Жапбаров Амангелді Оқушылардың тыныс белгілерді дұрыс қою икемділігі мен дағдыларын

жүктеу 0,8 Mb.

Pdf просмотр

бет	128/145
Дата	26.02.2022
өлшемі	0,8 Mb.
	#37639

1 ... 124 125 126 127 128 129 130 131 ... 145

Оқушылардың тыныс белгілерді дұрыс қою икемділігі

(М. Әуезов. )
Тарихымды жазудамын бүгін мен
Бабаларым, сенің Ана тіліңмен!
Таулар,   таулар,   тауларым,   тауларым-
ай!   Сағынысып   қаппыз   ғой,
тарланым-ай!
(М. Мақатаев. )
Қаратпа   сөз   назар   аудару   үшін
айтылып тұр.
Бұл   мысалдарда   арнау   мәні   бар,
назар аударту, қарату жоқ.
Қаратпа   сөзге   байланысты   бір   ескертетін   жайт:   грамма-тикалардың,
әдістемелердің көпшілігінде "қаратпа сөз атау тұлғалы зат есімнен жасалады"
деген   ереже.   Бұл   жерде   сөздің   лексикалық   мағынасы   мен   грамматикалық
мағынасын   шатастыру   бар.   Атау  септік   (атау  тұлға)   –   тек   грамматикалық
мағына, оның грамматикалық мағынасы– сөйлемдегі ойдың кім туралы, не
туралы екендігі, яғни бастауыш. Атау септігінде тек бастауыш қана тұрады,
себебі   ол   –   сөйлемдегі   ойдың   иесі.   Ал   қаратпа   сөз   сөйлем   мүшесі   бола
алмайды. Қаратпа сөздің грамматикалық мағынасы – біреудің назарын аудару,
кімге қаратылып айтылатындығын білдірмек.
Қаратпа сөзге байланысты оқулықта жаттығу жеткілікті әрі оларды тіл
ұстарту   үшін   де   пайдалануға   болады,   мағынасын   ашып   көрсетуге  қажетті
сөздер   алынған.   Мәтіндерді   дауыстап,   рөлмен   оқытқан   дұрыс,   қаратпа
сөздері   бар   сөйлемдерді   теріп   алып   жазғызса   болады.   Сондай-ақ   қажетті
сөздер  және тақырыптар бойынша ой толғауға,  әңгіме т.б.  жазуға болады.
Жалпы, осы тақырыптардың бәрі де оқушылардың өздерінің шығармашылық
жұмыстары   арқылы   бекітілгенде   тиімді   болмақ.   Соңынан   мынадай
анықтамалармен қарастырылады:
1.   Қыстырма   сөз   де,   қаратпа   сияқты,   сөйлем   мүшесі   бола   алмайды,
себебі ол сөйлемдегі ойға айтушының өз көзқарасын білдіреді. Оларды алып
тастағаннан   сөйлемнің   грамматикалық   құрылысы   өзгермейді.  Мысалы:
Абырой болғанда, Нұрбек орнында екен
деген сөйлемдегі Абырой болғанда
есімді айтушының өз көзқарасы, ризашылығы, көңілі орнына түскен сезімі.
білдіретін   бөлік.   Ал
Нұрбек   орнында   екен

деген   сөйлем,   хабар.
Қыстырмасыз-ақ айтуға болады, ойға нұқсан келмейді.
2. Сөйлем ішіндегі орны ұксас: қыстырма сөз де сөйлемнің басында,
ортасында,   соңында   келе   береді;   құрамына   қарай   жеке   сөзден   де,   сөз
тіркесінен   де   жасалады   (сөйлем   түрінде   келетіндері   де   бар,   оның   тыныс
белгісі басқа).
3.   Қыстырма   сөз   айтушының   көзқарасын   білдіреді,   ендеше   осыған
байланысты ол бірнеше топқа бөлінеді. Бұл жөнінде оқушы біледі, мұны
тек   қаратпамен   салыстыру   үшін   жаттығуды   орындау   барысында   айтқан
жөн. Ал қаратпа сөз мұндай көп мағыналық топқа бөлінбейді. Оқулықта
қаратпа   сөз   бен   қыстырма   сөзді   салыстыра   отырып   орындауға   арналған
жаттығулар орындаттырылады.
156

2.   Жалпылауыш   сөздердің   тыныс   белгілерін   көрнекілікпен   өту.
Жалпылауыш   сөздер   және   оның   тыныс   белгілері   туралы   түсіндіргенде,
жалпылауыш сөздер жайлы айта келіп, оның тыныс белгілерін көрнекті құрал
арқылы көрсетіп, оқушылардың көзін жетілдіреміз. Оған мынадай көрнекті
құрал пайдаланылды:
1-Кесте
Жалпылауыш сөздердің тыныс белгілері:
Қойылатын тыныс белгілері:

жүктеу 0,8 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 124 125 126 127 128 129 130 131 ... 145