Жұмыс оқу бағдарламасының

несеппен шығарылуы. Минералды алмасу реттелуінің биохимиялық механизмдері. Дене

жұмысы кезіндегі минералды заттар алмасу ерекшеліктері.

Адам ағзасындағы зат алмасу процестерінің  өзара байланысы және реттелуі

Көмірсулар,   майлар   және   белоктар   алмасуларының   өзара   байланысы;   аралық

өнімдердің  түзілуі;  басты  метаболиттер  айналымының бірдей  жалпы  жолдары; әртүрлі

қосылыстардың   өзара   айналулары.   Әртүрлі   қосылыстар   метаболизміндегі   А—

ацетилкоферменттің   орталық   маңызы.   Химиялық   реакциялар   жылдамдығы   -негізгі

реттеуші фактор.

Ағзаның маңызды  реттегіш жүйелері: жасуша  деңгейіндегі  өздігінен реттеу жүйесі,

эндокринді жүйе, жүйке жүйесі, жасушалы ажырату жүйесі.

Реттегіш   әсерлердің   жасуша   деңгейінде   жүзеге   асу   жолдары.

Қызметті   салмақтың   әсер   ету   заңы   бойынша   реттеу.   Реакция

жъілдамдьіғьін   субстраттар   және   кофакторларға   қолайлы   өзгерістер

есебінен

 

реттеу.

 

Жасуша

 

мембраналарының

 

және

 

жасушааралық

құрылымдардың

 

зат

 

алмасуды

 

реттеуге

 

қатысуы.

 

Фермент

белсенділігін    реттеу.     Реттегіш    ферменттер

туралы    түсінік.

Жасушадағы  ферменттер мөлшерінің  реттелуі;  ферменттер түзілуінің  индукциясы  және

репрессиясы.

Заттар   алмасуының   эндокринді   реттелуі.   Гормондардың   химиялық

табиғаты     жайында

жалпы     түсініктер:     гормондар-белоктар;

гормондар-аминқышқылдарының   туындылары,   стероидты   гормондар.  Гормондар

рецепторлары.   Тізбекті   АМФ,   ГМФ   және   кальций   иондарының   гормондар   мен

ферменттер   белсенділігі   өзгеруіндегі  маңызы.   Гормондардың   мембрана   өткізгіштігіне

әсері.   Гормондардың  ферменттер   түзілуінің   индукциясындағы   және   репрециясындағы

маңызы.

Заттар   алмасуының   жүйкелік   реттелуі.   Заттар   алмасуының   жүйке  ұлпасындағы

ерекшеліктері.   Медиаторлар   түзілуі,   олардың   жасуша  деңгейінде   өздігінен   әсер   ету

механизмі мен химизмі.

Спорттық    биохимия. Бұлшық еттер және бұлшық ет жиырылуы биохимиясы

Бұлшық   еттердің   химиялық   құрамы.   Бұлшық   еттегі   судың,

белоктардың,

көмірсулардың,    липидтердің    және    минералды

заттардың   мөлшері.   Бұлшық   еттегі   макроэргтік   қосылыстар,   олардың   концентрациясы

және бұлшық ет талшығында таралуы. Бұлшық еттің маңызды белоктары: миозин, актин,

тропонин,   тропомиозин,   саркоплазма   белоктары,   ядро   белоктары,   олардың   қасиеттері

және  бұлшық ет  талшығындағы  құрылымды  бірлігі.  Миофибриллдердің  молекулярлық

құрылысы.

Бұлшық   ет   жиырылуы   кезінде   химиялық   реакциялардың   реті.  Бұлшық   ет

жиырылуының   ацетилхолинмен   белсендірілуі.   Бұлшық   ет  жиырылуы   процесіндегі

кальций   иондары   және   молекулалық   белоктардың   маңызы.   Миозиннің   АҮФ-лық

белсенділігі   және   оның   бұлшық   ет   жиырылуы   қызметіндегі   маңызы.   Жиырылу

процесіндегі актиннің және миозиннің өзара әсері. Бұлшық ет босаңсу кезіндегі химиялық

реакциялар. АҮФ-ның бұлшық ет қызметіндегі екі кезенді маңызы.

Бұлшық ет қызметі кезіндегі қуат көздері

АҮФ-ы   концентрациясының   тұрақтылығы   -   бұлшық   еттердің   жиырылу   өрекетінің

қажетті   шарты.   Бұлшық   ет   қызметі   кезінде   АҮФ-ы   қайта   түзілуінің   анаэробты   және

аэробты   жолдары.   Осы  процестердің   сипаттамасы:   қуаттылығы,   метаболиттің

сыйымдылығы, қуаттың тиімділігі, жылжымалы жылдамдылығы.

АҮФ-ң   креатинфосфокиназа   реакциясында   қайта   түзілуі.   Дене

жүктемелері

кезіндегі

креатинфосфокиназды

реакциялар

жылдамдығын   реттеу   ерекшеліктері.   Бұл   реакцияның   бұлшық   ет   қызметін   қуатпен

қамтамасыз етудегі маңызы.

АҮФ-ң   гликолиз   процесінде   қайта   түзілуі.   Бұлшық   етқызметі   кезінде   гликолитті

процесті реттеу ерекшеліктері. Бұлшық ет қызметі кезінде сүт қышқыльшың зат алмасуға

әсері. Янтарь қышқылының анаэробты түзілуіндегі АҮФ-ң қайта түзілуі.

Миокиназды   реакция,   жүмыс   жасап   түрған   бұлшық   еттердегі   АҮФ-ы

концентрациясының   тұрақтылығын   сақтаудағы   және   қуат  алмасу   ферменттерінің

белсенділігін реттеудегі маңызы.

АҮФ-ң тотықтыра фосфорлану процесінде қайта түзілуі; оның бұлшық ет қызметін

қамтамасыз   етудегі   маңызы.   Әртүрлі   сипатты   дене   жүктемелері   кезінде   тотығу   және

фосфорлану деңгейінің өзгерістері.

Бұлшық ет қызметі кезіндегі адам ағзасында болатын биохимиялық  

өзгерістер динамикасы. Шаршаудың биохимиялық негіздері

Жұмыс кезіндегі оттегі қолданылуы. Оттегі тасымалдануының биохимиялық негіздері

және оның  бұлшық етте  қорға  жиналуы.  Қанның  және  ұлпалардың  химиялық құрамы

және   температурасы   өзгерістерінің   оттегін   тасымалдаушы   белоктармен   химиялық

байланысу   процестеріне   әсері.   Бұлшық   ет   жұмысы   кезіндегі   тұрақты   күй   және   оттегі

қолданылуы  туралы түсінік. Оттектік мұқтаждық және оттектік борышқа әкеп соғатын

биохимиялық процестер. Жаттығу қуатының қүндылығы және оттетік қажеттілік.

Әртүрлі сипатты бұлшық ет қызметі кезінде қуат көздерін пайдалану ерекшеліктері.

Бұлшық ет қызметі кезіндегі қуат алмасуының реттелуі.

Әртүрлі   сипатты   бұлшық   ет   қызметі   кезінде   қаңқа   бұлшық   еттеріндегі,   қандағы,

миокардтағы,   бауырдағы,   мидағы   биохимиялық   өзгерістер.   Жұмыстың   қарқыны   және

ұзақтығына байланысты дене жаттығуларын жіктеудің биохимиялық белгілері.

Шаршаудың дамуына әкеп соғатын биохимиялық өзгерістер: қуат көздері қорларының

төмендеуі, ағзаның ішкі ортасының гомеостаз қызметін пластикалық қамтамасыз етудің

бұзылуы; „ жұмысшы" алмасу өнімдерімен ферментативті белсенділіктің төмендеуі; зат

алмасу   процестерінің   жүйкелі   және   гормоналді   рттелуінің   өзгерістері.  Шаршаудың

дамуындағы орталық және шеткі факторлар маңызы. Шаршаудың әртүрлі көріністерінің

биохимиялық сипаты. Шаршау күйінің биохимиялық белгілері.

Бұлшық ет қызметінен кейін тынығу кезеңіндегі ағзадағы биохимиялық 

өзгерістер

Бұлшық ет қызметінен кейін тынығу кезеңіндегі биохимиялық процестер барысының

ерекшеліктері. Оттектік борышты „өтеудегі" биохимиялық процестер. Бұлшық ет жұмысы

кезіндегі түзілген зат алмасудың аралық өнімдерін жою. Оттектік борыш көлемінің жұмыс

кезіндегі анаэробты  өзгерістер мөлшерімен ара қатынасы.

Зат  алмасудың  анаболиттік сатысы. Ыдырау және қайта түзілу процестерінің өзара

байланысы.   Қайта   қалпына   келудің   біркелкі   болмауы.   Бұлшық   ет   жүмысы   кезінде

ыдырайтын заттардың қайта түзілу реті. Қайта қалпына келу процестері үшін липидтерді

қуат  көзі ретінде қолдану.  Белоктар түзілуін күшейту.  Шектен тыс қайта қалпына келу

(суперкомпенсация)   құбылысы.   Шектен   тыс   қалпына   келу   сатысындағы   биохимиялық

процестер реттелуінің ерекшеліктері.

Спорттық

 

жаттығу

 

процесіне

 

бейімделудің

 

биохимиялық

заңдылықтары

Жаттығудың „жедел", „кешіктірмелі " және „кумулятивті " тиімділігінің биохимиялық

көріністері.   Жедел   биохимиялық   өзгерістердің   жаттығу   кезінде   дене   жүктемелері

сипатына  (қарқынына,  ұзақтығына,  жұмыс тәртібіне,  жұмысқа  қатысқан  бүлшық  еттер

санына   және   т.б.)   тәуелділігі.   Дене   жүктемелері   түрлерінің   ағзадағы   биохимиялық

өзгерістер   бағыты   бойынша   жіктелуі.   Тынығу   кезеңінің   әртүрлі   сатыларында   дене

жүктемелерін   қайталай   орындау   кезіндегі   био-химиялық   процестердің   өзара   әрекеті.

Жүйелі жаттығу және жаттығу әсері төмендеу нәтижесінде жұмыс қабілетінің өсу негізіне

жататын   бейімделген   биохимиялық   өзгерістер,   олардың   даму   заңдылықтары.   Жүйелі

жаттығу   кезіндегі   биохимиялық   өзгерістер   реттілігі.   Шамадан   тыс   жаттығу   кезінде

ағзадағы биохимиялық өзгерістер.

Спортшы   қимыл   сапаларының   биохимиялық   сипаты   және

оларды дамыту әдістері

Спортшының күш-шапшаңдық сапаларының биохимиялық негіздері. Бұлшық ет күші

және жиырылу жылдамдығы көріністерін анықтайтын биохимиялық және құрылымдық

факторлар.   Жиырылудың   күші,   жылдамдығы   және   қарқыны   арасындағы   байланыстың

биохимиялық негіздері.

Спортшының шапшаңдық - күш қасиетін дамыту кезінде бұлшық еттер және жүйке

талшықтарындағы биохимиялық және құрылымдық өзгерістер.

Спортшы бұлшық етінің максималды күшін, бұлшық ет салмағын  және жылдамдық

қасиетін арттыруға бағытталған шынығу әдістерінің биохимиялық ерекшеліктері.

Спортшы   төзімділігінің   биохимиялық   негіздері.   Спортшылардың   төзімділігін

анықтайтын биохимиялық факторлар. Төзімділіктің алактатты, гликолитті және аэробты

компоненттері. Төзімділіктің ерекше көрінісі. Спортшы төзімділігінің әртүрлі белгілерін

дамытуға бағытталған  шынығу әдістерінің биохимиялық ерекшеліктері.

4.4.  Студентің өздік жұмысының мазмұны.

4.4.1 СӨЖ түрлерінің тізімі (күндізгі оқу түрі)

№

р/н

СӨЖ-дің түрі

Бақылау

формасы

Бақылау

түрі

Сағат

саны

1

2

3

4

5

1 Дәріс 

сабақтарына 

дайындық

сабақтарға

қатысу

15*1=15

2 Практикалық 

жұмыстарға 

дайындалу

Зертханалық

жұмыстардың

кестелерін

дайындау

және т.б.

Зертханалы

қ жұмысты

істеу үшін

рұқсат алу. 

0,5*15=7

,5

3 Аудиториялық 

сабаққа 

кірмеген 

қосымша 

материалдард

ы оқу, өңдеу

Конспект  

және т.б.

Коллоквиум

және т.б. 

1*8=8

4 Үй жұмысын 

орындау

Конспект 

Семинар

20

5 Бақылау

шараларға

дайындалу

межелік

бақалауға

дайындалу

МБ1 және

МБ2,

коллоквиум

және т.б.

9,5

Барлығы

60

СӨЖ түрлерінің тізімі (сырттай оқу түрі)

№

р/н

СӨЖ-дің түрі

Бақылау

формасы

Бақылау

түрі

Сағат

саны

1

2

3

4

5

1 Дәріс 

сабақтарына 

дайындық

сабақтарға

қатысу

0,5*6=3

2 Практикалық 

жұмыстарға 

дайындалу

Зертханалық

жұмыстардың

кестелерін

дайындау

және т.б.

Зертханалы

қ жұмысты

істеу үшін

рұқсат алу. 

0,5* 6=3

3 Аудиториялық 

сабаққа 

кірмеген 

қосымша 

материалдард

ы оқу, өңдеу

Конспект  

және т.б.

Коллоквиум

және т.б. 

38

4 Үй жұмысын 

орындау

Конспект 

Семинар

30

5 Бақылау

шараларға

дайындалу

межелік

бақалауға

дайындалу

МБ1

коллоквиум

және т.б.

4

Барлығы

78

5 Әдебиеттер тізімі

     

Негізгі:

1. Жалпы   биохимия   негіздері.   С.Бұғыбаева.   Оқу   құралы,   -   Алматы,

1991.

2.

Спорттық биохимия негіздері. С.Бұғыбаева. Оқу құралы, - Алматы,

1999.

3.

Қимыл-қозғалыс белсенділігінің физиологиялық негіздері. Н.Н. Смаил.  

—

Алматы: Rond&А баспасы, 2008.

4.

Биохимия:

Учебник

для

институтов

физической

культуры./Н.Н.Яковлев.- М.: „ФиС", 1974.

5. Биохимия./   Для   институов   физической   культуры.   В.З.Меньшиков   и

Н.И.Волков.    -М.: ФиС"1986.

6. Спортивная биохимия. Н.Н.Яковлев.  -М.: «ФиСң, 1974.

7.

Биохимия    мышечной    деятельности    Н.И.    Волков    и    др.     -Киев,

Олимпийская литература, 2000.

Қосымша:

1. Сейітов  3. Биологиялық химия. - Алматы, „Қайнар", 1992.

2. Кузин А.М. Общая биохимия. - М.: „ Высшая школа", 1961.

3. Яковлев Н.Н. Питание спортсмена. -М.: „ФиС", 1957.

4. Збарский Б.И., Иванов И., Мардашев С.Р. Биологическая       химия. -

Л.: „Медицина", 1972.

5. Рогозкин В.А., Пшендин А., Шишина А.   Питание спортсменов. -М.:

„ФиС", 1989.

6. Ленинджер А. Основы  биохимии. В 3-х т. „Мир",1983.

7. Равич-Щебро     М.И.,   Новиков  В.В.   Физическая  и  коллоидная

химия. - М.: „Высшая школа", 1975.

8. Яковлев Н.Н. Биохимия спорта.- М.: „ФиС", 1974.

9. Яковлев Н.Н: Питание спортсмена. -М.: „ФиС",1960

10. Фомин  Н.А.,   Филин  В.П.  Возрастные  основы     физического

воспитания. -М.: „ФиС",1972.

11. Коровкин Б.Ф. Ферменты в жизни человека. - М.: 1972.

12. Иванов К.П. Основы энергетики организма. - Л.: Наука, 1990.

13. Моногаров   В.Д.   Генез   утомления   при   напряженной   мышечной

деятельности.

- Киев, Наука, Олимпийская литература, 1994.

Мамандық(тардың) жұмыс оқу

жоспарынан көшірме

 

ПМУ ҰС Н 7.18.3/32

5В010800

 Дене шынықтыру және спорт

 

мамандығының

(тарының) оқу жұмыс жоспарынан көшірме

Дене шынықтыру және спорт биохимиясы

 

Оқу

нысаны

Пәннің көп еңбекті

қажет етуі 

Семестр бойынша

бақылау

нысандары  

Семе

стр

Семестр бойынша студенттердің

жұмыс көлемі 

кре-

дит-

тер

академиялық

сағат 

кре

дит

тер

Аудиториялық сабақ

(ак. сағат)

СӨЖ

(ак. САғат)

Бар-

лығы

ауд СӨЖ емт сын

КЖ

-а

КЖ

-с

бар-

лығы

дәр пр.

зер

т

бар

лығы

ОСӨ

Ж

Жалпы 

орта күн 

дізгі база 

сындағы  

іштей 

2

90 30 60

2

2

2

30 15 7,5 7,5 60

60

____ база-

сындағы  

сырттай

2

90 12 78

1

1

2

12

6

3

3

78

12

Кафедра 

меңгерушісі __________ Омаров М.С. 2010ж. «___» ________

Жұмыс оқу бағдарламасымен

келісу парағы  

Нысан

ПМУ ҰС Н 7.18.3/35

2010- 2011 оқу жылына арналған 

Дене шынықтыру және спорт биохимиясы

 

пәнінің жұмыс оқу бағдарламасымен келісу парағы 

КЕЛІСУ ПАРАҒЫ  

Мамандар дайындаушы 

кафедра

Кафедра

меңгерушісінің  аты-

жөні 

Қолы

Келісу күні

1

2

3

4