“жас ерекшелік психологиясы” курсы бойынша дәрістердің ҚЫСҚаша мазмұНЫ

Модуль. Тұлғаның онтогенездегі психикалық дамуы мен қалыптасуы

жүктеу 316 Kb. бет 6/27 Дата 30.01.2023 өлшемі 316 Kb. #41063

2 Модуль. Тұлғаның онтогенездегі психикалық дамуы мен қалыптасуы. 4-5 Дәріс Нәрестелік кезең (0-1 жас). Онтогенездегі психикалыќ дамудың ќозғаушы күштері. Нәрестелердің қабылдау мен ес, сөйлеу және ойлау процестерінің дамуы. Жоспары: Психика мен мінез-құлықтың туа берілетін формалары. Нәрестенің рефлекторлы, генетикалық шарттанған қимылдары. Өмірге келгеннен кейінгі негізгі сезім органдарының – көру, есту, сипап сезу, қозғалыс анализаторларының, дәм рецепторларының автоматты түрде қосылуы. Нәрестелердің қабылдау мен ес, сөйлеу және ойлау процестерінің дамуы. 60 жылдары Америка ғылымында бихевиоризмге, әсіресе даму психологиясына жақын жақтарына жасалған шабуылдар әр түрлі бағытта болды. Солардың бірі экспериментальді материалды қалай жинауға болатыны туралы болды. Еуропа мемлекеттеріндегі зерттеушілер даму процесінің философиялық және онтогенездік дамуына қатты қызығушылық танытты. Олар даму процесінің сапалық ерекшелігінің нәтижесіне көп мән берді.И.П.Павловтың, Э. Торндайктың, В.Келлердің жұмыстарынан кейін Австриялық психолог К. Бюлер дамудың 3 сатысы теориясын ұсынды: интеллект, инстинкт, дрессура. К.Бюлер бұл 3 сатыны олардың пайда болуымен, аффективті процесінің дамуымен, әрекетпен байланысты уайыммен, рахатпен байланыстырады. Мінез – құлық эволюциясында рахаттанудың «соңынан басына қарай» өту кезеңі анықталынған. Оның ойынша І кезең – инстинкттер – инстинктивті қажеттіліктерді қанағаттандыру нәтижесімен сипатталады, яғни әрекетті орындап болған соң пайда болады. Осыдан барып, «функциональді рахат (ляззат)» ұғымы қалыптасты. Сонымен қатар, тапсырманы интеллектуалды шешу кезеңінде қалыптасатын рахаттану түрі де бар. Сондықтан қанағаттың «соңынан басына өтуі» К.Бюлер бойынша мінез-құлықтың дамуының негізгі қозғаушы күші. Ол бұл схеманы онтогенезге жатқызды. К. Бюлер балаларға зоопсихикалық эксперимент жүргізіп, мынадай қорытынды жасады, яғни балалардағы алғашқы ойлау формасын «шимпанзе тәріздес кезең» деп айтты. Осы зоопсихикалық эксперимент бала психологиясының ғылым болып қалыптасуына жасалған алғашқы қадам болды. Îíòîãåíåç-àäàìíû» á¾êië ¼ìið öèêëû áîéûíøà,½ðûºòàí¹àííàí ºàéòûñ áîë¹àí¹à äåéiíãi äàìóû. Èíäèâèä òóûë¹àííàí áàñòàï îíû» ò½ë¹à æ¸íå òiðøiëiê ñóúåêòiñi ðåòiíäå äàìóû. Äàìíû» æåêå æ¸íå æàñ åðåêøåëiê äàìó æîëûí ¼ìiðäåãi æàñ åðåêøåëiê êåçå»äåðiíi» àóûñóû àðºûëû áiëóãå áîëàäû. Îëàð¹à áàëàëûº, æåòêiíøåêòiê, æàñ¼ñïiðiìäiê, åñåþ(åðåñêòiê), ºàðòòûº æàòàäû. Ñû æûëäàðû ºàëûïòàñºàí ¼êçºàðàñòàð¹à ñ¸éêåñ, àäàìíû» æåêå äàìóûíû» ò½òàñòàé öèêëû ðåòiíäå îòíîãåíåç áèîëîãèÿëûº, ¸ëåóìåòòiê æ¸íå îòíîãåíåòèêàëûº áà¹äàðëàìàëàðìåí øàòòàë¹àí. Îñû áà¹äàðëàìàëàðäû» º½ðàìäàñó í¸òèæåñiíäå îðãàíèçì ìåí îðòàíû» äèàëåêòèêàëûº áàéëàíûñû áàéºàëàäû. Ò¾ð ãåíåòèêàëûº áà¹äàðëàìà ãåíåòèêàëûқ øàðòòàë¹àí. Îíòîãåíåòèêàëûº áà¹äàðëàìà ¸ëåóìåòòi äеòåðìèíäåëãåí. Àäàì ¼ìiðiíi» áîéûíäà ê¼ðñåòiëãåí áà¹äàðëàìàíû» áiðiíi» íåìåñå åêiíøiñiíi» ¸ðò¾ðëi æàñ êåçå»iíäåãi áàñûìäûëû¹ûìåí ¼çàðà ¸ñåðëåñói æ¾ðåäi. Ãåíåòèêàëûº, ¸ëåóìåòòiê, îíòîãåíåòèêàëûº áà¹äàðëàìàëàðäû» º½ðàìäàñóû àðºûëû àäàìíû» ïñèõîôèçèîëî-ãèÿëûº,ïñèõèêàëûº æåêå – òèïòiê åðåêøåëiêòåði îðòàñûíû», ºî¹àìäûº º½ðûëûñòû», ½ëòûº òåãiíi»,ò.á. ¸ñåði. Îíòîãåíåòèêàëûº áà¹äàðëàìà – á½ë ¼ìiði» ¸ðò¾ðëi êåçå»iíäå æåêå ò½ë¹à ðåòiíäå äàìóû. А. Гезелл басқа да ірі психологтар секілді педагогикалық және медициналық білім алды. Содан кейін 30 жыл Иельск психоклиникасында жұмыс істеді. Кейінірек бұл атақты Гезеллдің баланың дамуы институты болып қалыптасты. Ол жақта психиканың онтогенезі қарастырылып, клиникалық және педогогикалық зерттеулер жүргізілді. Бала психологиясына А.Гезелл үлкен үлес қосты. Ол баланың туылғаннан жасөспірімдік кезеңге дейінгі психикалақ дамуын диагностикалайтын практикалық жүйе жасады. Ол бақылаудың объективтілігіне байланысты ең бірінші жартылай өткізетін айна қолданды.Кейіннен бұл атақты «Гезелл айнасы» деп аталды. А. Гезелл психологияға баланың туылғаннан жасөспірім кезеңге дейінгі психикалық дамуын анықтайтын лонгитюдті әдісті ұсынды.Ол көпзиготалы егіздерді зерттеді және алғашқы егіздік әдістерінің бірін жетілу мен үйрену арасындағы байланыс нәтижесін білуге арнады. Өмірінің соңғы жылдарында А. Гезелл соқыр баланың психикалық дамуын зерттеді .Оның мақсаты қалыпты дамудан соқыр бала психикасының дамуының айырмашылығын терең түсінгісі келді. Клиникалық практикада А. Гезелл құрастырған нәрестенің мінез-құлқының Атласы қолданылады. Атлас баланың туылғаннан екі жасқа дейінгі әлеуметтік мінез-құлқын және қозғалыс белсенділігін фиксациялайтын 3200 суреттен тұрады. А. Гезелл баланың дамуының жалпы заңдылығын қалыптастыруда жас ерекшелікке байланысты дамудың темпінің (екпінінің ) төмендеуіне назар аударды. Бұл темптің өзгеруіне не себеп болды? А. Гезелл жұмыстарында бұған жауап табу қиын. А. Гезелл жұмыстарына Л. С. Выготский талдау жасады. Ол А. Гезеллдің концепсиясын «эмпирикалық эволюционизм теориясы » деп атады. Л.Термен 1916 жылы Американ балаларына А.Бине тестерін стандартизациялады.Ол шкаланы кеңейтіп, ақыл – ой қабілеттілігін өлшеуге арналған тесттің жаңа нұсқасын жасады. Сонымен қатар ол интеллектуалды коэффицент түсінігін енгізді. Л. Термен тесттердің көмегімен популяцияға қабілетті қисық нормальді үлестірімді өңдеді және көптеген корреляциялық зерттеулер жүргізе бастады. Л.Термен логитюдті әдістерінің бірін 50 жыл бойы дайындаған.1921 жылы Л.Термен интеллект коэффиценті 140-тан жоғары 1500 баланы іріктеп алып, олардың дамуын зерттеді. Зерттеу Л.Термен өлімінен кейін, 70 жылдардың ортасында бітті. Бұл зерттеу таңқаларлықтай нәтиже бермеді. Л. Терменнің пікірінші: «гениалдылық – мықты денсаулықпен, жұмысқа қабілеттілігінің жоғарылығымен, білім аясындағы жоғары жетістіктермен байланысты». Л.Термен ақылды балалардың интеллект коэффиценті жоғары деп санады. Ал одан кейінгі психологтар (Дж. Гилфорд, Э.Торренс) интеллект көрсеткіштері мен креативтіліктің арасындағы үлкен айырмашылықты көрсетті. Осы айырмашылықтың негізінде Дж.Гилфорд конвергентті және дивергентті ойлауды қарастырда. Конвергентті ойлау – бір ғана жауабы бар тапсырманы шешу. Ал дивергентті ойлау – көптеген жауабы тапсырманы шешу болып табылады. Дж.Гилфорд идеясы негізінде Торренс және оның әріптестері Миннесотстік университетінде шығармашылық ойлауға арналған тесттер жасады және бұл тесттерді бірнеше мыңдаған мектеп оқушыларына жүргізді. Бұл зерттеу нәтижелерінің көрсеткіштері мынадай нәтиже берді: шығармашылық қабілеті жоғары балаларды интеллекті коэффиценті құрдастарына қарағанда төмен болады. Э. Торренс интеллектуалдылыққа арналған тесттер енгізіп, балардың креактивтілік дейгейін бағалағанда 70 % балалар ақылды болып шықты. Сонымен қатар талантты зерттеудің үлкен бір проектісін жасады.Зерттеу программасы: интеллект пен креактивтілік арасындағы сәйкестікті қарастыру; креактивті балалардың тұлғалық қасиеттерін анықтау; шығармашылық қабілеттерді дамуына әсер ететін факторларды қарастыру; бала мен ата- ана арасындағы қарым – қатынасты анықтау; әлеуметтік және мәдени факторлар.Жасалған жұмыс мынадай нәтиже берді: креактивтілік бірқалыпты жүрмейді. Төрт жылдық интервалда (5,9,13,17 жас); зертеушілер креативтілікті оның әлеуметтік және биологиялық факторлармен байланыстырады. Термен бойынша ақылды балаларға тән сипаттар: бастаған істі соңына дейін жеткізу, мақсатқа жетушілік, пайдасыз нәрселерден өзін алыс ұстау. Ал Э. Торренстің сипаттамасы бойынша: ақылды балалар әлеуметтік қарым-қатынасқа тез түсетін, достықты жақсы көретіндер, сонымен қатар жалғыздықты ұнататындар.Олар өзіндік сананың және юмор сезімдері бойынша ерекшеленеді. Мұндай балалар тітіркендіргішке реактивті, конформизмге тәуелсіз, стресске тұрақты. Осының бәрі дарынды баланың психологиялық ұйымдасуының суретін бейнелейді. Тіпті Америка ғалымдарының сөздеріне қарағанда, бұл суреттелген картина әлі ашылмаған тұманды мінез-құлық танытады. А.Гезелл мен Л.Терменнің бала психологиясына қосқан үлесі зор. Олар бала психологиясының нормативтік дисциплин ретінде қалануына негіз салды. Бұнда даму барысындағы баланың жетістіктері мен дамуы суреттеліп, соның арқасында әр түрлі психологиялық шкалалар тұрғызылды. Баланың дамуын зерттеудің нормальді, яғни орта деңгейдегі ыңғайын балаларды зерттеудегі классикалық Американдық бағыт қарастырады. 40- 50 жылдары баланың эмоцианальді реакциялары зерттеле бастады (А.Джерсилд, т.б.). жүктеу 316 Kb. Достарыңызбен бөлісу:

©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз