Ылым тарихы мен философиясы

 
 
198 
 
Т.Мор  және  Т.Кампанелланың  утопиялық  социализмі.  Жаңа 
дәуірдің  негізін  философиялық-экономикалық  идеялары:  Д.Локк 
(мемлекеттің  еңбек  теориясы),  Т.Гоббс  (мемлекеттің  экономикалық 
мәні  және  табиғи  құқық),  И.Бентам  (утилитаризм  және  мемлекеттің 
құқықтық  теориясы).  Ағартушылық  дәуірі:  Ж.-Ж.Руссо  (қоғамдық 
келісім  және  жеке  меншікті  сынау),  Т.Мальтус(тұрғылықты  халық 
теориясы),  А.Смит  және  Д.Рикардо  (еңбек  бөлісі,  экономикалық 
факторлар және құнның еңбек теориясы). 
 
Марксизм  –  (К.Маркс,  Ф.Энгельс,  В.И.Ленин,  Г.В.Плеханов). 
Зерттеудің  негізгі  нысаны  –  капитализмнің  экономикалық 
заңдылықтары.  К.Маркстың  ашқан  басты  жаңалығы:  қоғамдық-
экономикалық  формация,  капитализмнің  даму  заңдылықтары, 
социализмнің  жаңа  жүйе  ретінде  пайда  болуы,  ұдайы  өндіріс  пен 
экономикалық  дағдарыстар  теориясы,  тауарға  сіңген  еңбектің  екі 
табиғаттылығы,  қосымша  құн  туралы  ілімдерді  қалыптастырды, 
абсолюттік  рентаның,  жалдамалы  еңбектің  мәнін  қарастырды. 
К.Маркс  қоғамды  екі  топқа  бөлу  арқылы  барлық  экономикалық 
құбылыстар  да  талданды.  Қосымша  құнның  теория  мағынасы 
өндірісте пролетариаттың қаналуы арқылы көрініс тапты. 
 
Г.Ф.Гегель  қоғам  өмірінде  экономиканың  орны  мен  мәні 
жөнінде.  К.Маркстің  экономикалық  теориясы  және  марксизмнің 
пайда болуы (Ф.Энгельс, П.Лафарг және т.б.). Анархистің экономика 
философиясы  мен  методологиясының  дамуы:  Д.С.Милльден 
А.Маршалға дейін. 
 
Қазіргі  экономикалық  ойдың  негізгі  бағыттары  (монетаризм, 
неоклассика, 
кейнсианство) 
және 
олардың 
философиялық-
экономикалық  идеялары.  Философиялық-экономикалық  бөлшегіне 
оинституционализм.  Орыс  экономика  философиясы  (С.Н.Булгаков, 
Н.Д.Кондратьев және т.б.). 
Кейнсшілдік  (ағылшынша  экономисі  әрі  публицисі  Дж. 
Кейнстің  есімімен)  -  экономикалық  қызметті  мемлекеттік  реттеу 
қажеттігін  жақтайтын  экономикалық  саясат.  Дж.  Кейнс  –  қатаң  баға 
белгіленіп  монополияландырылған  экономиканың  заңдылықтарын 
тұңғыш  зерттеуші.  Ол  нарық  тетіктерінің  құдіретті  емес  екендігін‚ 
жұмысқа  жарамды  халықтың  жұмыспен  толық  қамтылмауы  және 
өндірістік қуаттардың жұмыс істеуі жағдайында тепе-теңдіктің (тепе-
тең  шаманың)  орнатылуы  мүмкін  екенін  көрсетті.  Ол  және  оның 
ізбасарлары  дағдарыстар  және  сылбыр  шаруашылық  жағдаяты 
(конъюнктурасы)  кезеңдерінде  орнықты  экономика  өсуді  және 
жоғары  деңгейде  жұмыспен  қамтуды  қамтамасыз  ету  үшін  ағылшын 
үкіметіне  экспансиялық  қаржы  саясатын  (мемлекеттік  шығысты 
ұлғайтып‚  салықтарды  төмендету)  және  несие-ақша  саясатын 

 
 
199 
(айналыстағы  ақша  санын  көбейту)  жүргізуді  ұсынды.  Оның 
пікірінше‚  мемлекет  жұмыссыздық  пен  инфляцияның  өсуін  жою 
мақсатында‚  экономика  саясатқа  араласып‚  оны  жүргізуге‚ 
сұранымның  жалпы  шамасына  ықпал  етуге  тиіс.  Идеяның  мәнісі 
сұранымның  көлемін  ұлғайта  отырып‚  жұмыссыздықтың  көбеюін 
жоюға‚  ал  оны  қысқарта  отырып‚  инфляцияның  өсуін  болдырмауға 
болады дегенге саяды. 
 
Институционализм  –  XX  ғасырдың  90-жылдарында  тек 
әлеуметтік  ғылым  ғана  емес,  сонымен  катар  экономикалық,  саяси 
ғылымдар  да  "жаңа  институционализм"  теориясына  канық  бодцы. 
"Жаңа институционализм" теориясының негізін салушылар арасында 
көптеген келіспеушіліктер бодцы, сонымен катар институттар туралы 
ортақ  түсініктер  де  орын  алды.  Ол  институттарда  ресурстардың 
бірдей  етіп  бөлінбеуін  қолдан  отырып,  белгілі  бір  билік  етуші 
топтардың  өзара  іс-қимыл  ережелерін  ұсынуына  мүмкіндік  беретін 
әлеуметтік конструкциялар деп түсіндірді[2]. 
  Экономикалық методологияның негізгі принциптері. 
       Экономикалық  методология:  оның  мақсаттары  мен  міндеттері. 
Экономикадағы негізгі әдістер. Басты методологиялық  зерттеулердің 
даму  контекстіндегі  экономикалық  методологиясы.  Экономикалық 
ғылымдар үшін философия жалпы методология ретінде. 
     ХVІІІ – ХІХ ғғ. экономикалық методологияның эволюциясы. ХХ ғ. 
экономикалық  методологиялық  негізгі  бағыттары.  Экономикалық 
методология дамуының негізгі кезеңдері.  
 
Қазіргі экономикалық методологияның негізгі бағыттары. 
 
Экономикалық  ғылым  және  методология.  ХХІ  ғасыр 
аралығындағы  экономикалық  методологияның  негізгі  мәселелері. 
Формальды  және  математикалық  методтың  қазіргі  экономикалық 
теорияда қолданылуы. 
 
Математика  және  экономика:  тіркесушіліктің  негізгі  нүктелері. 
Математикалық  методтың  күшті  және  әлсіз  тұстары.  Экономикалық 
теориядағы математизация мен формализацияның негізгі бағыттары.  
 
Экономикадағы  негізгі  заңдар.  Микроэкономиканың  негізгі 
заңдары. 
Динамикалық 
және 
статикалық 
заңдар. 
Қазіргі 
экономикадағы эволюциялық талдау. 
 
Белгілі  философиялық  көзқарастар  тұрғысынан  қарағанда 
методология 
субъективтік, 
диалектикалық-материалистік, 
эмпирикалық,  рационалистік  және  басқа  да  бағыттарды  қолдануды 
талап  етеді.  Бұл  методология  адамдардың  таптық  құрамына 
қарамастан,  экономикалық  жүйені  тұтас  зерттеп,  осының  негізінде 
экономикалық  өркениеттің  объективтік  рационалистік  заңдар  ашып 
зерттеуді  талап  етеді.  Құрал  ретінде  математикалық  эконометрика, 

 
 
200 
11.2  Шаруашылық этикасы 
 
кибернетика  қолданылады.  Зерттеу  нәтижесі  экономикалық  үлгілер, 
схемалар,  графиктер  пайда  болады.  Рационалистік  әдіс  объективтік 
шындықты  талдаудың  тұрақты  динамикада  жүргізілуін  қалайды. 
Бұған өндіріс  болу, айырбас және тұтынушыдың ішкі байланыстары 
мен заңдарын зерттеу тәсілі жатады. 
         Рационалистік 
және 
аналитикалық 
әдістердің 
өзара 
байланыстары әсіресе соның ішінде ұдайы өндіріс пен экономикалық 
өсу  процестері  талдаулары  толық  байқалады.  Позитивтік  әдіс 
экономика ғылымының белгілі бір философиясын құруды, экономика 
туралы  білімді  тұжырымдауды,  фактілеу  суреттеп  баяндау  және 
жүйеге  келтіру  негізінде  экономикалық  ортаның  даму  заңдары  мен 
категорияларын  ашуды,  тәжірибе  қолдануды,  нарықтық  байқау-
бақылауды 
талап 
етеді. 
Демек, 
экономикалық 
ғылымның 
философиясы бұйрық-әкімшілік, нарық жүйелерінің тепе-теңдігі және 
эволюциясы туралы ілімді, олардың құрылымы мен инфрақұрылымы 
туралы ілімді  қалыптастырады.[3] 
        Танып  білудің  нормативтік  әдісі  адамдардың  барынша  жоғары 
үнемділік  принциптерге  негізделген  практикалық  әрекеттерін 
талдауды талап етеді. Бұл әдістің басты принципі шаруашылық іспен 
шұғылданатын  барлық  субъектердің  пайдасын  көздейтін  нәтижеге 
жету  болып  табылады.  Экономикалық  өмір  нақты  жағдайдағы  
фактілердің    жиынтығы  болып    табылады.  Сондықтан  бұл  әдісті 
қолдану үшін, неғұрлым жоғары дәрежені талдап, қорытынды шығару 
дәрежесіне  көтеруді  тілейді.    Экономикалық  құбылыстарды  талдау 
экономикалық  құбылысты,  оны  жеке  элементтерге  бөліп  және  әр 
элементті  тұтас  құбылыстың  қажетті  құрамды  бөлігі  деп  зерттеуді 
талап  етеді.  Ал  синтез  құбылысты  алдымен  әр  бөліктен  тұратын 
құрылым деп, содан кейін осы элементтердің біртұтас қосылымы деп 
зерттеп, жалпы қорытынды шығарады. 
 
Этика 
және 
экономика: 
сыйысушылық  немесе  сыйыс-
паушылық.  Адамгершілік  және  экономика:  ретроспективті  көзқарас. 
Әр  тарихи  дәуірдегі  экономикалық  этиканың  негізгі  теориялары. 
Шарушылық  этикасының  жалпы  негізі.  Шаруашылық  субъектінің 
этикасы:  негізгі  принциптер.  Постиндустриалды  шаруашылық 
этикасына баратын жол. 
 
Қазіргі  экономикалық  саясаттағы  міндет  пен  жауапкершілік. 
Адамгершілік 
және 
экономикалық 
саясат. 
«Адамгершілік 
шығындары»  принципі  және  оның  экономикалық  саясатта 
қолданылуы.