Картаны құрастыру, өңдеу және баспаға шығару

Еркін Картографиялық проекциялар

жүктеу 5,82 Mb.

бет	4/7
Дата	22.05.2018
өлшемі	5,82 Mb.
	#16335

1 2 3 4 5 6 7

Еркін Картографиялық проекциялар тең бұрышты да тең шамалы да проекцияларға жатпайды. Олардың ішінде тең аралық (бас масштабтары бір-біріне тең) және ортодромиялық (шарының үлкен шеңбері- ортодромиялары түзу сызықпен кескінделеді.

7.2. Картогафиялық проекция –Жер эллипсоидының немесе плпнетаның бетін математикалық тәсілдер арқылы жазықтықта бейнелеу. Картографиялық проекция теориясы –Жер элипсоидын қағаз бетінде кескіндеудегі жіберілетін бұрмаланудың барлық түрлерін зерттейді және өте аз бұрмаланумен ғана кескінделетін проекциялауды құру әдістерін қарастырады. Проекциялар ұсақ және орта масштабты карталар жасауға қолданылатындықтан, Жер эллипсоидысы бетінің сферадан айырмашьлығы ескеріліп сфера жазықтығындағы карта белгілі бір радиус R мөлшерінде ғана бейнеленеді. Картогафиялық проекциялардағы меридиандар (λ-const) болған жағдайында) мен параллель дерден (ω=сопst жағдайда) картографиялық тор құралады.

Картографиялық проекция теориясының дамуы геодезияның, астрономия-ның, географияның, математиканың дамуымен тығыз байланысты. Оның ғылыми негізі Ежелгі Грекияда (б.з.б. 6 — 1 ғ.) жасалды. Ең көне Картографиялық проекциялар — жұлдыздар картасын жасауға қолданылған милеттік Фалестің гномондық проекциясы. Картографиялық проекция, б.з.б. 3 ғ-да Гиппархтың, Птолемейдің, б.з. 16 ғ-нда Г.Меркатордың, 17 — 18ғасырларда Р.Бонның, Д.Кассинидің, И.Ламберттің, Л.Эйлердің, И.Лангранждың 19 ғ-да К.Гаусстың, А.Тиссоның еңбектерінде дамыды. Қазақстанның картографтары В.В. Каврайский, Н.А. Урмаев, т.б. еңбектері Картографиялық проекция теориясын одан әрі жетілдірді.

.Сфераның жазықтыққа (қағаз бетіне) жайғанда тең бұрыштық, тең шамалық, тең аралық және ортодромиялық қасиеттері пайдаланылмайды. Кескінделетін аймақтың әр жеріндегі бұрмалануды көрсету үшін төмендегі әдістер қолданылады:

а) карта торының немесе эскизінің әр жерінде бұрмалану эллипсі көрсетіледі; ә) изоколдар (мәні бірдей бұрмалану сызықтары) беріледі;

б) карталардың әр жерінде кейбір сфералық сызықтар (көбінесе, ортодромия "0" мен локсодромия "Л") сызылады. Қалыпты Картографиялық проекцияларды меридиандар мен параллельдердің кескінделуі жағынан жік-телімдеу — Картографиялық проеклардың тарихи дамуының нәтижесі

Цилиндрлік проекциялар — меридиандары тең қашықтықпен өтетін параллель түзу сызықтармен, параллельдері меридиандарға перпендикуль түзу сызықтармен кескінделетін проекциялар. Бұлар экватордың не белгілі бір пареллельдің бойындағы ауданды бейнелеуге қолайлы. Теңіз қатынасы карталарын сызуға М е р к атордың тең бұрышты цилиндрлік прое к ц и я с ы қолданылады. Гаусс — Крюгер проекциясы — тең бұрышты, көлденең, цилиндрлік

Картографиялық проекциялар — топографиялық карталар жасауға және триангуляция деректерін өндеуге пайдаланылады. Конустық проекциялар — параллельдері концентрлік шеңберлермен, меридиандары ортогональдік түзу сызықтармен кескінделетін проекциялар. Бұл проекцияларда бұрмалану бойлыққа байланысты болмайды, сондықтан параллельдер бойымен орна-ласқан аудандарды бейнелеуге қолайлы келеді, сондай-ақ, геодезиялық проекция ретінде де қолданылады.

Азимуттық проекция л а р — параллельдері коңцентрлік шеңберлер, мери-диандары параллельдердің радиустары болып келетін картографиялық проекция. Оларда меридиандардың арасындағы бұрыш тиісті бойлықтардың айырымына тең болады. Азимуттық проекциялардың жеке түріне перспективтік проекциялар жатады.

Ж а л ған конустық проекциялар — параллельдері концентрлік шеңберлермен, орта меридианы түзу сызықпен, қалған меридиандары қисық сызықпен бейнеленетін проекциялар.

Жалған цилиндрлік проекциялар — параллельдері параллель түзу сызықтар-мен, орта меридианы осы сызыққа перпендикуль түзумен, қалған меридиандары қисық сызықтармен кескінделетін проекциялар.

Ж а р тылай конустық проекциялар — параллельдері орта меридианды кескіндейтін түзу сызық бойындағы шеңберлермен бейнеленетін проекциялар. Картографиялық проекцияларды таңдау және қолдану — сызылатын картаның мақсатына және масштабына байланысты. Өлшеу есептерін шешуге арналған ірі, орта масштабты карталар тең бұрышты про-екцияларда, ал жалпы шолу және белгілі бір аумақтар аудандарының арақатысын анықтаушы ұсақ масштабты карталар тең шамалы проек-цияларда жасалады. Картографиялық проекцияларды таңдағанда қарапайым проекциялардан бастап, күрделі проекцияларға көшеді. Картографиялық проекциялар теңіз қатынасында, аспан денелерін картаға түсіруде, т.б. ғылым салаларда да пайдаланылады.

жүктеу 5,82 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 2 3 4 5 6 7