Казахстан тарихы 6-11 сынып алфавит

”Аң стилі ” сақтарға танылды. Алдыңғы Азия мен Ираннан

”Вэсканың ер жүрек ұлдары ең биік, бәрінен жоғары тұрған Канха қамалының алдында құрбандық берді”. Авеста

”Дұшпанға-қатал, досқа-адал”. Грек тарихшылары.

”Жер дегеніміз-мемлекеттің негізі, оны қалай береміз?”. Мөде.

”Қыш құмыралар заманы” Неолит.

”Парсы жауынгерлерінің көбі қырылып, Кир өлтіріледі” деп жазған. Геродот.

”Сегіз аяқтылар” Малшылар мен егіншілер.

”Үйсіндер ат жақты, аққұбаша, сары шашты ”. Қытай жазбаларында.

«5 ғасырдың 30 жылы» Еуропаға жорық жасаған, ғұн басшысы. Еділ Аттила.

«Агиппей» сөзі латын тілінде. Ақ жалды жүйрік аттардың иелері.

«Андрондықтар мұрынды келген,бет сүйегі шығыңқы емес, көздері үлкен. Кескін- кейпі ірі, дене құрылысы шағын, жігерлі, келбетті адамдар» болған деп айтқан. В.П Алексеев

«Аң стилі» өнері шықты б.з.б 7-6 ғ

«Аттила» операсының авторы, италияндық. Джузеппе Верди.

«Ғұндар жақсы шыныққан, олар отты да қажет етпейді. Олар тау мен орманда көшіп жүреді, жас кезінен ыстық, суыққа, шөлге үйренген ». Марцеллин

«Мұртты обалар» табылды. Орталық Қазақстанда.

«Олардың бәрі ақ көңіл және уәдеге берік» сақтар туралы. Страбон

190. Қаңлы мемлекетінің пайда болуы, шекарасы басқа да маңызды мәселелері жайында. Қытайдың «Цянь Ханьшу»атты деректерінде.

1938 жылы Өзбекстанда неандертальдық бала табылған үңгір Тесіктас.

1946 жылы көне қола дәуірін зерттейтін археологиялық экспедиция құрды. Ә.Х.Марғұлан.

40-35 мың жыл бұрын өмір сүрді Саналы.

А. Македонский (гректер) сақ жеріне қауіп төндірді. Б.з.б.4 ғ

А. Македонскийдің Сырдариядан өтіп, сақтарға шабуыл жасағаны туралы жазды. Грек тарихшысы Арриан.

А. Марцелин.

Абыздар. Ежелгі салт-дәстүрлер мен әдет-ғұрыптардың бұлжымай орындалуын қадағалады.

Абыздардың танымалы белгісі. Тостаған мен айрықша бас киімдері

Адамдардың маймыл, жануарлардан айырмашылығы Еңбек құралдарын жасай білу.

Адамзат баласының бірінші қолданған металы. Мыс.

Адамзат баласының металлдан жасала бастаған құралдарды игере бастауы. Мыстытас –энеолит.

Адамзат тарихының дамуының алғашқы кезеңі. Тас дәуірі.

Адамның рухани мәдениетінің дамуы туралы мағлұмат береді. Өнердің пайда болуы.

Адамның шығу тегін жануарлар, өсімдіктер немесе табиғат құбылыстарымен байланыстыру. Тотемизм

Алғашқы адамдар аулаған аң Мамонт,Бизон.

Алғашқы адамның бастапқы топтасуы. Тобыр.

Алғашқы егіншіліктің егін оратын қара құралы. Тас орақ

Алғашқы еңбек бөлінісі. Мал шаруашылығынан егін шаруашылығының бөлінуі.

Алғашқы қауымдағы суретшілер жиі бейнеледі. Белін буған әйелді

Алғашқы қауымдық егіншілікке алып келді. Терімшілік

Алғашқы қауымдық құрлыстың ыдырауы. Әскери демократияның пайда болуы.

Алматыдан табылған, диаметрі 60м, биіктігі 6м сақтардың ескерткіші. Есік обасы.

Андрон мәдениетінің алғашқы ескерткіші. Андронова-Ачинск.

Андрондықтар жер- еденде сүт өнімдері мен ет сақтау үшін қазған. Шұңқыр.

Андрондықтардың тасқа салынған суреттері табылды. Таңбалы, Жасыбай Хан тау

Антропология. Адамның биологиялық қасиетін зерттейді.

Аңшы-терімшілерден көшпелілердің айырмашылығы. Өнім өндірді.

Арал бойында Сырдың төменгң ағысын мекендеген сақтар. Сақ парадарая, парсылар теңіздің арғы жағында

Арал- Каспий аралығын, одан оңтүстікке қарай мекендеді. дах(дай).

Арнаулы рулық зират орналасты. Қыстау маңында.

Арыс өзенінің сол жағалауында 100 шаршы шақырымдай 20 төбе бар, соның бірі. Көкмардан.

Аттар өз иесін жорыққа апара жатқандай көмілді. Үлкен Берел қорғаны.

Аттила (Еділ) шамамен өмір сүрді. 00-453ж.ж

Аттила қайтыс болды. 453 ж.

Ауыр қылмыстар мен опасыздық жасағандар. Өлім жазасына кесілді.

Әскери демократиялық заманында ішкі- сыртқы мәселелерін шешті. Әскери деморатия.

Б.з.б. 7 ғасырда далалы аймақтарда пайда болды. Аңдық стиль- аңды бейнелеу.

Бәбіш- Молдадан табылды. Қыш күйдіретін пеш, қол диірмені, тары қалдықтары.

Беғазы-Дәндібай мәдениетінің хронологиялық шеңбері. Б.з.б 12-8 мыңжылдық .

Безендіру кезінде бұйымға түрлі түсті заттар жапсырған. Полихромдық стиль, безендіру.

Бекзадалар құрбанды шалу үшін жылына. Үш рет ақсақалдар кенесіне жиналды.

Берел кезеңі ( №11обасын ) ашқан. З. Самашев.

Берел мәдениетінің ерекшелігі. Жайпақ түпті қыш ыдыстар.

Берел обасынан табылды. 13 жирен жылқы.

Берелден табылған обалар. 40- астам

Бесоба қорымынан тапты. Жерлеген абыз әйел.

Бесшатыр қорымы. Іленің оң жағалауында.

Бесшатыр қорымында. 31 оба бар.

Билік берілді. Мұрагерлікпен.

Бұйымдарды безендіу үшін қолданылды. Жабайы аңдар бейнесі.

Бұйымның бетін алтын түйіршікпен дәнекерлеу. Зерлеу.

Бұл дәуір. Қола дәуірі

Біздің заманымызға жеткен ежелгі мерекенің бірі. Наурыз.3 мың жыл бұрын.

Бір қабат өнделген тас, жүзін ұсақ кертік ойық жасау арқылы өткірлеу Ретуші әдісі

Геродат сақтарды. Массагеттер деп атаған.

Геродот жазуынша сақтар қыста. Ағаш үйде тұрған.

Грек деректерінде көшпелі тайпалардың тағы бір атауы. Дайлар.

Гректерге қарсы шайқастағы сақ қолбасшысы. Ситамен.

Гуньмоға бағынышты. Бек.

Ғұн әміршісінің сарайы туралы жазды. Прииск.

Ғұн басшысы. Шяньюй.

Ғұн мемлекеті құрылды. Б.з.б 209 жылы- Л.Н.Гумилев зерттеген.

Ғұн мемлекеті Оңтүстік және Солтүстік болып бөлінді. Б.з.б 55 жыл

Ғұн мемлекетінің негізін салушы. Мөде.

Ғұн тайпаларының шығыстан батысқа жылжуы. Б.з.б 2 ғасырда басталды.

Ғұндар баспанасы. Киіз үй.

Ғұндар кезеңі. Б.з.б 4 ғасыр мен б.з 3 ғасыр.

Ғұндар мекендеді. Енисей жағалауын, Алтай тауларын.

Ғұндар мен Қытай арасындағы соғыс созылды. 300 жылдан астам.

Ғұндар өмір сүрді. Көшпелі.

Ғұндар. Малдарының барлық түрін өсірді.

Ғұндардағы ру саны. 24.

Ғұндарды «Ертелі кеш ат үстінен түспейді …» деп сипаттайды.

Дайлардың апарн тайпасынан шыққан Арсақ (аршак) Парфияның үлкен бөлігін және Гирканияны басып алды. б.з.б 248- 247 ж.

Далалықтар былғары мен киізді шеберлікпен не істеді. Өндеп түске бояды.

Дарий бастаған парсылар 11 жыл өткен соң сақтарға шабуыл жасайды. Б.з.б. 519 ж.

Дән үккішті ойлап тапты Неолит

Дәулетті адамдардың киімдері тігілді. Жібектен.

Егіншілік пайда болды. 10 жыл бұрын.

Еділ аталатын өзен. Волга.

Еділ жауынгерлерінің Галлиядағы Каталун даласында римдіктер мен франктердің біріккен күшімен шайқасы. 451 ж.

Еділ жөнінде құнды дерек қалдырды. Прииск

Ежелгі адам жіп орнына пайдаланды Жануар сіңірі.

Ежелгі адам. Епті адам.

Екі жағынан өнделген қарапайым шапқыш тас құрал Бифас.

Ең алғашқы ірі қоғамдық еңбек бөлінісі. Егіншілікке, мал шаруашылығына бөліну

Ең ежелгі адамның еңбек құралы. Үшкіртас.

Епті адам өмір сүрді. 1млн 750мың жыл бұрын.

Еркектер. Әйелдерге етік тікті.

Ерте егіншіліктің жер жырту құралы. Тесе

Ерте тас ғасыр тұрағының ең көне ескерткіштері Шақпақ ата,Арыстанды.

Ерте темір дәуірі. Б.з.б 8 –3 ғ

Ерте темір дәуірінде үйсін тайпалары сақтардан кейін мекендеді. Жетісуда.

Ерте темір дәуірінде. Мүлік теңсіздіг.і

Ерте темір дәуіріне жататын Ақтау бекініс- қалашығы. Есіл өзенінің оң жағалауы.

Ертеде темірді қарапайым тәсілмен өндірген. Пеш-көрікпен.

Ертедегі адамдардың тұңғыш баспанасы Үнгір.

Ертедегі адамның ең алғашқы кәсібі Терімшілік.

Есік қорғанындағы алтын бұйымның саны. 4000-нан астам.

Есік обасында жерленген адам. 17-18 жастағы ханзада.

Еуразия даласындағы қола дәуірі жетістігі. Андрон мәдениеті.

Жамбыл облысындағы 5 мың тас құрал табылды Бөріқазған, Шабақты.

Жамбылдан табылған еңбек құралдары Қашау,Үшкір тас.

Жаңа тас ғасыры неолит (б.з.д 5-3 мың).

Жаңа тас ғасыры. Б.з.б.5-3 мың

Жезқазған өңірінен табылған неолит тұрақтарының саны. 150.

Жеке меншіктің шыққанын, мүлік теңсіздігінің пайда болғанын білді. Жерленген зираттардан.

Жер бетінде 100-35 мың жыл бұрын өмір сүрді Неандертальдық.

Жер бетінің суый бастауы 100 мың жыл бұрын.

Жетіасар мәдениеті. Қуандария мен Жанадария аңғарларын қамтыды.

Жетісу жеріндегі үйсіндердің бас сүйегі бойынша бас мүсінін жасады. М.Герасимов.

Жетісу үйсіндері өлген адамды. Батысқа қаратып жерлеген.

Жетісу, Тянь-Шянь, Сырдарияның орта ағысын мекендеген сақтар. Сақ тиграхауда шошақ бөріктілер.

Жетісудағы үйсін мәдениетіне ұқсас ескерткіштер табылды. Тарбағатай теріскейінен .

Жылқы суыққа төзімді, азығын қар астынан тұяғымен аршып алады. Тебіндеп жайылу

Каспий жағалауындағы сақ тайпалары. Каспилер.

Каспий теңізін сол кезде. Гиркан, ал тайпаларын гирканилер деп атаған.

Кейінгі темір дәуірі. Б.з.б 3 ғ –б.з 6 ғ

Кир бастаған парсы әскерлері Сақ жеріне басып кірді. Б.з.б.530 ж

Киіз үй. 3 бөліктен түрады.

Киіз үйдің негізі. Кереге.

Киім тоқып кигендердің дәлелі. Ұршық бастары табылды.

Көкшетау жерінде қола дәуірінің шалғысы табылған қоныс. Шағалы.

Көне заманда Жезқазғанда 1 млн тонна кен өндіргені туралы зерттеген ғалым. Қ.И.Сәтбаев

Көшпелілер жазда жайлауға, қыста қыстауға

Көшпелілер киелі санаған. Ошақ.

Көшпелілердің әскери қару жарақтарының ерекшелігін суреттеген А.Македонский тарихшысы. Арриан.

Қабырғалары терең көмілген, көлемі 40-60 шаршы метр мезолит баспанасы табылған өзен. Есіл

Қазақ жерінде кездесетін неолит тұрақтарының ең көнесі. Б.з.б 5 мың тән.

Қазақстан аумағын жайлаған ежелгі тайпалар сыиынған.

Қазақстан аумағынан табылған неолиттік тұрақтарының бірі. 500-н астам.

Қазақстан аумағындағы ең көне қорған. Шілікті.

Қазақстан жерінде кездесетін неолит тұрақтарының ең көнесі.Б.з.б 5 мыңжылдыққа тән.

Қазақстанда ежелгі адамдар өмір сүрді Оңтүстік Қазақстан.

Қазақстандағы ежелгі адамдар замандасы Питекантроп.

Қазақстандағы мезолит кезіндегі тұрақтар. 20-дан астам.

Қаңлы астанасы. Битянь.

Қаңлы елі бөлінді. Бес иелікке.

Қаңлы ескерткіштері. Қауымшы, Отырар-Қаратау, Жетіасар мәдениеті.

Қаңлы көшпелілер өмірі мен тұрмысын бейнелеген. Сыма Цянь «Тарих жазбаларында».

Қаңлы экономикалық және мәдени, саяси байланыс жасаған елдер. Қытай, Кушан.

Қаңлылар билеушісі. Хан.

Қаңлылар дәнді және бау-бақша дақылдары өсірді. Сыр аңғарында.

Қаңлылар мекені. Сырдарияның орта ағысы.

Қаңлылар. Б.з.б.3-2 ғ – б.з.5 ғ

Қаңлылардағы адам саны. 600 мың.

Қаңлылардың 16 га жерді алып жатқан қала жұрты. Алтынасар.

Қаңлылардың әр иелігін басқарды. Кіші хан.

Қаңлылардың қосымша кәсібі. Аң аулау.

Қаңлылардың метал өндірісінің орталығы. Шаш-Илақ.

Қаңлылардың оңтүстігінде. Қытай, Үйсін.

Қаңлылардың Пұшық-Мардан қаласы маныңдағы қоныс. Қостөбе қонысы

Қаңлылардың солтүстіктегі көршісі. Сарматтар мен Аландар.

Қауымшы мәдениеті. Ташкент төңірегіндегі көкалды аймақтар.

Қауымшы мәдениетіне жататын аймақтарда қайтыс болған адамдар. Киіммен жерленген.

Қола дәуір кезіңдегі жоғары дінбасы. Абыз

Қола дәуірі қамтиды. Б.з.б 2800 - б.з.б 900 жыл.

Қола дәуірін жоспарлы зерттеу басталды. 1946 жылы.

Қола дәуірінде “Андрон” адамдарды жерлегенде басын қаратқан Батысқа немесе Онтүстік Батысқа.

Қола дәуірінде әр түрлі жыртқыш аңдардың тістерінен. Тұмарша жасалды.

Қола дәуірінде кенді қорыту үшін. Қазандық салынған.

Қола дәуірінде қауым ішінде мал-мүлік теңсіздігінің шығуы. Әлеуметтік теңсіздікті тудырды.

Қола дәуірінде тегіндеп жайылуына байланысты ұстады. Қой мен жылқыны.

Қола дәуірінде Шығыс Қазақстанда Нарым мен Қалба кен орнында 1100 тонна қалайы шығарылған

Қола дәуіріндегі ыдыс жасаудың ең өрістеген түрі. Көзе құмыра жасау.

Қола дәуірінің егіншілігі. Теселі егіншілік.

Қола дәуірінің қоныстары көбінесе қайда орналасты. Өзен жағасында.

Қоладан жасалған бұйымдар. Тастан, мыстан жасалған еңбек құралдарын ығыстыру.

Қоланы алады. Мыс пен қалай қосындысынан

Қостанай жеріндегі Алексеев қорымынан табылған адамның бас сүйегі бойынша бет пішінін жасаған. М. М. Герасимов.

Қытай деректерінде «Ғұн » атауы. Б.з.б 3ғасыр аяғында пайда болды.

Қыш заттар мен ыдыстарға салынған сурет. Үн.

Малды қолға үйрете бастады. Мезолитте

Маңғыстау жеріндегі энеолиттік ескерткіш. Шебір.

Марафон шайқасында гректерге қарсы парсы және сақтар шайқасты. Б.з.б.490

Марқұмдармен бірге көмді. Аттарын.

Мезолит б.з.б.12-5 мың.

Мезолит адамының негізгі кәсібі. Аңшылық.

Мезолит дәуірінің басты жаналығы. Садақ, жебе.

Мезолит жаналығы, ұсақ тастар. Микролиттер

Мұздықтың ери бастауы 13 мың жыл бұрын.

Мыстытас энеолит. Б.з.б 3000-2800.

Неолит дәуірінің үлкен жаңалықтарының бірі. Қыш құмыра жасау, керамика.

Неолит. Орталық Қазақстандағы тұрақ. Зеленая Балка.

Неолит. Саздан жасалған қыш ыдыс атауы. Көзе.

Неолит. Шығыс Қазақстандағы тұрақ. Усть-Нарым Солтүстік Қазақстандағы тұрақ. Пеньки

Неолиттік Сексеуіл тұрағы орналасты. Қызылорда.

Обалардың ішкі құрлымы жасалды. Ағаштан.

Олар «садақпен, қылышпен және қола балталармен қаруланған, сауыт киген» деп жазды. Грек Страбон.

Олардан шығыста орналасқан. исседондар

Олардың Оңтүстігінде, Мургаб өзенінің жағасын мекенден сақтар, хауамаварга.

Орта тас ғасыры мезолит (б.з.д 12-5 мың).

Орта тас дәуіріндегі баладан ересекке өту. Бағыштау инициация.

Орталық Қазақстан жеріндегі кейінгі палиолитке жататын 300-ге жуық тас құрал шыққан ең көрнекті мекен. Батпақ

Орталық Қазақстан жерінен түзу, қайқы тас пышақ, қырғыш табылған тұрақ. Семізбұғы

Орталық Қазақстаннан табылған, қола дәуіріне қоныс пен обалар саны. 30 қоныс,150 оба.

Осы жерлерден сақтарға. “Өмір ағашы” дейтін арыстан бейнесі тарады

Отырар маңындағы Қытай тенгелері табылған қорым. Мардан.

Отырар-Қаратау мәдениеті. Сырдария өзенінің орта ағысы.

Отырықшы шаруашылық. Қазақстан Оңтүстік, Сыр, Шу, Келес өзендері

Палеолит дәуіріне жататын еңбек құралдары табылған өңір Жамбыл

Патшаны жерлеу орындары табылды. №1 обадан

Ру және әулеттің зираты орналасты. Қонысқа жақын жерде.

Рулардың арасындағы даулы мәселелерді шешті. Тайпа көсемі.

Рулықтан кейінгі адамның топтасу жүйесі. Тайпалық.

Савромат ескерткіштерінің зерттелгені. Сынтас қорымы.

Савромат жөніндегі дерек. Диодор, Үлкен Плиний, Полибий.

Савроматтар «биік турлардың бауырында» тұрған агипейлермен көрші. Геродот.

Сақ әйелдері ер жүрек келеді, соғыс қауіпі төнгенде ерлеріне көмек көрсетіп ұрысқа араласады деп жазды. Грек Ктесий.

Сақ дәуірінің ерте кезеңіне жататын үш қоныс Қарлыға, Бөркі, Кеңөткел.

Сақ жауынгерлері. Қызыл және сары- қызыл түсті киім киген.

Сақ жауынгерлерін ежелгі үнді-ирандық тілде. Арбада тұрғындар.

Сақ жауынгерлерінің темір қару-жарағы мен сауыт- сайманы табылды. Шірік- Рабат.

Сақ қоғамының үш тобы. Жауынгерлер, абыздар, малшылар мен егіншілер.

Сақ қорғанындағы обалар. 3-ке бөлінеді.

Сақ патшайымы. Томирис.

Сақтар «киімі мен өмір сүру дағдысы скифтерге ұқсас. Олар егін екпейді, үй малдары мен өзеннен аулайтын балықтарды азық етеді, сүт ішеді» деп жазды. Геродот.

Сақтар әлемдегі ең әділ, ең шыншыл халық деп жазды. Гректер

Сақтар құдай деп күнді есептеген және оған жылқыны құрбандыққа шалды. Страбон

Сақтар туралы дерек қалдырған. Геродот.

Сақтарды грек авторлары. Азиялық скивтер деп атаған.

Сақтарды ирандықдар . Жүйрік атты турлар деп атаған.

Сақтарды парсылар . Құдіретті еркектер деп атаған.

Сақтардың бөренелерді бір- біріне тығыз орналастырып жасаған табыты. Саркофаг.

Сақтардың тағы бір қаласы. Бәбіш- Молда.

Саматтарда көп болды. қой мен жылқы.

Саналы адам табылған үңгір Кро-Маньон.

Сарматтар еліміздің батысын мекендеді. б.з.б. 8ғ-б.з.5ғ.

Сарматтар теріден жасады. торсық, саба, көнек, мес.

Сарматтар шыныдан жасалған ыдысты. Шығыс елдерінен алғызған.

Сарматтарда қосымша кәсіп. Аңшылық, сейл құру.

Сарыарқанығ ерте темір дәуірі ескерткіші. Тасмола мәд.

Солтүстік және Батыс Қазақстанда табылып, зерттелген Андрон мәдениетінің қоныстары. 80-нен астам.

Солтүстік және Шығыс Қазақстан жерін мекендеген сақтарда көбірек байқалды. Монголоидтық.

Солтүстік Қазақстан жеріндегі сақтар заманының алғашқы кезең обасы. Бірлік.

Солтүстік Қазақстан тұрғындары б.з.б 1 мыңжылдықта көшпелі өмір салтына көшті.

Солтүстік Қазақстандағы қола дәуірінің қоныстары. Петровка,Боголюбов.

Солтүстік Қазақстандағы энеолит кезеңінің ескерткіші. Ботай тұрағы.

Соңғы сармат кезеңінің Атырау облысы Жылыой Аралтөбеден. Абыз асатяғының бөлігі табылды.

Сұйық тағамдарға арналған ыдыс. Былғарыдан жасалды.

Сынтас ескерткішінен табылды. Сүйек қасық.

Сынтас қорымында. Үш савромат жауынгері жерленген.

Табиғат климаттық жағдай бүгінгі күнге ұқсастығы Неолит.

Табиғаттың дүлей құбылыстарының өздерін сақтау үшін түрлі тылсым әрекеттер жасау. Магия

Таза көшпелі тұрмыс. Шығыс Қазақста, Алтай, Тянь-Шянь

Тас дәдірінде ру ішіндегі мәселені шешті. Жалпы жиналыс.

Тас дәуірі палеолит (б.з.д 2млн 500мың –2 мың).

Тас дәуірінде ине жасады Үшкір сүйектен.

Тас өңдеу биік деңгейге көтерілді Неолитте.

Тасқа түсірілген сурет-хат. Пиктография.

Тасмола мәдениетінің алғашқы ескерткіші. Павлодар обл.

Темір дәуірі. Б.з.б 8 ғ-б.з 6 ғ

Темір дәуірінде Сарыарқаның солтүстік- батысында аргиппейлер, орталығында исседондар, шығысында аримаспылар тұрған.

Тобырдан кейінгі адамның жүйесі. Рулық.

Томирис өмір сүрді. Б.з.б. 570-520 ж.

Томирис пен Кир шайқасы туралы жазды. Помпей Трог.

Томиристі “әйел болса да жаудың шапқыншылығынан қорыққан жоқ”. Рим тариқшысы Помпей Трог.

Түмен басының әрқайсысында. 0н мың атты әскер болды.

Тік жүретін адам. Синантроп.

Ұлы Жібек жолы арқылы қатынас басталды. б.з.б.2 ғ

Үй- жайлардың ішінен табылған, астық сақтайтын орын. Ұралар.

Үйсндердің шығу тегі жайында мәлімет. Сыма Цянь.

Үйсін атауы қытай жазбаларында кездеседі. Б.з.б.2 ғ

Үйсін басшысы. Гуньмо.

Үйсін мәдениеті. Жетісуда шоғырланған.

Үйсін мәдениетінің хронологиялық шеңбері. Б.з.б.3 ғ- б.з.4 ғ

Үйсін патшасының Қытай патшалығына үйленуі. Б.з.б. 107 жыл.

Үйсіндер астанасы. Қызыл Аңғар.

Үйсіндер жаратушы күшке арнап. Құрбандық шалған.

Үйсіндер тас мәрмәрді. Балшықтан жасады.

Үйсіндерде егіншіліктің болғаны жайында дерек- дәлел. Ақтас қонысы.

Үйсіннің солтүстік – батысында орналасқан. Қаңлы.

Үйсіннің халқы. 630 мың.

Үстіртте зерттелген сармат ескерткіші. Бәйте, Терең

Шығыс Қазақстан аумағын ертеде мекендеген. Аримаспылар

Шығыс Қазақстанның ерте темір дәуірінің ( б.з.б.5-4 ғ) аралығын қамтитын кезең. Берел кезеңі (Катонқарағайда).

Шырақ туралы айтты. Грек тарихшысы Полиан.

Шілікті қорғанысынан табылды. 13 қола жебе.

Шірік –Рабат ежелгі қалашық. Б.з.б.4-б.з.13

Шірік-Рабат . Қызылордадан 300 км.

Шяньюйден кейін басқарды. Түмен басы.

Энеолит кезеңінде Ботайлықтар. жылқы малын қолға үйрету

Энеолиттік Ботай тұрағы табылған тұрғын үй.