Жапбаров Амангелді Оқушылардың тыныс белгілерді дұрыс қою икемділігі мен дағдыларын

жүктеу 0,8 Mb.

Pdf просмотр

бет	130/145
Дата	26.02.2022
өлшемі	0,8 Mb.
	#37639

1 ... 126 127 128 129 130 131 132 133 ... 145

Оқушылардың тыныс белгілерді дұрыс қою икемділігі

Солтүстік Мұзды
мұхитына құяды.

Бұл кестені көрсету, түсіндіру арқылы оқушыларға мынаны ұқтырамыз:
1. Жалпылауыш сөздерге қойылатын тыныс белгілер. 2. Жалпылауыш
сөздер және оның орны. 3. Жалпылауыш сөздердің орнының ауысуына қарай
тыныс белгілерінің қойылуы. 4. Бірыңғай мүшелерді еске түсіру.
Міне, бір кесте  арқылы оқушыларға қанша нәрсе  білділдіреміз және
олардың   бәрін   өз   көз   алдында   көріп   ұғатын   болады.   Бұл   кестені   көрсете
отырып, жалпылауыш сөздерге екі тыныс белгі – қос  нүкте мен сызықша
қойылатынын атап өтеміз. Жалпылауыш сөздерге қойылатын екі тыныс белгі
атап өтілгеннен кейін, оқушыларға сұрау қойылады.
–« Қос нүктенің, сызықшаның бұдан басқа қойылатын жері бар ма?
– Бар.
– Қос нүкте қандай жерге қойылады?
–   Автор   сөзінен   кейін   төл   сез   келсе,   төл   сөздің   алдынан   қос   нүкте
қойылады.
– Сызықша қандай жерге қойылады?
– Бастауыш пен баяндауыш атау тұлғалы есім сөздерден болып келсе,
бастауыштан   кейін   сызықша   қойылады.   т.б.   Бұл   біріншіден,   барлық
оқушылардың назарын сабаққа аударады. Екіншіден әрбір оқушыны
157

ойландырып,   жауап     беруге   ынталандырады.   Үшіншіден,   жаңа   сабақпен
байланыстырылады.   Одан   әрі   қарай     кестедегі   үш   сөйлемді   үш   оқушыға
оқыттырамын да. жалпылауыш сөз бен бірыңғай мүшелерді       таптырамын.
Төртінші бір оқушыға жалпылауыш сөздердің тұрған орнын айттырамын. Ол
ретімен   айтып   шығады.   Ең   соңында   сабақ   былай   қорытылады,   ереже
жасалады.
   «Жалпылауыш сөз бірыңғай мүшелерден бұрын тұрса, жалпылауыш
сөзден кейін қос нүкте қойылады. Жалпылауыш сөз   бірыңғай мүшелерден
кейін тұрса, жалпылауыш сөздің алдына сызықша қойылады. Үшінші сөйлем
мұғалімнің басшылығымен оқып беріледі де, оның    құрылысының алдыңғы
екі сөйлемнен өзгешерек екені айтылады.  Мұнда бірыңғай мүше сөйлемнің
басында келгені, ал бірыңғай мүшелерден кейін сөйлемнің басқа мүшелері
келгені айтылады. Мұндай жағдайда, әдеттегідей, жалпылауыш сөзден  кейін
қос  нүкте койылатыны, бірақ бірыңғай мүшелерден кейін сөйлемнің басқа
мүшелері   келгендіктен,   бірыңғай   мүшелерден   кейін   сызықша   қойылатыны
түсіндіріледі.
Оқушылардың   тиянақты   білім   алуындағы   ерекше   бір   жұмыс
оқушылардың ұғымын байқау болып табылады. Мұны да әр түрлі әдістермен
жүргізуге болады. Мысалы: Тыныс белгілері арқылы төл сөздің берілуі:
Ереже:   Егер   біреудің   сөзін   сөйлеуші   бұлжытпай,   ешқандай   өзгеріс
жасамай,   үтір,   нүктесіне   дейін   солай   қолданса,   ол   төл   сөз   болады.
Сөйлеушінің сөзін басқаға жеткізіп, түсіндіріп беретін сөзді автор сөз дейді.
1. Егер төл сөз автор сөзінен бұрын айтылса, ол бас әріппен басталып,
тырнақшаға алынады да, соңынан тырнақша жабылып жазылады.
2.   Егер   төл   сөз   автор   сөзінен   соң   айтылса,   автор   сөзі   бас   әріптен
басталып, соңынан қос нүкте қойылады да, төл сөз тырнақшаға алынып, бас
әріппен жазылады.
3.   Егер   төл   сөз   автор   сөзінің   ортасынада   келсе,   төл   сөздің   алдынан
келген   автор   сөзі   бас   әріппен   басталып,   сол   бөліктің   соңынан   қос   нүкте
қойылады да, төл сөз бас әріппен басталып, тырнақшаға алынып жазылады
және төл сөзден кейін үтір мен сызықша қойылып, автор сөзінің сол бөлігі
кіші әріппен жазылады. Бұл ереже жаттығулар арқылы дәлелденеді.
Мысалы, тұрлаулы       мүшелерді тауып,     олардың     тыныс белгілерін
қойыңыздар.
1. Басты міндеттердің бірі -  қолда бардың бәрін, елімізде өндірілгеннің
бәрін ұқыпты, ұтымды пайдалану т.б.

жүктеу 0,8 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 126 127 128 129 130 131 132 133 ... 145