И. В. Савельев жалпы физика курсы I том Алматы 2004

на қатысты маятнпктің тербелу жазыктығы өзгерісеіз 
қалады, ал Жер огаи катысты бурылып, күн тәулігінде 
бір айналым жасайды.
Ф ендігінде маятниктіц тербелу жазыктығы күн тәу- 
лігінде 2л sin ф бүрышқа бұрылатындығьш дәлелдеуге 
болады.
Сонымеп, маятниктіц тербелу жазықтыгының аіша- 
луын бақылау (осы мақсатқа арналған маятннктер Фу­
ко маятниктері деп аталады) Жердің өз оеін айналатын- 
дығының тікелей дәлелдсмесі болады.

V Т А Р А У
ҚАТТЫ ДЕНЕ МЕХАНИКАСЫ
§ 34. Қатты дене қозғалысы1
Біз кіріспеде қатты дене козғалысыныц иегізгі екі тү- 
рімен — ілгерілемелі және айналмалы қозғалысымен — 
таныстық.
Ілгерілемслі қозғалыс кезінде дененің барлық нүкте- 
лсрі бірдей уакыт аралығында шамасы мен бағыты бо- 
йынша бірдей орын ауыстырады, осыныц салдарынан 
барлық нүктелердің жылдамдығы мен үдеуі уақыттыц 
орбір мезетіндс бірдей болыгт отырады. Сондықтам дсне- 
пің барлық қозгалысын түгелдей сипаттау үшін дене 
нүктелеріиіц ішінен оиың біреуінің (мьгсалы, оның инер­
ция центрінің-) қозғалысын аиықтаудың өзі жеткілікті.
Айналмалы қогалыс кезінде қатты дененің барлық 
нүктслері шсңбер бойымен қозғалады, олардыц центр- 
лер! айналу осі деп аталатыи бір түзудің бойында жата- 
ды. Айналмалы қозғалысты снпаттаи баяидау үшін ке- 
цістіктегі айналу осініц қалпын және әрбір уақыт мезе- 
тіндегі дененің бұрыштық жылдамдығын білу ксрек.
Байқасақ, қатты дсненіц кез келген қозғалысын жо- 
гарыда айтылган қозғалыстың негізгі екі түріиіц қабат- 
тасуы ретінде көрсетуге болады екен. Мұны ж а з ы қ 
қозғалыс, яғнн деиенің барлық нүктслсрі параллель жа- 
зықтықтарда орын ауыстыратын қозғалыс жағдайы 
үшін көрсетейік.. Цилиндрдің жазықтық бойынша тербе- 
луі жазық қозғалысқа мысал бола алады (82-сурет).
Қатты дененің / қалпынан 
2
қалпына еркін орын
1 Осы тараудың 'барлық жсрінде, 45-параграфты қоспағанда, аб­
солют қатты дене қарастырылады.
123

а у ы с т ы р у ы н
( 8 3 - с у р е т )
е к і о р ы н а у ы с т ы р у д ы ң —
1
к а -
л ы г і ы н а н
1'
н с м е с е / " қ а л п ы н а і л г е р і л е м е л і о р ы п а у ы с -
т ы р у д ы ц ж ә н е
О '
о с і н е н н е м е с е
О "
о с і н е н б у р ы л у д ы ц —
қ о с ы н д ы с ы
р е т і н д е
к ө р с е т у г е
б о л а д ы .
С і р ә ,
о р ы н
а у ы с т ы р у д ы о с ы н д а и е т і п
і л г с р і л с м е л і

жүктеу 28,35 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: