25
сипаттайтын элементтер бөлігі бір қабырғасына жинақталған
болса,
яғни
аксонометриялық
проекцияның
фронталь
жазықтығына параллель орналастыруға болатындай жағдайда
қолданады (2.36 сурет).
3. БҰРАНДАЛАР
3.1. Бұрандалар туралы жалпы түсінік
Цилиндрдің немесе конустың айналма бетіне жанаса кез-келген
жазық фигураның айналма қозғалысының нәтижесінде алынатын
винттік бетті бұранда деп атайды. Жазық фигура цилиндр (конус)
бетіне қатысты өз орнын
өзгертпестен
айнала
отырып цилиндр (конус)
осін бойлай қозғалады.
Осылайша,
цилиндрде
(конуста) профиль-пішіні
(үшбұрышты,
шаршы,
дөңгелек, трапеция немесе
т.б.) мен адымы арқылы
сипатталатын винттік бет
түзіледі (3.1сурет).
Техникада
бұранда
әртүрлі профильде қиылған
винттік ойықтарды бөлшек
бетіне
басу
арқылы
алынады.
Бұрандалар
станоктарда кескіштердің
көмегімен,
сырыққа
пластинамен, роликтермен
жаймалау арқылы немесе
плашка және із салғыш
құралдарды
(метчик)
қолдана отырып, қолмен
ойып
салу
арқылы
алынады.
26
Бұрандалар классификациясы:
бұранда
ойылған
беттің
пішініне
байланысты
(цилиндрлік, конустық);
бұранданың сырық бетіне немесе тесікке орналасуына
қарай (ішкі, сыртқы);
профиль пішініне қарай (үшбұрышты, тікбұрышты,
трапеция тәрізді, дөңгелек);
қолданылуына
қарай
(бекіту,
тығыздап
қатайту,
қозғалтқыш, арнайы және б.);
винттік беттің бағытына қарай (оң және теріс);
жүрістер санына қарай (біркірмелі және көпкірмелі).
Барлық бұрандалар екі топқа бөлінеді: стандарт және
стандарт емес; стандарт бұрандалардың параметрлері стандарт
бойынша анықталады.
3.2. Бұранда элементтері мен негізгі параметрлері
Бұрандалардың негізгі параметрлері 11708-66 МЕСТ-мен
анықталған. Бұрандаларды үш диаметрмен сипаттайды: сыртқы d
Бұранданың сыртқы
диаметрі d (D)
- сырқы бұранданың төбелері немесе
ішкі бұранданың ойықтары арқылы
өтетін цилиндрдің диаметрі. Бұл
бұранда көптеген бұрандалар үшін
анықтамалық
өлшем
болып
есептеледі, сондықтан бұранданың
шартты белгілері қатарына кіреді.
Бұранда профилі
- бұранданы осі арқылы өтетін
жазықтықпен
қиғандағы
қима
контуры (3.2 сурет).
Бұранда профилінің
бұрышы ά
- профилдің бүйір жақтарының
арасындағы бұрыш (3.2 сурет).
Бұранда адымы Р
-
бұранданың осіне параллель
бағытталған профилдің көршілес
аттас
бүйір
жақтарының
ара
қашықтығы (3.3 сурет).
Бұранда жүрісі t
-
бұранда
осіне
параллель
27
бағыттағы, бір ғана винттік бетке
жататын
профилдің
аттас
қабырғаларының арақашықтығы (3.3
сурет).
Біркірмелі
бұранданың
жүрісі қадамға тең, ал көпкірмелі
бұрандада – кіріс санын (n) қадамға
(Р) көбейткенге тең
(t = nР).
Бұрандаларды алу үшін қолданылатын құралдарда шеттері
қиықжиекті болып келеді. Сондықтан бұранданың соңғы
орамдары дұрыс пішінді болмайды. Профилдің биіктігі біртіндеп
28
кеми береді. Бұранданың ұзындығын есептегенде оның іске
жарамсыз
бөліктері
есептелмейді
және
көрсетілмейді.
Бұранданың іске жарамсыз бөліктерін көрсетпеу мақсатында
мұндай жерлерін жонып тастайды. Бұрандалы сырықты тесікке
оңай бұрап кіргізу үшін, бұранданың шетіне 45º бұрыш жасай
қиықжиек (фаска) орындалады (3.5 сурет).
3.3. Бұрандалар кескіні
Бұрандаларды сызбада кескіндеу 2.311-68 МСТ бойынша
жүзеге асады. Сырықтағы бұранданың сыртқы диаметрі тұтас
29
жуан негізгі сызықпен және ішкі диаметрі тұтас жіңішке
сызықпен сызылады (3.6а сурет).
Бұрандалы
тесіктің
ішкі
диаметрін тұтас жуан негізгі
сызықпен, ал сыртқы диаметрін
тұтас жіңішке сызықпен сызады
(3.6б сурет).
Бұрандалы
беттің
оске
перпендикуляр
жазықтықтағы
проекциясында
шеңбердің
¾
бөлігін кез – келген жерден үзіп,
тұтас жіңішке сызықпен сызып
көрсетеді.
Бұранданы
кескіндегенде
тұтас
жіңішке
сызық негізгі сызықтан 0,8 мм
қашықтықта
жүргізіледі,
яғни
бұранда
қадамы
шамасынан
аспауы керек (3.6 сурет).
Бұранданы шектейтін сызық
тұтас негізгі сызықпен бұранданың
сыртқы
диаметріне
дейін
жүргізіледі (3.6 а, б сурет) немесе
бұранда көрінбейтін болса, үзік
сызықпен сызылады (3.6 в, е
сурет).
Тіліктер мен қималарды штрихтағанда сызықтар тұтас негізгі
сызыққа дейін, яғни тесіктің сыртқы диаметріне дейін жүргізіледі
(3.6 б, в, д сурет).
Егер арнайы конструктивтік қызмет атқармайтын болса,
қиықжиектер
(фаски)
сырықтың
немесе
тесіктің
оске
перпендикуляр проекциясында кескінделмейді (3.6 сурет).
Сырықта бұранданы кескіндейтін тұтас жіңішке сызық қиықжиек
сызығымен қиылысуы керек (3.6 а, г сурет). Көрінбейтін
бұрандалы тесіктер кескіні 3.6 е суретте көрсетілген.
Достарыңызбен бөлісу: | 
