Жаңа педагогикалық технологиялар бойынша оқушылардың шығ армашылық Қабілетін дамыту

ЖАҢА ПЕДАГОГИКАЛЫҚ  ТЕХНОЛОГИЯЛАР БОЙЫНША ОҚУШЫЛАРДЫҢ 

ШЫҒ АРМАШЫЛЫҚ  ҚАБІЛЕТІН ДАМЫТУ

Жумагазиева Г.А., мұгалім, 

А.  Тихоненко атындагы Ж ОББМ Орал цаласы

Шығармашылық  -  келелі  мәселені  тэжірибелік түрғыдан  шешу  үрдісі  жэне  нәтижені  нақ,  сол  жерде 

көрсету.  Шығармашылық  эрекет  -  белгілі  бір  мәселені  алға  қою,  ойды  жүйелі  түжырымдап  айту,  идеяның 

пайда болу,  оны шешу,  оның логикалық дамуы аталған  мәселені шешуде тиімді әдістерді қолдану,  негіздеу, 

оны  тәжірибе  жүзінде  дэлелдеу  барысында  нэтиженің  нақты  көрінуі.  Оқушының  ең  жоғары  өздік 

шығармашылығының деңгейі-оның  мәселені  қоюы  мен  оны  шешудің жолдарын табуынан  көрінеді.  Мүнда 

жаңа  білімді  меңгеру  үрдісі  шығармашылық  ойдың  қалыптасуымен  жэне  дамумен  бірге  жүреді.  Демек, 

шығармашылық ойдың нәтижесі- тек қана белгілі үғымдарды қайталап, жаңғьфту емес,  сонымен қатар жаңа 

білімді жасау, тапсырманы орындауда жаңа жолдарды таңдау.

Түлғаның  шығармашылық  дамуы  мен  қалыптасуы  мектепте  оқыту  мен  тәрбиелеудің  басты  мақсаты 

болуы  керек.  Бүл  жөнінде  ежелден-ақ  үлы  ойшылдарымыз  эл-Фараби,  Ж. Баласағүн.  үлы  Абай  ерекше 

толғанған,  сондықтан еңбектерінде адамның жеке басын,  қабілеттерін үнемі көтеріп отьфған.

Көрнекті 

педагогтар 

К.Х.Ушинский, 

А.С. Макаренко, 

В.А.Сухомлинский, 

Ы.Алтынсарин 

шығармаларында қабілетгерді дамытудың  жолдары қарастьфылса,  оқушы шағармашылығына бағыт-бағдар 

беруді  ең алғаш білім мазмүнына енгізген  белгілі  педагог-  ғалым М.Жүмабаев болды.  Шығармашылықтың 

негізгі сипаты жаңалық ашуға,  жаңа тәсілдер табуға үмтылу деп айтуға толық негіз бар.  Шығармашылыққа, 

жаңа,  тың  нәрсе  жасау тэн десек,  ертеден  белгілі  нэрсені  қайталауды  немесе  көшіруді  шығармашылық деп 

айтуға  болмайды,  бірақ  бүрыннан  белгілі,  таныс  нәрселердің  өзінен  қандай  да  бір  ерекшелік  табу,  оны 

жаңаша  түрде  жасау,  ерекше  қасиеттерін  табу  шығармашылыққа  тэн  күбылыс  деуге  болады. 

Шығармашылық  эрекетке  -  оқушының  проблеманы  көре  білуі,  өз  әрекетінің  бағдарламасын  жасай  білуі 

жэне ойды іске асьфу үшін жаңа идеялар алуы жатады.

Оқу  процесінде  шығармашылық  түсінген  жеке  бастың  қасиеті  емес,  оқушының  оқу  процесіндегі  іс- 

эрекет қүралы жэне табыстың белгісі деп білу керек.  Оқу процесіндегі негізгі мэселе-оқушылардың белсенді 

іс-эрекеті жэне ол шығармашылықтың дамуына негіз болады.

Өз бетімен білім алу - түлғаның шығармашылық сапасын дамытудың негізі болып  табылады.  Мектеп 

жылдарында оқушылардың көпшілігінде  негізгі  біліктілікті  тэрбиелеуге  болады,  шығармашылық сапасын 

қүратын,  жоғарғы  мектепте-  оны дамытып,  бірақ  шығармашылық  түлғаның  нақты  қалыптасуы  бүкіл  өмір 

бойына  өз  бетімен  білім  алу  процесінде  отеді.  «Шығармашылық  қабілеттері  дамыған  оқушының  болмысы 

қандай болуы тиіс?» деген сүрақтың  жауабын мынадай үлгімен корсете аламыз (1-сурет)

Шығармашылықпен жұмыс істейтін  оқушы

Талдау жэне 

жинақтау 

салыстьфу 

эдістерін шебер 

қолданады;  оқу 

мазмүнындағы 

маңыздыны тани 

алады,  басқа 

ақпараттардың 

ішінен бөліп 

алады.  Тез 

ойлайды,  сөзі 

жүйелі,  ойы икемді 

болып  келеді.

Оқу тапсьфмасын оз 

бетімен орындай 

алады.  Оқу 

тапсьфмасында 

берілетін 

проблемалық 

тапсьфмаларды 

орындауда озінің 

біліміне сүйене 

отьфып,  проблеманы 

шешудің стандартты 

емес жолдарын оз 

бетімен үсына алады.

Мінез-қүлықтары 

тэртіпті,  белсенді, 

жинақы, іскер, 

кішіпейіл, 

қасындағы 

сыныптас 

достарына достық 

көзқарас 

үстанатын, 

танымдық 

қызығуы жоғары 

дәрежеде дамыған 

болып келеді.

Адамдарға,

қоршаған

ортаға,

қоғамға,

мектебіне,

үстаздарына,

жақын достары

мен

туысқандарын 

а деген 

көзқарастары 

адамгершілікк 

е негізделген 

болып келеді.

Күнделікті  сабақ  жоспарын  жазуда  сынып  оқушыларының  ерекшелігін  ескере  отьфып,  берілген  оқу 

материалдарының ауьф жеңілдіген қарай топтап түрлендіруге болады.  Өйткені  оқушы оз мүмкіндігіне орай 

тек  міндеті  деңгейден  кем  білім  алуға  ерікті.  Бірыңғай  тапсырмалар  оқушыны  жалықтырып  жіберуі  де 

мүмкін.  Сондықтан  оқушыны  жалықтырмай  оған  қажеттілік  туғызатындай  тапсырманы  деңгейіне  қарай 

саралап күрделендіруге болады.

Оқушылардың  жеке  басының  ерекшелігін  ескере  отырып  таным  белсенділігіне  арттыру,  оқытудың 

жаңа  әдіс-тәсілдерін  қолдану  арқылы  баланың  дүниеге  өзіндік  көзқарасын  қалыптастыруға  жол  ашу, 

оқушылардың  шығармашылық  қабілетін  дамыту  мақсатында  жүмыс  істеуге  болады.  Менің  мәселелік 

тақьфыбым  «Оқушылардың 

шығармашылығын  жетілдіру»  болғандықтан  эртүрлі  шығармашылық  іс- 

эрекетті  үйымдастьфу,  мысалға  көріністі  сурет  бойынша,  тірек  создер  арқылы  жоспар  бойынша 

мазмүндама,  шығарма  жазу,  мэтінді  өндеу,  мэтінді  жалғастыру,  мәтіндегі  берілген  эңгіме  басы,  ортасы

немесе  соңы  бойынша  эңгіме  қүрау  т.б.  тапсырмалар  беріледі.  Мүндай  жүмыстардың  да  топтардың  да 

ерекшеліктеріне  сэйкес  ыңғайлауға  болады.  Жүптық  эдіс  арқылы  мықты  мен  әлсіз  оқушы  бірлесе  отырып 

жүмысты орындайды.  Мүнда  элсіз оқушы  өзіне дегене  сенімсіздіктен арылып,  мықтысы өзінің қабілеті мен 

икемділігін  одан  эрі  бекітеді.  Мысалы,  өлең  мазмүнын  қара  сөзбен  эңгімелеп  беруден  немесе  жазуда 

оқушының  ерекшелігі  ескеріледі.  Бірінші  топ  өлең  мазмүнын  эңгімелеп  жазып  берсе,  екінші  топ  ондағы 

тірек сөздер бойынша сөйлем  күрайды.

Оқушылардың  шығармашылығын  дамытуда  саралап  оқыту,  жеке-дара  оқыту,  модульдік  оқыту, 

жеделдетіп оқыту,  дамыта оқыту технологиялары  қолданыс табуда.  Бүл технологияның міндеті-оқушының 

жеке түлғасын дамытумен қатар,  шығармашылық қабілетін қалыптастыру.

Оқушылардың  шығармашылық  қабілеті  мен танымдық  белсенділігін  арттыру үшін  сабақ  барысында 

мынадай  жаңа педагогикалық технологияларды  тимді қолдануға болады:

аталуы

мацсаты

мэні

механизмі

Проблемалық

оқыту

Шэкірттің танымдық

белсенділігін,

ізленімпаздылығын,

шығармашылығын

қалыптастыру

Оқушының танымдық іс- 

эрекеттің мақсатын түсініп, 

оны жоспарлап, 

үйымдастыру, нэтижеге 

жету

Ізденімпаздық, 

шығармашылық 

міндеттер қойып, оны 

жүзеге асыру

Модульдік

оқыту

Оқытуды оңтайландыру, 

түлғаның

мүмкіндіктеріне,даярлық 

деңгейіне бейімдеу

Жоспарланған жүмыс 

бағдарламасын жасауы 

жэне өз бетінше жүмыс 

істеуі

Проблемалық әдіс, жеке 

қарқынмен жүмыс

Дамыта отырып 

оқыту

Оқушының жеке түлғасын, 

оның шығармашылық 

біліктерін дамыту

Білімін,  біліктерін 

пайдалана білу жэне 

шығармашылық әлеуетін 

жетілдіру

Оқушыны түрлі 

танымдық іс-эрекетке 

тартып, оны 

үйымдастыруын 

қадағалау

Жекелеп 

(даралап) оқыту

Шығармашылық 

қабілеттері мен 

мүмкіндіктерін ашуға, 

дамытуға жағдай туғызу

Бағдарламалық материалды 

түрлі жобадағы деңгейде 

үғыну,  бірақ міндетті 

деңгейден төмен емес

Жекелеп оқыту әдістері

Белсенді оқыту

Танымдық

белсенділігін,шығармашыл 

ығын үйымдастыру

Пэндік жэне әлеуметтік 

мазмүнын модельдеу

Белсенді шығармашылық 

оқыту әдістері

Д еңгейлік  саралай  оқы ту  технологиясы  оқушы  мен  мүғалім  арасындағы  белсенді  шығармашылық 

қабілетін  анықтаумен  қатар  оқушыларға  өз  білімін  жаңа  әдіспен  бағалауға  мүмкіндік  береді.Оқушы  білімі 

мен  білігіндегі  жетістіктерді,  кемшіліктерді,  олардың  себептерін  анықтап,  мүғалім  өз  жүмыстарына талдау 

жасайды,  оны  жетілдірудің 

жолын 

белгілейді.  Сонымен  қатар  деңгейлік  саралай  оқыту  барысында 

оқушылар  да  өзінің  оқу  жүмыстарындағы  жетістіктермен  жіберген  кемшіліктері  туралы  мәліметтер  алып, 

өзінің  еңбегін  талдау  жасайды.  Ең  бастысы,  оқудан  лэззат  алуға,  білім  мен  ғылымға  деген  қүштарлығын 

артгьфуға дағдыландьфады.

Барлық  оқушы  өз  қызметін  ең  төменгі  түрде  орындап  болғаннан  кейін  ғана  келесі  деңгейге  көшіп 

отьфады.  Бүл  оқушылардың  арасында  өзаар  жарысу  жэне  эр  оқушының  өз  қабілетін  қызметіне  сәйкес 

жоғары  деңгейде  көтерілуіне  толық  жағдай  туғызады.  Әр  сабақта  балаларға  тексеретін,  дайындайтын, 

оқытатын  тапсьфмалар  беріледі.  Тексеретін  өзіндік  жүмыстар  білім,  іскрелік,  оларды  қолдануды  тексеру 

үшін керек.  Тексере  оқытамыз деген ережемен өздік жүмыстар тексеріледі.  Тірек білімдер,  іскерліктер жаңа 

оқу  материалдарын қабылдап түсіну үшін  керек,  сондықтан балаларға  фактілерді  салыстыруға,  ережелерді, 

іс-эрекет  тэсілдерін  қайталауға,  алдын  ала  оқуға  жэне  бақылауға,  әшекейлі  сурет  қарауға,  көргендерін 

жазуға, мәліметгер табуға тапсьфмалар беріледі.  Оны дайындық жатгығулары деп те атайды.

С аралай оқы ту әрекеті білім алуға бағытталған әрекет.  Ол өз бетінше эрі мүғалімнің жетекшілігімен 

жүзеге  асады.  Саралай  оқытудың  үйымдастыру  арқылы  баланаң  ойы  абстрактіден  нақтыға  қарай  өрлейді, 

ілімдік  ойлауы  қалыптасады.  Оқушы  дамуының  негізі  болып  табылатын  оқу  әрекеті  эрбір  сабақтың  өзегі 

деп  түсіну  қажет.  Саралай  оқытуды  үйымдастыру  арқылы  бала  ақыл  ой  деңгейі  мен  белсенді  әрекеті 

арқасында репродуктивтік емес  өнімді  нәтижеге жетеді.  Саралап оқытуда оқушылардың шығармашылығын 

дамыту үшін оқу деңгейлері  ортақ топтар үшін арнаулы тапсырмалар мен әрекеттерін үйымдастьфу арқылы 

жүзеге асыруға болады.

Оқушылардың  дербес  ерекшеліктерін  анықтау  үшін  мектеп  мүғалімі  алдымен  олардың  ықылас 

жігерін,  еске  сақтау  мен  ойлау  қабілеттерін,  ынтасы  жалпы  білім  деңгейін  зерттеуі  қажет.  Бүл 

ерекшеліктерді айқындау үшін білімді меңгеру деңгейін анықтауға арналған тапсьфмалар дайындау,  оқушы 

біліміне  диагностикалық  сауалнама жүргізу,  психологиялық тэжірибе,  ата-аналармен  эңгіме  жүргізу  керек. 

Оқушылардың  жеке  ерекшеліктері  сабақтың  сүрақ  беру,  кіріспе  әңгіме,  оқыған  материалдарды,  т.б. 

тиянақату сатыларында ескерілуі тиіс.  Мэселен, үлгерімі жақсы оқушыларға берілген сүраққа тікелей жауап 

беру талап етілсе,  орташаларына ойланып,  қажетті есептесулер жасауға,  суреттерін салуға уақыт беріледі,  ал

үлгерімдері  төмендеріне  нақты  сүрақтың  тізімі,  жауап  берудің  жоспар  үлгісі  үсынылады.  Оқыту  үрдісін 

оқушылардың жеке ерекшеліктеріне  сай үйымдастьфу үшін оқу-тэрбие жүмыстарында мүғалім  өзіне лайық 

эдістерін енгізеді.

Ж еке-дара  оқы ту  технологиясы нда  жеке  оқушының  ерекшеліктеріне  сай 

үйымдастьфылады. 

Жеделдетп  оқытуда білім,  білік ,  дағдыларды жэне де  шығармашылықты  жедел меңгеру көзделеді.  Демек, 

жаңа  технологиялар  проблемаларды  сараптай  алатын,  қайшылықтарды  ашуға  мейлінше  жетілген,  ой 

түжьфымын  жасауға  қабілетті,  шығармашылық  қабілеті  дамыған  жеке  түлғаның  интеллектуалдық- 

психологиялық дамуын қамтамасыз етуі тиіс.

Қорытындылай  келе  абақ  үстінде  оқыту  процесінің  тиімділігін  оқушылардың  белсенділігі  мен 

танымдық  ізденіске  тэуелді,  ал  мүндай  белсенділікті  ең  алдымен  тиімді  басқарудың  қамтамасыз  ететінін 

үмытпайық.  Оқу процесін  толық басқарудың идеясы жүйелі көзқарасқа сүйенген педагогикалық технология 

негізінде  жатьф.  Аталмыш  технология  бойынша  оқыту  процесі  түгелімен  мақсатты  саналы  тандауға 

негізделініп,  оқушыларды  өз  бағдарламасы  мен  комплексті  дидактикалық  мақсатымен  таныстьфудың 

есебінен 

жүргізіледі. 

Оқу  прцесінің  ең  маңызды  аспектілері  ең  алдымен,  оқушы  таным-әрекетінің 

қарқынды  дамуы,  ойлау  мен  өзін-өзі  басқару  жүйесі  бүлардың  бэрі  жүйелі  көзқарас  болып  табылады. 

Осылайша  «Жүйелі  оқытуды жеделдету»  оқытудың  жаңа технологиясы  болуымен  қатар  бәсекеге  қабілетті 

шығармашыл түлғаны қалыптастьфады.

Пайдаланылган әдебиеттер тізімі

1. Бикирова И.Е,  Кенжегалиееа Д .Қ   Шыгармашылъщ-ізденіс айнасы//  Әдіскер №6,  2009

2.Мұқатаееа А .Н  Оқушылардың  шыгармашылыц цабілеттерін  дамыту ерекшеліктері// Әдіскер №3,

2009

3.Жолдасбеков  А.А  Жүйелі  оцытуды  жеделдету  технологиясы  бәсекеге  цабілетті  шыгармашыл 

түлганы цалыптастыру//  Білім  берудегі менеджмент №  3,  2009ж

4. Сазаееа  Г.  Оцушылардың  шыгармашыльщ  цабілеттерін  дамыту  әдістері  / /   Тәрбие  цүралы  №2,

2010