Ііі. Есептің программасы

128 
 
3.С/С++ тілдерінде массив элементтері нешеден бастап нөмірленеді? 
a)  1 
b)  2 
c)  3 
d)  4 
e)  0 
 
Глоссарий 
Массив  дегеніміз  -  бір  атпен  аталған,  әртүрлі    индекстелген  бір  типті 
элементтер жиынтығы. 
  Қасиеттері: 
Массивтің қасиеттерін анықтайтын 4 негізгі принципі бар: 
-массивте элементтер деп аталатын мәндер сақталады; 
-массивтің барлық элементтері бір типті болуы керек; 
-жадыда  массивтің  барлық  элементі  тізбектеліп  орналасады  және  бірінші 
элемент адрестің нөлдік индексін білдіреді; 
-массив  атауы  тұрақты  болып  табылады  және  массивтің  бірінші  элементінің 
адресінен тұрады. 
Mассивтің сипатталуы: 
 
 
 <элементтің типі>  <массив аты> [<элементтер саны>]; 
Мысалы, int a[12]; {12 элементтен тұратын массив} 
                char s[20]; {20 элементтен тұратын массив} 
                #define KOL 10 {} 
                int [KOL]; 
 
 
Массивті инициялизациялау 3 тәсілмен анықталады: 
- массивті құру барысында; 
- массивті құру барысында бастапқы тұрақтыларды көрсету; 
- программаның орындалу барысында; 
-  құру  барысында  массивтің  бастапқы  мәндері  берілмесе,  онда  автоматты 
түрде массив 0-мен толтырылады(NULL). 
Массив элементін қолданғанда индекс ретінде үш түрлі мән беруге болады: 
1. 
Сандық тұрақты. 
2. 
Айнымалы. 
3. 
Өрнек. 
 
Екі  өлшемді  массив  екі  квадрат  жақшамен  анықталып  төмендегідей 
сипатталады. 
 
Әдебиеттер: 
1.  Керниган Б., Ритчи Д.,- Язык программирования Си. – М.: Финансы и 
статистика, 1985 г. 
2.  Вирт Н. Алгоритмы и структуры данных: Пер. с анг.- М.: Мир, 1989 г.  

129 
 
3.  Д.Кнут Искусство программирования для ЭВМ. Основные алгоритмы. М.: 
Мир, 1976. 3.        
4.  Н.Культин., С/С++ в задачах и примерах – БХБ-Петербург, 2002 г. 
5.  Крис Паппас., Программирование на С и С++ - BHV, Киев, 2000 г. 
6.  Т. А. Павловская, А. Ю. Щупак С/С++ Структурное программирование: 
Практикум- СПб.: Питер, 2005   
7.  Уэйт М . Язык Си. Руководство для начинающих: Пер. с англ. – М., Мир, 
1988 г. 
 
 
Практикалық жұмыс №5.  
Тақырыбы: Символдық массивтерді өңдеу 
 
Сабақтың  мақсаты:  символдық  және  жолдық  мәліметтермен  жұмы  кезінде 
алгоритмдеу  тәсілдерін  меңгерту;  «қадамдап  орындау»  тәсілін  қолдану  және 
көмекші  алгоритмдерді  құру;  қолданушымен  функцияны  құру  және  оны  Си 
тілінде  шақыру;  Си  тілінде  мәтіндерді  өңдеудегі  программалау  ерекшеліктері; 
символдар  мен  жолдарды  өңдеуде  Си  тілінің  стандарт  кітапханаларының 
функцияларын пайдалану. 
 
Материалдар  және  құрылғылар:  тақта,  бор,    «жолдармен  жұмыс  жасауға 
арналған функциялар – string.h, stdlid.h файлдары» «символдарды түрлендіру және  
тексеру функциялары – ctype.h, stdlid.h файлдары» кестелері. 
 
Жұмыстың мазмұны және орындалу тәртібі 
1.  Тапсырманы орындау мысалын қарау. 
2.  Ретімен келесі тапсырмаларды орындау.  
3.  Орындалған практикалық жұмыс туралы есепті дайындау. 
 
Тапсырманы орындау мысалы 
 
Клавиатурадан  енгізілген  жолда  орыс  алфавитінің  кіші  әріптерін  бас  әріпке 
ауыстыратын программа жазыңыз.   
 
#include 
#include 
 
void main() 
{ 
unsigned char st 80 ; // мәтіндік жол  
int i;  //қарастырылатын символ нөмірі 
clrscr(); 
puts(" \n Жолды енгізіңіз және Enter  пернесін басыңыз"); 
gets (st); 

130 
 
i=0; 
while (sti) 
{ 
if ((sti=’a’ && sti=’z’  )  (sti=’a’ && sti=’п’ ) ) sti-=32; 
else if (sti=’р’ && sti=’я’  ) sti-=80; 
i++; 
} 
printf("\n %s\n", st); 
puts("\n Аяқтау үшін  Enter  пернесін басыңыз "); 
getch(); 
} 
 
Студенттердің өз бетімен орындауға арналған тапсырмалары 
1.  Сіз енгізген жолда b әрпінің ену санын есептейтін программа жазыңыз. 
2.  Жолды    енгізетін  және  1  символ  қалғанша  жолды  1  символға  қысқартып 
шығаратын программа құрыңыз. 
3.  «а»  әрпінен  аяқталатын  бірінші  септіктегі  зат  есім  берілген.  Осы  сөзді  барлық 
септікте шығаратын программа құрыңыз.   
4.  Берілген  сөзден  оның  соңғы  әрпімен  сәйкес  келетін  әріптерді  алып  тастайтын 
программа құрыңыз.   
5.  Екі  сөз  берілген.  А  сөзінің  әріптерінен  В  сөзін  құрауға  болатынын  немесе 
болмайтынын анықтайтын программа құрыңыз. 
6.  Х және У сөздерінде бірдей орында тұрған бірдей әріптердің санын есептейтін 
программа құрыңыз. 
7.  Клавиатурадан  енгізілген  жолдан  алғашқы  бос  орындарды  жоятын  программа 
құрыңыз. 
8.  Нүктемен  аяқталған,  орыс  алфавитінің  бас  әріптерінен  тұратын  бос  емес  жол 
берілген.  Осы  әріптер  алфавит  бойынша  реттелген  бе,  жоқ  па,  анықтайтын 
программа құру керек.  
9.  Мәтін  берілген.  Егер  мәтінде  *  символы  болса,  оныөзгеріссіз  қалдырып, 
әйтпесе  бірінші  кездескен  *  символының  алдындағы  латын  кіші  әріптерін  3 
цифрына ауыстыратын программа құру керек.   
10. n  (n  <=  1000)  натурал  саны  берілген.  Осы  санды  сөзбен  жазып  шығаратын 
программа құрыңыз.  
 
 
Практикалық жұмыстың орындалуы туралы есептің формасы  
Есепте болуы қажет: 
Кез-келген орындалған тапсырма үшін    
1.  Есептің шешімінің математикалық моделі; 
2.  Есептің шешімінің алгоритмі; 
3.  Есеп шешімінің алгоритмі орындалған программа.