Жұмыс оқу бағдарламаның
титулдық парағы
Ф СО ПГУ 7.18.3/30
нысаны
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті
Журналистика кафедрасы
Пәнді меңгеру үшін әдістемелік
нұсқаулар
«Практикалық стилистика» пәні бойынша
050504 «Журналистика» мамандығының студенттеріне арналған
Кегль 14,
буквы
строчные,
кроме первой
прописной
Пәннің тақырыптар мазмұны
1 тақырып. Практикалық стилистиканы қолданылу лингвистикалық
пән ретінде
Қазіргі қазақ тілінің практикалық стилистикасы оқу пән ретінде. Курстың
міндеттері, көлемі, мазмұны. Практикалық стилистика және басқа
лингвистикалық пәндер: қазақ тілі, функционалды стилистика, мәтін
стилистикасы, тіл мәдениеті, әдеби редакциялау. Практикалық стилистика
ғылым және қолданылу пән ретіндегі нысаны мен міндеттері.
2 тақырып. Әдеби тілдің түрі ретінде функционалдық стиль туралы
түсінік
Қазіргі әдеби тілдің стильдер жүйесі. Функционалды стильдердің жалпы
сипаттамасы.
Функционалды
стильдердің жіктеу принциптері.
Функционалды стильдер әрекеттестігі.
3 тақырып. Әдеби норма туралы түсінік
Әдеби норма ұғымы. Норманың нұсқаулығы. Тілдік, функционалды-
стилистикалық және эстетикалық норма. Тілдік құралдардың синонимдестік
(нұсқаулылық) мәселесі. Оңтайлы нұсқауды таңдау критерийлері. Тілдік
норма теориясына редакторлық түсіндірме. Тілдіқ нұскаулардың күресі.
Тілдік норманың кодификациясы.
Стилистикалық қателер жіктеуі. Норманы бұзуы стилистикалық қате ретінде
(«авторлық кереңдік») және біле тұра нормадан ауытқу стилистикалық тәсіл
ретінде («авторлық еркіндік»).
Қазіргі әдебиет және публицстика шығармаларының тілі мен стиліне
қойылатын негізгі талаптар. Автордың дара стильдік мәнерімен санасудың
қажеттігі.
Журналистер мен қоғамдық тілдік мәдениеттің жоғарлауындағы, тілдік және
сөйлеу нормаланыңн бекітуіндегі практикалық стилистиканың рөлі.
4 тақырып. Лексикалық стилистика
Сөз қазақ тілінің лексика-семантикалық жүйесінде. Лекскикалық үйлесушілік
мәселесі. Сөз таңдау. Сөйлеудің сыпайлығы. Мелиоративті және пейоративті
сөздер мен сөз тіркестері. Лексико-семантикалық қателер болудың жолдары:
жалған синонимия мен жалған этимология. Мағынасын есептеусіз сөз
қолдану. Сөйлеу артықшылығы мен сөйлеу жеткіліксіздігі. Плеоназм және
тавтология (сөз қайталау). Анахронизмдер. Логикалық қателер сөздің қате
пайдаланудың нәтижесі ретінде.
5 тақырып. Көп мағыналы сөздер, омонимдер, синонимдер
стилистикалық қолданыс
Бірмағыналық пен көпмағыналық, омонимияны, синонимияны, антонимияны
стилистикалық құрал ретінде пайдалануы. Көп мағыналы сөздер,
синонимдер, антонимдер қолданылуындағы қателер.
6 тақырып. Сөздердің қолданылу саласына байланысты стилистикалық
белгілері
Диалктизмдер, дөрекі сөздер, терминдер, кәсіби, жаргон сөздер тағы басқа
шектелген лексиканың стилистикалық қолданылуы. Ғылыми-көпшілік
мәтіндрдегі теримндер қолданылуы. Мазмұнданудың псевдоғылымдылық.
Кеңсе сөздер мен сөйлеу штамптарды бағалау. Сөйлеу стандарттары.
7 тақырып. Пассивті және активті лексикасының стилистикалық
қолдануы
Пассив және актив құрамындағы лексиканың стилистикалық белгілері. Басқа
тілдерден енген сөздердің стилистикалық сипаттамасы. Басқа тілдерден енген
сөздерді қолданылудағы сөйлеу қателер. Қазіргі қазақ тіліндегі жаңа сөздер
құрамы. Жаңа сөздердің стилистикалық бағалау.
8 тақырып. Тілдің фразеологиялық құралдарды стилистикалық
қолданылуы.
Фразеологизмдер қолданылудағы сөйлеу қателер: фразеологизмнің
мағынасын есептемей қолданылу, сөйлемдегі фразеологизмнің басқа
сөздермен қосқанда лексикалық және стильдік сәйкестігін бұзу,
фразеологизмнің тілдік түрін өзгерту, фразеологизмнің құрамын себепсіз
кеңейту мен қысқарту. Мақал-мәтелдер, «қанатты сөздерді» стилистикалық
қолданылуы.
9 тақырып. Морфологияның стилистикалық құралдары
Зат есімдердің стилистикалық қолдануы. Сын есімдердің стилистикалық
қолдануы. Сан есімдердің стилистикалық қолдануы. Есімдіктердің
стилистикалық қолдануы. Етістіктердің стилистикалық қолдануы. Қызмет
сөздердің стилистикалық қолдануы. Шылаулар, жалғаулық шылаулар,
демеулік шылаулар синоним ретінде. Қызметтік сөздер қолданылудағы
қателер.
10 тақырып. Синтаксистің стилистикалық құралдары
Жай сөйлемнің стилистикасы. Жай сөйлем түрлрінің синонимиясы.
Сөйлемдердің стилистикалық сипаттамасы.
Сөйлемдегі сөз тәртібінің стилистикалық қызметтері. Сөйлемдегі сөз
тәртібіндегі қателер. Бір түрлі сөйлем мүшелерінің стилистикалық
қолданылуы.. Стилистическое использование обособленных членов
предложения. Күрделі сөйлемдардің стилистикалық сипаттамасы. Күрделі
сөйлемдардің құрамындағы қателер.
Параллельді синтаксистік құрамдар. Қаратпа сөздер, одағайлар, қыстырма
сөздер, сөз тіркестер мен сөйлемдер, қыстырма мен қосымды құрамдарды
стилистикалық қолданылу.
11 тақырып. Троптар мен стилистикалық фигуралар
Троптар мағыналық өзгертулер ретінде. Теңеу. Метафора. Метаморфоза.
Метафорамен метонимияның арақатынасы. Кейіптеу троптардың қатарында.
Эпитет. Оксюморон. Гипербола мен литота. Кекесін. Троптардың
әрекеттістік, олардыңқайтымдылық. Интермәтінді қатынастар және троптар.
Троптар әр түрлі функционалды стильдерде.
Стилистикалық фигуралар (сөйлеудің фигуралары). Қосудың фигуралары.
Үндестік негізіндегі жасалған фигуралар. Қысқартудың фигуралары. Сөздің
өзгертуіне байланысты тіл ойындардың түрлері.
Стилистикалық
фигуралардың қолданылу салалары. Риторикалық фигуралардың қызметтері.
Әдебиеттер тізімі
Негізгі:
1. Серғалие М.. Стилистика негіздері: Оқулық.-Астана, 2006.
2. Шалабай Б.. Қазақ тілінің стилистиксы. - Алматы, 2006.
3. Бейсенбаева З., Уәлиев Н., Исмаилова Ж., Қанабекова М., Қайдарова Г.
4. Әбікенова Г.Т. Қазақ тілінің практикалық стилистикасы. – Семей, 2006
5. Тіл мәдениеті: Оқу құралы. - Алматы: PrintS, 2005
Қосымша:
5. М.Балақаев. Қазақ тілінің мәдениеті – Алматы: Қазақстан баспасы,
1971.
6. Негимов С. Шешендік өнер. – Алматы: Ана тілі., 1997.
7. Ақанова Д.Х., Алдашева А.М., Ахметжанова З.Қ., Қадашева Қ.Қ.,
Сүлейменова Э.Д. Ресми-іскери қазақ тілі. Грамматикалық түсініктеме.
– Алматы: Арман-ПВ, 2002.
