«Журналистика» мамандыєына арналєан

14- Дәріс

тақырыбы: Объектив пен камераның орналасуы

1. 
   Бүгінгі теледидардан жастарға ұсынылып жүрген сан алуан, қызықты бағдарламалардың бастауы.
   
2. 
   Жастар редакциясының ұйымдастырушылық қабілетін, қоғамдық пікірді қалыптастырудағы белсенділігі.
   

Жастардың көзқарасын, белсенді өмірлік бағытын қалыптастырып, тәрбиелеудегі теледидардың рөлін зерттеудің әлеуметтік және саяси мәні бар, мұндай бағдарламалардың мақсаты қашан да күрделі, арқалар жүгі ауыр. Себебі жас көрермендер – оңы мен солын жаңа аңғарып, өмірдің кілтін жаңа алғандар. Олардың табиғаты еліктегіш, сенгіш.

Қазақ теледидарына жаңа пішін, түр енгізген жастар бағдарламасы хабарларының озық ойлы парасатты азаматтар тәрбиелеп, қоғамдық ойды қалыптастырған халықтық сипатын ерекше айтуға болады, ол шын мәнінде жастардың «көзі мен құлағы және тілі» бола білді. Жастар редакциясының 50 жылдық тәжірибесі теледидардың шығармашылық зор мүмкіндіктерін көрсетті, оның жүріп өткен ізі мен мол тәжірибесі бүгінгі бағдарламаларға үлкен үйрену мектебі болары даусыз. Олай болса, жастарды тәрбиелеуде теледидар мүмкіндігін пайдалану үшін бай тәжірибесін өнеге тұта отырып, бүгінгі хабарларды жоғары деңгейге көтеруіміз керек. Әйтсе де, өзіндік өшпес тарихы бар деп ауыз толтырып айтқанымызбен, жетіспейді деген желеумен магниттік таспадағы хабарлар өшіріліп, үстіне басқа хабар жазылғандықтан, Қазақ теледидарының қорында жастар редакциясы тарихының көнекөз санаулы жазбалары жетімсіреп тұр. Қандай құнды дүниелер еді десеңізші... Өкініштен өндіреріміз шамалы болғандықтан, барды бағалап, қастерлеп, қанағат тұтуға тура келеді.

Жастар бағдарламалары көптеген қызықты хабарлар топтамасы, айдар, тақырыптық жеке хабарларды қамтиды. Жастар редакциясы шығармашылықтың соны әдістерін меңгерген, телекөрермендерге әр түрлі психологиялық тәсілдермен әсер етіп, хабардың қабылдау мүмкіндігін арттырған, аудиторияны сендіре алу қабілетін, батылдық, шыншылдығын көрсеткен. Сатиралық, публицистік тұрғыдағы төл туындыларынжасай білген. Жастар бағдарламасының маңызы өз дәуірінің жыршысы бола отырып, жастарды еңбекке үндей білді, ұлттық тәрбиені сіңіріп, әдебиет, мәдениет, өнерді насихаттады. Телекөрермендермен етене жақын араласып, жаңашыры болды, тұрақты аудиториясын қалыптастырды. Жастардың көкірегіндегі мәселелерді толғап, ашық сырласты. Әлі де Қазақ теледидарының жастар бағдарламасы іскерлік, жан-жақтылық, төзімділік, имандылық, инабаттылық тәрізді қасиеттерді көгілдір экран арқылы жастарға арнайы берері даусыз.

1. «Хабар» арнасындағы жастар бағдарламалары

2. «Қазақстан» арнасы және ондағы тұрақты айдарлар

3. Жастар хабарлардың берілу тәсілі

1. Есенбекова Ұ.М. Тележурналистика: телехабар жасау технологиясы. – А., 2011

2. Тұрсын Қ. Көгілдір экран құпиясы. – А., 1998

3. Барманкулов М.К. Телевидение: денги или власть - А.,1997

ТД хабарларын 4 топқа топтастырамыз:

1. 
   Ақпараттық публицистикалық бағдарлама
   
2. 
   Әдеби драмалық
   
3. 
   Көркем публицистикалық
   
4. 
   Оқу-ағарту немесе арнайы дайындалған хабарлар.
   

а) Кадрдегі хабарлау

ә) Сюжет (бейне) корреспонденция

б) Сұхбат

в) Репортаж

түрінде болып келеді. Жалпы ақпараттық-публицистикалық хабардың дайындалған кезінде журналист 5 сұраққа хабар дайындауы керек: Кім? Қайда? Неге? Қашан? Қалай?

Ақпараттық-публицистикалық хабарларға негізінен “Хабар” ұлттық агенттіктің жаңалықтары жатады. “Сәлем Қазақстан” публицистикалық бағдарламаға жатады. Сол сияқты бұрынғы кездегі “Ақшаш”, “Алатау” хабарлары 2 минуттан 40 минутқа созылуы мүмкін. Бағдарлама – бірнеше хабардың топтануынан жасалады. 2. Кадрдегі хабарлау. Оның басты ерекшелігі журналист, редактор, диктордың кез-келген оқиғаны жаңалықты ауызша түрінде де кадрде оқиды (за кадровый текст).

Осыған байланысты кадрде оқылудың түрлері бар.

1. 
   Дикторлық – хабар ред-ң уақиға туралы жаңалықтар бойынша жазып, дайындап келген текстін, диктордың кадрде оқуы жатады. Диктор оқуындағы басты ерекшелік, хабардың текстін өзгертуге ешқандай хақысы жоқ.
   
2. 
   Текстікке – негізінен журналистің, редактордың уақиға бойынша жазған, дайындаған жаңалықтар текстін өзі оқуы жатады. Оның өзі дайындаған тексті қысқартуға, толықтыруға, анықтама беруге құқығы бар.
   
3. 
   Тезистік баяндау – көбінесе журналистердің белгілі бір уақиға құбылыс бойынша түйінді-түйінді мәселелерді енгізіп баяндауын айтады. (Үлкен роман болса да қысқартып айту). Кейде тезистік баяндауда жоспар ақпарат ретінде беріледі. Кейде есеп түрінде.
   
4. 
   Импровизациялық баяндау – негізінен тәжірибесі мол, білімді, ой-өрісі кең журналист қана хабар барысында баяндай алады және де текссіз баяндау ақпараттық хабарларда суфлер на промтер үзіліп қалған кезде болады.
   

1. 
   Сұхбат әңгіме
   
2. 
   Баспасөз мәслихаты
   
3. 
   Сұхбат суреттеу
   
4. 
   Сұхбат анкета
   
5. 
   Сұхбат портрет
   
6. 
   Брифинк.
   

Сұхбат анкета – немесе аналитикалық сұхбат. Бұл негізінен бір сұрақтың негізінде хабар ұймдастыру, яғни бір сұрақ мыңдаған адамдарға қойылу арқылы қоғамдық пікір қалыптастыру.

Сондықтан сұхбат ТВ қолданатын ерекше жанр. Сұхбат жанрына байланысты ТВ “Өмір-Өзен”, “Час Пик” т.б. хабарлар болды. Сұхбат жанрында ұйымдастырылатын тағы бір хабар түрі, пішіні болады. Мысалы: дөңгелек үстел айналасындағы 2-3 адам студияға шақырылып әңгіме жүргізіледі. (Бетпе-бет) сұхбатқа қатысатын әңгімені кейіпкер бірнеше түрге бөледі.

а) Пікір білдіруші

ә) Ақпарат беруші (Күлекеев)

б) Эмоцияға берілу (Жириновский)

в) Әлеуметтік ой қозғаушы.

Сол сияқты “Заметка”, “Сюжет”, “Корреспонденция”.

Заметка – теле сюжет кезінде бір оқиға құбылыс алынып, бейне таспаға түсіріледі. Жалпы қысқа кадр сыртындағы текст 30 секунд 1 минутқа дейін созылады. Бірнеше бір тақырыппен беріледі. Тілі қысқалығымен ерекшелінеді. Телеграфтық стильде дайындалу керек.

Теле корреспонденция – ерекшелігі өмірден типтік деректерді жинақтайды, талдайды, өзінің ойын, пікірін білдіреді. Корреспонденцияның тілі нәрлі, көркем, тартымды болу керек, публицистік стилде жазылу керек. Публицистік стиль дегеніміз – көркемдеп сөйлеу амал-тәсілінің жиынтығы, ауызша сөйлеудің қалыптасқан жүйесі, тілдің айрықша белгілерінің бірі. Корреспонденция негізінде факт – бірнеше факт жинастырылып өзара салыстырылады. Белгілі мәселелер жөнінде ұсыныс беріледі. Мысалы: Қазақстанда зейнеткерлерге зейнетақы берілмейді. Сол себеппен үкімет адамдарына құлақтарына алтын сырға деп айтылған. Корреспонденция негізінде көрініс пен құбылыстық немесе текстің сәйкесінде міндетті түрде көрінеді. Текст пен дыбыстың сәйкестігі “синхрон” деп аталады.

Үй тапсырмасы:

1. 
   Ақпараттық-публицистикалық бағдарламаға мысал келтіру, 1 арнаның хабарларын алып талдау, тілі, мерзімділігі, жүргізуші, стилі, авторы т.б, хронометражды.
   
2. 
   Болашақ журналист ретінде өзін-өзі таныстыру.
   
3. 
   Өз телеканалын құру. Берілетін хабардың программасын жасау.
   
4. 
   Мәдениетті жігіт деген тақырыпта сценарий құру.
   
5. 
   Алдағы сессияға немесе сессия кезіндегі студенттердің, университеттегі құбылыстарға қатысты ақпарат жазу.
   

Радиожурналистика жанрлары өзінің дыбыстық сипатымен ерекшеленеді. Радиожурналистика жанрларының негізгі компоненттері: репортердің әңгімесі, диалог түріндегі әңгіме, өмір шындығының дыбыстық көшірмесі, материалды әдеби-көркем өңдеу, сондай-ақ тікелей эфирді жүргізу шеберлігі. Әлбетте, эфирден тікелей берілген хабар – радиожурналистиканың ең күшті, ең керемет қасиеті. Сондықтан да радиожурналистика жанрларына (ақпаратты, талдамалы, деректі-көркем) жалпы шолу жасаумен қатар, қазіргі таңда тікелей эфирде өткір қолданыс тапқан заметка, яғни, ақпараттық хабарлама, сұхбат, репортаж, комментарий жанрларына арнайы тоқталып өтуге тура келеді. Өйткені, сұхбат ақпарат алудың бірден-бір тәсілі. Ал тікелей репортаж – оқиға ортасынан қолма-қол жүзеге асатын құбылыс, радиожурналистикадағы оперативтіліктің нақты көрінісі. Тікелей эфирде жасалатын комментарий журналистің жетекші ролін, айқындап, жеке тұлға ретінде қалыптасуына ықпал ететін әдістің бірі ретінде қарастырылады. Радиожурналистиканың жаңаша жұмыс тәсілі ретінде тікелей эфир пішіндері және олардың қолданыс аясындағы артықшылықтары мен кемшіліктері аталып өтіп, соған орай эфирлік материалдардың электронды нұсқалары ұсынылады.

1. Текст пен дыбыстың сәйкестігі не деп аталады?

2. Бетпе-бет сұхбатқа қатысатын әңгімені неше түрге бөледі.

3. Сұхбат портрет деген не?

1. Есенбекова Ұ.М. Тележурналистика: телехабар жасау технологиясы. – А., 2011

2. Омашев Н.О. Радиожурналистика. – А., 2005

3. Тұрсын Қ. Көгілдір экран құпиясы. – А., 1998

4. Барманкулов М.К. Телевидение: денги или власть - А.,1997

3 Тәжірибелік (семинар) сабақтар
Тәжірибелік (семинар) сабақтарына арналған әдістемелік нұсқау: Семинарлар, олардың жоспарларында көрсетілген тақырыптың қамтитын мәселелері пәннің оқу бағдарламасындағы теориялық және практикалық материалдарды студенттердің ғылыми тұрғыда өз бетімен іздене отырып, терең де жан-жақты игерулерін мақсат етеді. Ол үшін студент ең алдымен семинар тақырыбы бойынша көрсетілген пайдаланатын әдебиеттерді алып, мұқият оқып шығып, тақырып жоспарындағы әр сұрақтың мәнін ашатындай конспекті жазу қажет. Одан соң сол сұрақтардың айналасындағы айтылған әр түрлі авторлардың пікірлеріне іштей салыстырулар жасап, дәріс материалдарын басшылыққа ала отырып, түйінді ой тұжырымдарды қағаз бетіне түсіріп, осы мәселе төңірегіндегі әдеби-ғылыми материалдар, дәрісте оқылған және баспасөздерде жарияланған тың деректерге сүйеніп, өз тұжырымын дәйектеу керек. Әрбір семинарда алдынғы өткен сабақтарда қарастырылған материалдарды репродуктивтік, зерттеушілік сипатта жаңа тақырыппен байланыстыру талап етіледі.

1-семинар

тақырыбы: Трансфокаторды (ЗУМ) пайдалану
Сабақтың мақсаты: Телерадиохабарларын жасаудың негізгі әдістері туралы студенттердің білім деңгейлерін саралап, бағалау.

Семинар мазмұны:

1. 
   Журналистикаға қатысты тұжырымдар.
   
2. 
   Телерадиохабарларын жасаудың негізгі әдістері.
   

1. 
   Телерадиохабарларын жасаудың әдістері.
   
2. 
   Хабар жасаудағы цензура.
   

1. Телерадиохабарларын жасаудағы негізгі басшылыққа алынатын қағидалар, хабар жасауда халық мүддесінің қорғалуы.

2. Хабар жасаудағы негізгі тұжырымдар мен зерттеулер.

Ұсынылатын әдебиеттер:

1. Есенбекова Ұ.М. Тележурналистика: телехабар жасау технологиясы. – А., 2011

2. Омашев Н.О. Радиожурналистика. – А., 2005

2-семинар

тақырыбы: Фокусқа апару
Сабақтың мақсаты: Тікелей эфирді жүзеге асыру тәртібі туралы студенттердің білім деңгейлерін саралап, бағалау.

Семинар мазмұны:

1. 
   Тікелей эфир дегеніміз не?
   
2. 
   Тікелей эфирге тән ерекшеліктер.
   

1. 
   Тікелей эфирге алдын-ала жасалатын даярлық.
   
2. 
   Диктор – сөз шебері немесе жүргізуші журналистке қойылатын талап.
   
3. 
   Тікелей репортаждың өзіндік белгілері.
   

1. Тікелей эфирді жүзеге асыру тәртібінің бүгінгі таным тұрғысынан зерттелуі.

2. Тікелей эфирге тән ерекшеліктер.

Ұсынылатын әдебиеттер:

1. Омашев Н.О. Радиожурналистика. – А., 2005

2. Тұрсын Қ. Көгілдір экран құпиясы. – А., 1998

3. Барманкулов М.К. Телевидение: денги или власть - А.,1997

1. 
   Сценарий ұғымы.
   
2. 
   Сценарийде әдеби және экрандық белгілер болуы тиіс.
   

1. Автор сценарийді жазу кезінде нені басшылыққа алады?

2. Сценарийлік жобаға жан бітіру әдістері.

Әдістемелік нұсқаулықтар:

1. Сценарийлік жобаға жан бітіру әдістерінің журналистика тарихындағы орны.

2. Сценарий ұғымының, жинақталуы, зерттелуі мен ғылыми бағалануы.

Ұсынылатын әдебиеттер:

1. Есенбекова Ұ.М. Тележурналистика: телехабар жасау технологиясы. – А., 2011

2. Омашев Н.О. Радиожурналистика. – А., 2005

3. Тұрсын Қ. Көгілдір экран құпиясы. – А., 1998

1. 
   Микрофон және оны меңгеру тәсілдері.
   
2. 
   Микрофонның аса сезімтал құрал екендігі.
   

1. 
   Қазіргі заманғы микрофондар және оларға арналған тіреулер.
   
2. 
   Микрофондарды басқарудың 3 тәртібі.
   

1. Қазіргі заманғы микрофон және оны меңгеру тәсілдерінің журналистика тарихындағы орны.

2. Микрофондар - акустикалық тербелісті электрлі тербеліске айналдыратын құрал. Ол телефон және радиобайланысында, теледидарлар мен радио хабарларын таратуда, дыбыс жазу орындарында және күшейту жүйелерінде қолданылады. «Микрофон» сөзі - гректің «микро» - аз, шағын, «фоне» - дыбыс деген сөзінен шыққаны этимологияда дәлелденген. Дыбыстық тербелістерді қабылдап, бірден электрлі сигналға айналдыратын бірден-бір құрал. Яғни, микрофон алдында сөйленген сөз төменгі жиіліктегі электр тоғына өзгертіледі. Дыбыс ауа толқындарының әсерінен тербеліске түсетін жұқа диафрагма катушкаға тиеді. Катушкаға диафрагма тиген кезде магнит өрісі пайда болады. Оның әсер етуі арқылы ток индукцияланады. Иидукцияланған ток жіңішке сым арқылы күшейткішке жіберіледі де дыбыс жазғыш тетікке беріледі. Ол өзінше жанасып қозғалатын магниттік үнтаспаға түсіріледі.

Ұсынылатын әдебиеттер:

1. Омашев Н.О. Радиожурналистика. – А., 2005

2. Тұрсын Қ. Көгілдір экран құпиясы. – А., 1998

3. Барманкулов М.К. Телевидение: денги или власть - А.,1997

1. 
   Публицистика термині.
   
2. 
   Публицистика туралы осындай алуан түрлі түсінік.
   

1. Тележурналистиканың басты міндеті.

2. Монологтық жанрдағы қандай бағдарламаларды білесіз?

3. Жалпы теледидар хабарларын неше топқа бөлеміз?

1. Телепублицистиканың зерттелуі туралы журналистика ғылымындағы көзқарастар мен ой-тұжырымдар.

2. Телепублицистиканың зерттелуіндегі бүгінгі күнгі көзқарастар мен тұжырымдар.

Ұсынылатын әдебиеттер:

1. Есенбекова Ұ.М. Тележурналистика: телехабар жасау технологиясы. – А., 2011

2. Тұрсын Қ. Көгілдір экран құпиясы. – А., 1998

3. Барманкулов М.К. Телевидение: денги или власть - А.,1997

1. 
   Алғашқы ұлттық хабарлар.
   
2. 
   Журналистика тарихында алғашқы ұлттық хабар «Айтыс».
   

1. 
   Алғашқы ұлттық хабарларлардың мазмұны.
   
2. 
   Хабар жасау жолдары.