысының  тұз  қышқылымен  әсерлесуі  кезінде  бөлінген 

көмірқыш газы (3)-иректі түтік арқылы аппараттың өлшегіш бөлігіне  түседі. 

Аппараттың  өлшегіш  бөлігі  бір-біріне  қойылған  екі  түтіктен  тұрады:  (4)-

бюретка  және  (5)-цилиндр.  Олардың  біреуінде  бюреткада  түскен  газдың 

көлемін  анықтайтын  бөлу  сызықтары  көрсетілген.  Реакция  нәтижесінде 

бөлінген көмірқышқыл газының көлеміне байланысты есептеулер арқылы тау 

жыныстарындағы карбонаттардың құрамы анықталады.  

Жұмысты  жүргізер алдында аппаратты жұмысқа  дайындап алу қажет. 

Ол  үшін  (6)  теңдеулі  әйнек  ыдыс  және  (9)-кран  көмегімен  (4)-бюретканы 

және (5)- цилиндрді  бірдей деңгейде суға толтырады. Қырлы бюреткадағы су 

деңгейін  өлшейді.  Жыныс  үлгісін  мұқият  сүртіп,  салмағы  0,5г.  ұнтақ  үлгіні 

алады.  Жыныстың  салмағын  анықтау  дәлдігі  0,001г.  болып  саналады. 

Өлшенген жыныс ұнтағын реакция қолбасына салып, тығынмен тығыз бекітіп 

жабады.  (7)-  өлшегіш  бюреткаға  тұз  қышқылын  құяды,  алдын  ала  (8)-

кранның  жабық  екендігі  тексеріледі.  (8)-кранды  ашып,  2-3см3  шамасында 

өлшенген  тұз  қышқылын  өлшегіш  бюреткаға  құяды.  15минуттан  кейін  тұз 

24 

 

қышқылының  жыныспен  әсерлесуі  басталған  соң  бюреткадағы  су  деңгейін 

өлшейді,  барометр  бойынша  барометрлік  қысымды  орнатады  және 

термостаттағы температураны өлшейді. 

 

 

 

жүктеу 491,96 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: