180
бөліскенінің орнына, теледидар көреді. Кейбір отбасыда, дəл
осы уақытта ата-анасы кітап, журнал немесе газет оқумен
уақытын өткізеді. Осыған байланысты, көп отбасыда ас
қабылдау – эмоционалдық байланыс орнату уақыты ретінде
жіберіліп қояды.
Балаңызбен тиімді қатынас орнату үшін, негізгі ереже
ретінде – ас қабылдау уақытын бір-біріңізбен əңгімелесумен
өткізу керек.
Бүкіл отбасыңызбен үстел басына жиналумен, сіз
балаңызға келесіні үйретесіз:
- Сөйлесуге. Балалар озінің сөйлеу жəне құрметпен
тыңдау дағдысын дамытады. Əңгімелесу барысында олар сөздік
қорын толтырып, өз ойларын жеткізуді үйренеді.
- Үнемі үйдің тамағын ішуге дағдыланады.
- Басқалар туралы ойлау. Балаңызға кең болуды
үйретесіз, дəмді тағаммен бөліскенде өзіне қолайлы бөлшегін
алып қалмауын, сонымен қатар басқаның қамын ойлауды да
үйретуге болады.
- Бірлесе еңбек ету. Балалар ата-анасымен бірге дастархан
жайып жəне оны жинауға комектесе алады, үлкендеу балалары
ас мəзірін дайындауға да көмектесе алады.
Профессор Д. Гарбарино көп жылдар бойы зорлық-
зомбылық жасаған жасөспірімдер психологиясын зерттеген.
Оның қорытындысы бойынша, жасөспірімдердің бойындағы
зорлық-зомбылықтың қалыптасуына əкеліп соқтырған олардың
сырт қалуы. Бала оған қарағанда басқаның жақсы екендігін
естігенде, өзінің сырт қалғанын сезінеді.
Ата-ананың негізгі міндеті: балаларына, оның жүріс-
тұрысына қарамастан, олардың ата-анасы болғандықтан
бақытты екендігін сендіруіңіз қажет. Ата-ана махаббатының
астарында – шартсыз махаббат жатады: «Мен сені жақсы
көремін, мен саған қамқор боламын. Мен сендікпін, өйткені сен
менің баламсың. Сенің жасаған ісің маған ұнамаған күнде де,
мен сені жақсы көремін, сенде бəрі жақсы болганын қалаймын.
Сен – менің қызымсың немесе ұлымсың, қандай жағдай болмаса
да, мен сені үнемі жақсы көретін боламын».
57
3. Агрессияларды іс-əрекеттерге немесе жансыз заттарға
ауыстыру қабілетінің жоқ болуы: -3, -14, -25, -36, -47;
4. Анонимді агрессия: +4, +15, +26, +37, +48;
5. Айналадағылардың агрессиясын шақыру: +5, +16, +27, +38,
+49;
6. Агрессияны бейнелеуге бейімделу: -6, +17, +28, +39, -50;
7. Аутоагрессия: +7, +18, +29, +40, +51;
8. Агрессияның ритуализациясы: +8, +19, +30, +41, +52;
9. Көпшіліктің агрессиясының ықпалына түсу: +9, +20, +31,
+42, +53;
10. Агрессиядан лəззат алу: +10, +21, +32, +43, +54;
11. Агрессия үшін төлем: +11, +22, +33, +44, +55.
Агрессияның жоқ болуы немесе өте төмен болуы (0-ден
8 баллға дейін) əдетте респонденттің жауаптарының жалған-
дығы, өзін жақсы жағынан көрсетуге ұмтылуы. Сонымен қатар,
мұндай көрсеткіштер өзіне деген сыни көзқарасы жоқ жəне
талаптану деңгейі жоғары адамдарға тəн.
Агрессия деңгейінің жоғары болмауы (9-20 балл)
респонденттердің көпшілігінде кездеседі. Ол əдетте кездейсоқ
агрессиямен, агрессияларды іс-əрекеттерге немесе жансыз
заттарға ауыстыру қабілетінің жоқ болуымен сипатталады.
Агрессияның орта деңгейі (21-30 балл) əдетте кездей-
соқтықпен жəне тежеу қабілетінің əлсіздігімен сипатталады.
Агрессияның жоғарғы деңгейі (31-ден 40 баллға дейін).
Оның орта деңгейіне тəн атрибуттарына арандатушылық, есе
қайтару қосылады.
Агрессияның деңгейінің өте жоғары болуы (41 жəне одан
да жоғары балл) агрессиядан лəззат алумен, көпшіліктің
агрессиясына иланумен, қоршаған адамдардың агрессиясын
шақырумен байланысты.
58
СИТУАЦИЯЛЫҚ ҚОБАЛЖУ –
субьективті түрде бастан ке-
шіріп отырған эмоциялармен
сипататалатын адамның нақ
осы сəттегі жағдайы: шиеле-
ніспен, мазасызданумен, жай-
сыздықпен, нақты осы жағдай-
дағы күйгелектікпен сипатта-
лады.
Спилбергер-Ханиннің
əдістемесі
Тестілеу екі жауап беру
қағазын қолданумен жүргі-
зіледі: бір бланк ситуациялық
қобалжудың көрсеткіштеріне
арналған қағаз, ал екіншісі –
тұлғалық қобалжудың дең-
гейін зерттеуге арналған.
Ситуациялық қобалжудың деңгейін анықтау
Нұсқау: «Төменде берілген əр сөйлемді оқып шығып оң
жақтағы бағанаға өзіңізді қазіргі кезде қалай сезінгеніңізге
байланысты белгілі бір санды белгілеңіз. Сұрақтарға жауап
беруде көп ойланбаңыз, өйткені дұрыс немесе бұрыс жауаптар
жоқ».
Жағдайға байланысты қобалжу шәкілі
№
п/п
Тұжырым
Ешқашан Ешқашан
дерлік
Жиі Әрқашан
дерлік
1
Мен байсалдымын
1
2
3
4
2
Менде ешқандай қауіп жоқ
1
2
3
4
3
Мен шиеленіс жағдайындамын
1
2
3
4
4
Мен іштей ұялшақпын
1
2
3
4
5
Мен өзімді еркін сезінемін
1
2
3
4
6
Менің көңілім бұзылып отыр
1 2 3
4
7
Мені болуы мүмкін сәтсіздіктер
қынжылтады
1 2 3
4
8
Менің жаным тыныш
1
2
3
4
9
Мен қобалжулымын
1
2
3
4
10
Мен іштей қанағаттану сезімін сезініп
отырмын
1 2 3
4
11
Мен өзіме сенімдімін
1
2
3
4
12
Мен күйгелектеніп отырмын
1
2
3
4
13
Мен өзімді қоярға жер таппай жүрмін 1
2
3
4
14
Мен ашуланып тұрмын
1
2
3
4
15
Мен шиеленісті сезініп отырған
жоқпын
1 2 3
4
16
Менің көңілім тоқ
1
2
3
4
17
Мен мазасызбын
1
2
3
4
18
Мен тынышсызданып отырмын
1
2
3
4
19
Мен көңілдімін
1
2
3
4
20
Көңілім жағымды болып тұр
1
2
3
4
179
Ағасы қарындасынан сұрайды:
- Сен қайда болдың?
- Аружанның үйінде.
- Сендер не істедіңдер?
- Қуыршақ ойнадық.
- Сонымен кім ұтты?
Қазіргі таңда қоғамды жəне бірінші кезекте ата-ананы
баланың адам қатыгездігін олардан көп білетіндігі алаңдатады.
Бұл бұқаралық ақпарат құралдарында көп назар аударылатын
адам өлтіру, тонау жəне зорлау жаңалықтарына байланысты.
Ғаламтор мектептегі зорлық-зомбылық мəселесіне арнап түсі-
рілген бейнетүсірілімге толы.
Балалар зорлықты тек қана теледидардағы жаңалықтардан
жəне кинодан емес, сонымен қатар олардың көбі əкелерінің
анасын соққыға алғанын немесе өздері де ересектердің
зорлығының арқасында жəбірленуші болған.
Қазіргі заман – балалар үшін өте қиын, сондықтан олар ата-
ана кеңесін, өздеріне коңіл аударғанын жəне түсінгенін қалайды.
Жасөспірімнің болашаққа деген жоспарына, жұмыс таңдауына,
болашақ мамандығын таңдауына ата-ананың аса зор ықпал
ететіні дəлелденген.
Көше бойында екі ұлының қолынан жетектеп анасы
келеді. Оларды танысы кездестіреді:
- Саламатсызба, Сара Абрамқызы!
Қандай əдемі балапандар! Жастары нешеде?
- Хирург – алтыда, юрист – төртте.
Балалар психологтарының айтуы бойынша, баланың
толыққанды жетілуі үшін, ата-анамен бала арасында тығыз
эмоционалды байланыс болуы керек, бала өзінің қараусыз
екендігін сезінбеу керек. Егер де ата-ана өз баласының сүйікті
екендігін сездірткісі келсе, онда олар өзара қатынасына көп
уақыт бөлу керек.
Түскі ас қабылдау барысында балаларыңызбен эмоцио-
налды қарым-қатынас құру үшін қолайлы уақыт.
Бірақ, окінішке орай, көп отбасыда ас қабылдау барысында
ата-ана мен балалары өз ойларымен жəне жаңалықтарымен
Достарыңызбен бөлісу: |
