Жылдар аралығындағы зерттеулердегі есімдіктерді жіктеуге қатысты ұстанымдар


Ұлттық тіл білімі қалыптасқанға дейінгі кезеңдегі зерттеушілердің етістіктерді жіктеуге қатысты ұстанымдары



жүктеу 0,72 Mb.
бет131/133
Дата13.05.2022
өлшемі0,72 Mb.
#38526
1   ...   125   126   127   128   129   130   131   132   133
емтихан сұрақтары (1) (Автосохраненный)

79. Ұлттық тіл білімі қалыптасқанға дейінгі кезеңдегі зерттеушілердің етістіктерді жіктеуге қатысты ұстанымдары

Қазақ тіл білімінің тарихын шартты түрде төрт кезеңге бөліп қарастырамыз дедік. Осы жердегі I кезең - ұлттық тiл бiлiмi қалыптасқанға дейiнгi кезең, яғни Н.Ильминский , М.Терентьев , П.Мелиоранский , И.Лаптев , Н.Созонтов еңбектеріндегі ( 1860-1912 ж . ) етістікке қатысты ұстанымдарын жүйелеуге тырысамыз.

Ұлттықтілбіліміқалыптасқанғадейінгізерттеушілеретістібірдеетістік, бірдеформа, формация, бірдевиддептүрлішеатаған. П.М.Мелиоранский, М.Терентьевграмматикаларындағанаетістүрлері«залог»депаталған:


А.Казембек 1839

Н.И.Ильмин-ский 1860

Грамматика алтайского языка, 1869

П.М.Мелио-ранский 1894, 1897

Граммати-

ка киргиз

ского языка,

1897


М.Терен-

тьев 1875



глагол возвратный

возвратный формация

возвратный видщ

возвратный залог

возвратный залог

возврат. залог

глагол страдат.

страдательна формация

страдат. вид

страдат. залог

страдат. залог

страдат. залог

взаимный глагол

взаимная формация

взаимный вид

взаимный залог

взаимный залог

взаим. залог

глагол принужд.

понудительная формация

понудит. вид

понудит. залог

понудител. залог

понудит. залог

отрицат. залог

отрицат. формация





отрицат. залог

отрицат. залог



уменшит. форма: -ыңқыра/

-іңкіре


усилит. вид:

-қыла/


-кіле



усилител. форм:

-ңқыра,


-мсыра











дейсвтвит. залог











средний залог


Етістіктің бұл түрін етіс деп танымай, оның орнына форма, негіз, етістік сияқты атауларды қолдану Н.П.Дыренкова, А.Н.Кононов, В.Е.Егоров, Ж.Дени, Рясянен т.б. еңбектерінде де өріс алды.

Бүкіл түркологияда етіс категориясының бар-жоқтығы 1957 жылға дейін дау туғызып келсе, Қ.Кемеңгерұлы өзіне дейінгі зерттеушілердің еңбегін сараптай отырып, тіл табиғатын терең түсінген білгір лингвист ретінде 20-жылдардың өзінде-ақ етіс категориясының қазақ тіліне тән екенін ашып айтып кеткен. Ғалым бұл категорияны «етіс» («залог») деп дұрыс танумен қатар оның түрін, көрсеткіштерін де нақтылап көрсетіп берген. Сонымен қатар М.А.Казем-Бек, Н.И.Ильминский, М.Терентьев, П.М.Мелиоранский еңбектерінде етістің бір түрі ретінде берілген «отрицательный залогты» Қ.Кемеңгерұлы етіс қатарына қоспайды. Бүгінгі таңда да етістіктің бұл түрі болымсыздық категория ретінде танылып, етістен бөлек қарастырылып жүр. Сол сияқты Н.И.Ильминский еңбектерінде «уменьшительная форма», «Грамматика киргизского языка» деген кітапта «усилительный залог» көрсеткіштері ретінде танылған -ңқыра/-ңкіре жұрнақтарын да Қ.Кемеңгерұлы етіс категориясына қоспайды.

Казем-Бек‚ «Грамматика алтайского языка», М.Терентьев еңбектерінде – 5; Н.И.Ильминскийде – 6; «Грамматика киргизского языка» деген кітапта 8 түрлі етіс көрсетілсе, Қ.Кемеңгерұлы етістің 6 түрін көрсетеді. Олар: салт (средний), сабақты (действительный), өздік (возвратный), ырықсыз (страдательный), ортақ (взаимный), беделді (понудительный) етіс. Ғалымның етістерді топтастыруы П.М.Мелиоранскийдің жіктеуіне ұқсас. Бұл классификация бүгінгі таңдағы етістерді топтастыру үрдісіне біршама жақын.




жүктеу 0,72 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   125   126   127   128   129   130   131   132   133




©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет
рсетілетін қызмет
халықаралық қаржы
Астана халықаралық
қызмет регламенті
бекіту туралы
туралы ережені
орталығы туралы
субсидиялау мемлекеттік
кеңес туралы
ніндегі кеңес
орталығын басқару
қаржы орталығын
қаржы орталығы
құрамын бекіту
неркәсіптік кешен
міндетті құпия
болуына ерікті
тексерілу мемлекеттік
медициналық тексерілу
құпия медициналық
ерікті анонимді
Бастауыш тәлім
қатысуға жолдамалар
қызметшілері арасындағы
академиялық демалыс
алушыларға академиялық
білім алушыларға
ұйымдарында білім
туралы хабарландыру
конкурс туралы
мемлекеттік қызметшілері
мемлекеттік әкімшілік
органдардың мемлекеттік
мемлекеттік органдардың
барлық мемлекеттік
арналған барлық
орналасуға арналған
лауазымына орналасуға
әкімшілік лауазымына
инфекцияның болуына
жәрдемдесудің белсенді
шараларына қатысуға
саласындағы дайындаушы
ленген қосылған
шегінде бюджетке
салығы шегінде
есептелген қосылған
ұйымдарға есептелген
дайындаушы ұйымдарға
кешен саласындағы
сомасын субсидиялау