активті заттардың концентрацияларыньщ тербелістері пайда
болады. Бұлар ферменттер арқылы берілетін периодтары
тұрақгы, бірақ әртүрлі фазада болатын, тізбекті-қажетті
реттілік — аралық қосылыстардың түзілуіне әкеліп соғады.
Нәтижесінде
глюкоза
молекулалары
ыдырап
АТФ
молекулалары түзіледі.
Барлық осы тербелістерді ұйьімдастастьіруда үлкен рольді
резонанстар атқарады. Ферментті катализ кинетикасының
математикалық теориясын Д.Холдейн үсынған болатын [7].
Тек барлық осы процестің механизмін білу арқылы ғана
әртүрлі патология жағдайында сырттан, негізделген, араласу
мүмюншілігі туады.
2.1.7. Тірі жандар эволюциясының бифуркациялық
теориясы
Бүл теорияда ерекше тиімді тәсілдер қодданылады.
Тіршілік жоқ аралда "X" санды жәндіктер болсын және
олар ұрық тастасын. Келесі жылы "Ү" санды ұрпақгар пайда
болады.
Популяцияның
өсуі
немесе
кемуі
Y=f(X,C)
тәуелділігімен сипатталады. Мүндағы С-өсу параметрі, ол
турбуленттілік теориясындағы Рейнольдс санъша үқсас, оның
шамасы процеске "қатьшасатындарды" (берілген жағдайда —
жәндіктер
және
олардьщ
азық-жемі)
сипаттайтын
биологиялық факторлармен анықгалады. Оқушы қауымға
берілетін түсініктеме: популяция — ерекше генофондқа ие,
эволюциялық
процестің
элементарлық
бірлігі
больш
табылатын,
белгілі
бір
территорияда
тіршілік
ететін
оңашаланған
біртектес
особьтардьщ (особь-
өз
алдына
өмір
суретін
организм)
жиынтығы. «Сң-ның
кіші
шамаларында
популяция құрыйды,
ж оқ болады,
«Сң-
шамалардаң
белгілі
2.5-сурет. Поггуляцияньщ түрақгы
саньгның өсу
жылламдығы
79
диапозонында «Үң-тің саны екі мүмкін болатын мөндерінің
аралығында
жатады
(тендеулермен
шешіледі).
Егер
жұмырткдлар көп тасталынса, онда келесі жылы жөндіктердің
саны тіптен көбейіп, аралда тамақ жетіспей, олардың саны
кілт төмендейді. Ал келесі басқа жылы аз санды жөндікгер,
тамақ тұрғысынан кдрағанда, ең қолайлы режимге тап болып
олардың саны қайтадан өседі. Жәндіктер саньшьщ тербеліс
периоды — 2 жыл. Өзін-өзі ұйьгмдастыратын жүйенің тәртібі
реттелінген және «өмір толқы ндарынаң сай периодты. «Сң
параметрінің шамасын әрі қарай арттырғанда төртсатылы
тербелістер циклы пайда болады, периоды екі еселенеді, содан
кейін мүмкін болатын дамудың тармақгары көбірек көріне
бастайды-дәл ағындагы турбуленттіліктің дамуына ұқсас (2.5-
сурет).
Осыған ұқсас қояңдар мен қасқіырлардьщ популяциясының
дамуы үшін жүргізілген
бақылаулар мен
есептеулердің
(қояндар үшін қысқы тағамдар ескерілген) нөтижелері 2.6-
суретте көрсетілген.
2.6-сурет. Кдсқырлар мен ақ-қояндар санының өзгерісі
2.1.8. Ж ер-өзін-өзі ұйымдастырушы жүйе
Ж ер жоғарғы Tt температурада Күннен жылу энергиясын
алады, өзі
Т2 температурада қоршаған космосқа энергия
шығарады (Т1>Т2). Бенар ұяшыкдарындагы жағдайлар сияқгы,
бірдей AQ жмлу мөлшерінде Жер энтропиясының өсімі
A S^A Q /Tj қоршаған космоскд берілетін AS1=AQ/Tl энтропия
80
мөлшерінен аз. Демек, Күннен түракты түрде AN=ASj-AS, тең
негэнтропия алады. Ятни Жер өзкдуымдылығына кететін
түрақгы негэнтропиямен кдмтамасыз етіледі. Жер бетінде
Күннің энергиясының аркдсында өмір болады деп айтудан
гөрі өмір сүру күннің сәулеленуінің негэнтропиясыньщ
өсетінінен
болады
деген
дұрысырақ.
Бұл
рационньщ
тұрақгылығы (шамамен 1022 кал/жыл тең) Жер биомассасы
мөлшерінің тұрақтылығымен келісімді болады. Сонымен
қатар, Жер атмосферасының өзқауымдылығының жолында,
тепе-теңсіздік процестердің нәтижесінде, қалындыгы 100000
км болатын конвекция зонасының сфералық қабатында,
улкен
масштабты
(Бенар
ұяшықтары
тиітгі)
орнықгы
құрылымдар және де Жер бетіңдегі өте қажетті кдлыпты
жағдайларды, өмірді қолдайтын табиғи процестер пайда
болады.
Жер бетінде өсімдіктер дұниесі көп болтан сайын біз
отынды азырак, жағып,
атмосфераны
азырақ ластасақ,
соғұрлым Жердің сәулелену Т2 температурасы томен болады
және сәулелену спектрдің ұзынтолқындық бөлігіне қарай
күштірек ығысады және сол сәулелену энергиясы томен көп
санды
фотоңцармен
тасымалданады.
Мүның
бәрі
энтропияның кемуін күшейтеді. Таты баскд да қорлар бар,
олар-су
кұлаулары
мен
тасуларының
гравитациялық
энергиясын электрлік энергияға түрлендіру, металдардьщ
орнына кремний қоспаларын қолдану және т.б. Ғылым мен
өркениетіііііктщ
пайда
болуына
байланысты
Жердің
өзкдуымдылыгы адамның қызметтерімен және оньщ ғылыми
зерттеулерінін, нәтижелерімен үздіксіз байланыста. “Ғалым
табити хаосты тәртіпке келтіретін секідді” деген ұтым бар.
Мұны былайша да айтуға болады: талым информацияны
тауып, оны иемдене отырьсп, тек өзінің негэнтропиясын
ұлтайтады,
өзін-өзі
ұйымдастыруьш
(өзқауымдылыгын)
күшейтеді.
Қорытындылтанда, В.И.Вернадский жазтандай “тылыми
ой-жаңа жетістіктің қару-жарагы”- мұндағы жаңа жетістік-
Жердің
қазіргі
өзін-өзі
ұйымдастыруы
про цестерінд егі
болатын жаңалық.
Жердің өзкдуымдылық идеясы В.И.Вернадскийдің ілімінде
[8] тұжырымдалган және ол дүниежүзінде танымал. Қазіргі
кезде оның көпшілігі экологияга ұштасып жатыр.
81
Достарыңызбен бөлісу: |
