I. Түсіндірме беретін жазба

А) Дума депутат 2/3 бөлігінен дауыс

Ә) Федерация кеңесінің келісімімен

Б) Мемлекет Дума рұқсат бергенде

В) Халықтың келісіміменде бар

Г) Кеңестің мүшелері келісімімен

2. Заңдардың түрлерін ата?

А) негізгі, конститутциялық.

Ә) конституция Және заң

Б) органикалық және жай заң

В) жай заңдар конституциялық

Г) негізгі заңмен, жай заңдар

3. Органикалық заңдар қандай заңдар?

А)Мемлекеттің мәртебесін қоргайды

Ә) Жай заңдардың орнына қабылданады

Б) Топ заңдар және шешімдермен

В) Дамыған елдерде қолданатын заңдар

Г) Барлық жауаптар дұрыс болады

4. Жай заңдар қандай жағдайларда қабылданады?

А) конституциялық заңдар қолданылмайды

Ә) органикалық заңдар жоқ жағдайларда

Б) конституциялық заңдары жоқ жағдайда

В) конституциясы жоқ жағдайда болады

Г) негізгі заңы жоқ жағдайда.болады

5. Мемлекттерде конституциялық органикалық заңдар қолданылатын заң түрі.

А) жай заңдар

Ә) органикалық

Б) негізгі заң

В) конституциялық

Г) шешімдер

6. «Конституциялық құқық» терминнің мағынасын беретін ұқсас термин.

А) «мемлекеттік құқық»

Ә) «азаматтық құқық»

Б) «еңбек құқығы»

В) «рим құқығы»

Г) «мемлекеттік құқық»

7. Конституция дегеніміз не ?

А) қоғамдық күштердің еркін .

Ә) мемлекеттің рәміздерін құжат

Б) Президенттің жарғысымен

В) Парламенттің қаулылары

Г) мемлекеттің басқару нысаны

8.Constitutio

термині қандай мағына береді?

А) «құрылым»

Ә) «құрылым»

Б) «заңдар»

В) «басқару»

Г) барі дұрыс

9. Римде жоғарғы заңдық императорының заң актілері?

А) Конституция

Ә) негізгі заң

Б) пактрлар

В) конвенция

Г) үкімдер

10.Эдикттер-

А) императордың жариясы

Ә) императордың шешімі

Б) шенеуніктерге арналған

В) құлдарға заң актілері

Г) соттың шешімдерімен

3-тақырып. Шетелдердегі басқару нысандары
1.Шетелдердегі мемлекеттер нысандарының сан түрлілігі, олардың себептері.

2.Басқару нысандары. Монархия, түсінігі жне мәні. Парламенттік монархия.

3. Мемлекеттік құрылым нысандары, олардың жіктелуі.
Басқару нысандарына анықтама берудің манызы өте зор. Өйткені, ол мемлекетгің мәнін айқыңдайды. Сөйтіп, мемлекеттік биліктің жоғары органдарының құқықтық жағдайлары мен құрылысын ашып береді, сондай-ақ кейінгілердің мемлекет басшысынан қаншалықты заңды және нақты тәуелділігін көрсетеді.

Дүние жүзінде басқарудың екі нысаны бар. Олар: монархия және республика. Монархия — елді мемлекеттік заңды басқаруды тек бір адамның жүзеге асыратынын, оның мемлекеттік жоғары лауазымды тек мұрагерлік тәртіппен иеленгендігін білдіреді.Монархия абсолютті және конституциялық болып екіге бөлінеді. Абсолютті монархияға барлық мемлекеттік биліктің монарх қолына топтасуы тән. Қазіргі кезде абсолютті монархия, мысалы, Сауд Арабиясы корольдігінде (мемлекет басшысы және рухани көсем — король), Оман сұлтандығында (мемлекет басшысы — сұлтан), Ватиканда (Мемлекет — Кала Ватиканда заң шығарушылық және сот билігі папа қолында болады. Оны кардиналдар коллегиясы өкілдікке сайлайды).Конституциялық монархия екі түрге бөлінеді: дуалистік және парламенттік.

Дуалистік монархияда екі саяси ұйым — феодальдық монархия мен буржуазиялық парламенттін болуы тән. Монарх үкіметгі тағайындайды (парламент тек король алдында жауап береді). Парламенттің заң шығарушылық өкілеттігі монарх тарапынан шектелген, өйткені жоғарғы палатаны монархтың өзі тағайындайды, әрі ол тыйым салу құқығына да, парламентті тарату құқығына да және т.б. ие. Дуалистік монархия Иорданияда (Иордания Хашимиттер корольдігі, мемлекет басшысы — король), Кувейтте (Кувейт мемлекеті, мемлекет басшысы — әмір, ол билеуші Сабахтар әулеті мүшелерінен сайланады), Тайландта (Тайланд корольдігі, мемлекет басшысы — король) және тағы басқа елдерде бар. Парламенттік монархияда монарх билігі заң шығарушылық процесінде болсын, мемлекет басқару ісін жүзеге асыруда болсын шектеулі болады. Өйткені, үкімет парламенттік жолмен құрылады әрі өзінің қызметі жөнінде тек парламент алдында жауап береді. Ал, парламент үкіметке сенімсіздік вотумын көрсеткенде үкімет отставкаға кетеді не болмаса парламент таратылады. Мұндай жағдайда үкімет кезектен тыс парламенттік сайлау өткізуді белгілейді. Парламентгік монархияның дуалистік монархиямен салыстырғанда басқа да өзіндік ерекшеліктері бар. Республика — бұл мемлекеттік билікті жүзеге асыратын негізінен халық болып табылатын басқару нысаны.Республикалық басқару негізінен екі түрге бөлінеді: президенттік және парламенттік.

Президенттік республиканың басты сипаты — президент қолына мемлекет басшысы мен атқару билігінің басшысы өкілеттіктері шоғырланады (мысалы, Аргентина, Боливия, АҚШ, Өзбекстан).Президенттік республиканың алғашқы тарихи әрі үлгілі түрі АҚШ болып табылады. Бұл елде президенттік институт 1787 жылғы Конституция негізінде енгізілген. АҚШ-тың мемлекеттік билігі тыйым салу мен қарама-қайшшық принципі негізінде құрылған. Бұл тыйым салу мен қарама-қайшылық принципі АҚШ конституциясының жобасын жасаушы авторлардың бірі Дж. Мэдисонға тиесілі. Ешбір уақыт ықпалына түспеген бұл идея мемлекет басқару ісіндегі бірден-бір сәтті қадам болды. Заң шығарушы, атқарушы және сот биліктері біріне-бірі тәуелсіз, бірақ әрі өзара байланысты болып, әрбірі жеке алғанда қалған екеуімен шектеліп отыратын еді. "Бірінің ниетіне екінші бірі қарсы тұратын ниетті құруымыз қажет", — деп Мэдисон текке айтпаған. Міне, осы қанатты сөз әлі АҚШ саясаты мен саясаттануында альфа мен омега (яғни бас-аяғы) болып отыр. Мэдисон тыйым салу мен қарама-қайшылық жүйесіне мемлекет тарапынан қиянат етушілікті болдырмайтын тетік енгізе білді. Сөйтіп тәуелсіз халықты өкіметтен "ажыратып" әрі өкіметтің де төменнен жасалған қысымға қатты бағынышты болмауы жағын да қарастыратын реттерді ойластырды.Басқарудың аралас нысандары. Басқарудың мұндай нысанында парламенттік те және президенттік республиканың да белгілері болады. Осындай басқару нысанына ие Франция Республикасы. Бұл елдің Конституциясына сәйкес елдің жоғары лауазымды басшысы — Президент. Францияда 1962 жылы Президентке тікелей сайлау енгізілген. Мемлекет басшысы тарапынан үкімет құрылады әрі ол тек президент алдында ғана жауап береді. Президент өкіметті басқаруды жүзеге асырады; Премьерминистр тек министрлер кеңесі қарайтын құжаттарды даярлауды қамтамасыз етеді.Сол секілді басқарудың басқа да аралас нысаңдары кездеседі. Мысалы, монархия және республика элементтерінің аралас түрі. Малайзля мемлекеті басшысы — монарх 9 штаттан, сұлтандар арасынан 5 жылға (Малайзия федерациясында 13 штат бар, оның 9-ын мұрагерлік жолмен сұлтандар басқарады. Бұл елдегі монархтың ресми аталуы: Янг ди-Петруан Агонг) сайланады. Монарх Парламент алдында жауапты премьер-министр мен министрлерді тағайындайды. Парламент екі палатадан: өкілдік палатасы (177 депутат) және сенаттан (58 мүшеден) тұрады. Өкілдік палатасына депутаттар тұрғындар тарапынан, ал сенаторлардың 26-сы (әр штаттан 2 адамнан) сайлау жолымен сайланады, ал қалғандарын мемлекет басшысы тағайындайды. Монархтың парламентті таратуға, не өзі отставкаға кетуіне құқы бар.

1. Мемлекттік басқару нысаны:

A) монархия және республика

Ә) унитарлық және федерациялық

Б) президенттік және парламенттік

В) оталитарлық және фашистік

Г) арлық жауаптары дұрыс

2. Монархия бұл –

A) басқаруы бір адам жүзеге асырады

Ә) мемлекет басқару республикалық

Б) басқарудағы бірнеше адамдар

В) мемлекет президент басқаруы

Г) ешқандай дұрыс жауап жоқ

3. Монархия қандай түрлерге бөлінеді?

A) абсалютті және конституциялық

Ә) абсалютті және салыстырмалы

Б) құқықтық және қоғамдық

В) авторитарлық және демократиялық

Г) демократиялық антидемократиялық

4. Абсалютті монархияда:

A) мемлекет билік монархта

Ә) мемлект билік президент

Б) мемлекеттік билік халық

В) мемлекттік билік саяси

Г) еш дұрыс жауабы жоқ

5. Монарх билігінің қыз балаға да мұрагерлікке қалу мүмкіндігі -

A\ кастильдік жүйе

B\ регенттік жүйе

C\ плюрономинал

D\ саликалық жүйе

E\ регент қамқоршы

6. Мелекет басшысының имунитеті дегеніміз не?

A) ерекше құқықа ие болуы

Ә) қойылатын шектеулер

Б) құқық мәртебесіменен

В) құқығына ие болуымен

Г) дұрыс жауаптары жоқ

7. Республикалық басқаруағы мемлекет басшысы ретінде:

A) президент

Ә) парламент

Б) үкіметтер

В) монархтар

Г) жауабы жоқ

8. Әлемдік тәжірибеде президентті сайлаудың қандай түрлері бар?

A) тікелей, жанама

Ә) бір партиялық

Б) негізгі қосымша

В) саяси әлеуметтік

Г) жауаптары дұрыс

9. Монархқа мәртебе қандай жолмен беріледі?

A) мұрагерлікпен

Ә) тағайындайды

Б) дауыс берумен

В) мемлекет актісі

Г) жауабы жоқ

10. Мемлекеттік режим бұл –

A) билікті жүзеге асыруғ

Ә)мемлекеттік органдар

Б) билікті нормалары

В) мемлекеттік әдістер

Г) дұрыс жауабы жоқ
4-тақырып. Шетелдердегі саяси партиялар және саяси жүйелер.
1.Шетелдердегі саяси партиялар, олардың міндеттері мен функциялары. Саяси партиялардың қызметін құқықтық реттеу, социал демократиялық партия.

2.Шетелдердегі саяси партиялардың ұйымдастырушылық құрылымының негізг түрлері.

Саяси жүйе төмендегідей қызметтерді атқарады:

1. Белгілі бір әлеуметтік топтың немесе көпшілік халықтың саяси билігін қамтамасыз ету. Ол биліктің тәртіпке келтірілген, ережелерде, қалыптарда бекітілген, яғни институционалданған түрі. Соңдықтан ол конституцияға негізделген жалпыға міндетті заңдар шығарады. Сол арқылы қоғамда тәртіп орнайды. Егер оны бұзушылар болса, оларға тиісті шара қолданылады.

2. Саяси жүйе қоғамдық қатынастарды реттейді, жекелеген әлеуметтік топтар немесе көпшілік халықтың мақсат-мүддесіне сәйкес адамдардың тіршілік әрекетінің әр түрлі салаларын басқарады. Ол әлеуметтік институттар қызметінің мақсаттарын айқындайды, солардың негізінде оларды орындаудың саяси жобаларын жасайды.

3. Саяси жүйе қоғамда жинақтаушылық, топтастырушылық қызметті атқарады. Ол ортақ әлеуметтік-саяси мақсаттар мен құндылықтардың айналасында барлық әлеуметгік топтар, таптар, жіктердің белгілі бір бірлесгігін қамтамасыз етеді.

4. Экономиканың қалыпты жұмыс істеп, прогресті дамуына қажетті саяси жағдай жасау. Мысалы, саяси жүйе өндіріс құралдарына меншік түрлерін құқықтық тұрғыдан бекітеді, қаржы жүйесін реттейді, салық саясатын жүргізеді.

5. Қоғамды, оның мүшелерін ішкі және сыртқы бүліндіргіш әрекеттерден қорғау. Мысалы, ұйымдасқан қылмыс, сыртқы агрессиядан (әскери, экономикалық, информациялық) және т.с.с.

Сонымен, саяси жүйе құлдық қоғамда жеке меншіктің, қанаушылар мен қаналушылардың пайда болуына байланысты дүниеге келеді. Ол қоғамда тәртіпті, бірлікті қамтамасыз етеді, әр түрлі қоғамдық топтар, ұйымдар мен қозғалыстардың қызметтерін реттейді, қоғамдық қатынастарды үйлестіреді, қазына, байлықты бөледі, әлеуметтік қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін қаржы-қаражатты жұмылдырады.

1.Францияда партиялық фракцияда қанша депутаттан тұрады?

A) 20

Ә) 26

В) 15

2. Германияда партиялық фракциялар неше депутаттан тұрады жғне ол қалай аталады?

A) 26 депутаттан “Топ” аталады

Ә)17 депутаттан, ол фракция аталады

Б) 10 депутаттан сенат аталады

В) 4/3 бөлігінен Сейм аталады

Г) барлық жауаптары дұрыс емес

3. «Монокамералды» деп қандай парламентті атайды?

A) бірпалаталы

Ә) қос палаталы

Б) көп дәрежелі

В) екі палаталы

Г) еш қайсысы

4. Депутаттық мандаттың негізгі құрамы:

A) андемнитет

Ә) импичмент

Б) бірмандаттық

В) иногурациялы

Г) жауаптары жоқ

5. Көп дғрежелі сайлау неше түрлі болады және қандай?

A) үш түрлі: президентті парламент

Ә) екі түрлі : сайлау жғне таѓайындау

Б) үш түрлі: тікелей , жанама сайлау

В)референдум арқылы сайлауларлар

Г) ешқандай дұрыс жауаптары жоқ

6. Саяси партиялардың оң жақ флангісінде қандай партиялар орналасқан?

A) консервативті

Ә) лейбористік

Б) азаматтық

В) орталықтық

Г) дұрыс жауап жоқ

7. Шетелде вето неше жғне қандай түрге бөлінеді?

A)абсолуттік,салыстырмалы

Ә салыстырмалы, айрықша

Б) импечмент иногурация

В) саяси жғне құқықтық

Г) дұрыс жауаптары жоқ

8. “Импечмент” дегеніміз не?

A) сенімсіздік білдіру

Ә мерзімінен босату

Б) ерекше талап ету

В) тыйым салулар

Г) барлық дұрыс

9. Үкіметтің ішкі құрылымын қандай жүйелер құрайды?

A) континенталь

Ә) униноменаль

Б) комиссиялық

В) комитеттік

Г) жауап жоқ

10. Депутаттық мандадтың әрекет ету мерзімінің тоқтатылу негіздеріне:

A) барлыѓы дұрыс

Ә) парламенттік өкілеттік

Б) депутатқа сайланѓан

В) депутаттың өлуімен

Г) мандатынан айырылуы
5 – тақырып. Шет елдердегі сайлау құқығы және сайлау жүйелері.
1.Сайлау құқығының түсінігі мен қағидалары.

2.Сайлау үрдісінің сатылары.

3. Сайлау жүйелерінің түсінігі мен түрлері.
Қазаіргі заманғы мемлекеттердің бәрінде де сайлау құқығы конституциялар бойынша, негізінен, институттандырылған.ФРГ – ның да Негізгі заңында мемлекттік биліктің халық тарапынан, сайлау және оған дауыс беру арқылы жүзеге асырылатыны жазылған. Португалия парламенті елдің қонституциясына сай жалпыға бірдей, тең әрі төте сайлауларда жасырын дауыс беру арқылы құралады. Литва Республикасы Конституциясының 34 – бабына орай, әрбір Литва азаматтары сайлау болатын күні 18 жасқа толса, сайлау құқығына ие. Сайлану құқығы Литва Респуликасының Конституциясында және сайлау туралы жалпы заңдарда бекітіледі. Сайлауға сот қабілетсіз деп танылған азаматтар қатыспайды.Жоғарыда Кеңес депутаттары – Қырғыз Республикасының парламенті депуттары – Жоғарғы Кеңеске депутаттар сайлау туралы заңға сәйкес еркін, жалпыға бірдей, тең сайлау құқығын пайдалана отырып, тікелей сайлаулар жүргізу барысында, жасырын дауыс беру арқылы сайланады.Жалпыға бірдей сайлау құқығы деп, мемлекеттің сайлауға қатысуға құқығы бар барлық азаматтарының сайлауға қатысуын айтады. Түркия Республикасының Конституциясының 67 – бабында жалпығв бірдей сайлауларға дауыс беруге нағыз әскри қызметтегі солдаттары мен унтерофицерлер, әскери курсанттар қатыса алмайды деп, көрсетілген.Тең сайлау құқығында- Сайлаушылар сайлауларға тең құқықтар негізінде қатысады. Төте дауыс беруде-кандидаттарды азаматтар тікелей сайлайды.Жасырын дауыс беруде-сайлаушылардың өз еркімен көңіл білдірулерін бақылауға алуға тыйым салынады.Сайлау еркіндігі-сайлау азаматтардың сайлауға және сайлануға байланысты өз құқықтарын еркін жүзеге асыруына негізделеді.Сол секілді сайлау құқығы белсенді сайлау құқғына және белсенді есем сайлау құқығына бөлінеді.Біріншісінде – сайлаушылар дауыс берсе, екіншісінде – сайланып қойылатын лауазымға үміткерлік құқығы беріледі.Қашан да, қай елде де сайлау заңмен белгілініп көрсетілген мерзімде өткізіледі. АҚШ – та жұп жылдарының қараша айының бірінші сейсенбісінде өкілдік палатасының түгел құрамы және сенаттың үштен бір бөлігі қайта сайлаудан өтеді.Әдетте, округтар сайлаушылардың тең санына орай құрылады. Осы қауымдастық палатасының 650 мүшелерінен 523 мүшесі Англиядан, 72 – сі Шотландиядан, 38 – і Уэльстен 17 – сі Солтүстік Ирландиядан сайланды.ФРГ – да қазіргі кезде бір сайлау округі орта есеппен 222 мың сайлаушылардан тұрады. Бундестагқа сайлау туралы федеральдың заңға сәйкес округтегі сайлаушылар санының орташа айырмашылығы барлық Германия бойынша көрсетілген заңына сай ФРГ – да сайлау округтары оқтын – оқтын өзгертіліп отырады.Сайлау жүйесі деп сайлауға қатысқан сайлаушылардың дауыс беруін есептейтін заң тарапынан белгіленген есептеу тетігін айтады.

Дүние жүзінде сайлау жүйесінің негізгі үш түрі бар. Олар: мажоритарлық, тепе – теңдік және аралас деп аталады.Мажоритарлық (мажор – көтеріңкі, көңілді деген француз сөзі) деп, дауыс беру нәтижелерін берілген дауыстың көпшілікті принципімен анықтайтын сайлау жүйесін айтады.

Аралас жүйе деп парламенттің бір бөлігін мажоритарлық жүйемен, бір бөлігін партиялық тізіммен жүзеге асыруды айтады.

Жалпыұлттық округтерде мұндай тепе – теңдік өкілдік жүйесі 1982 жылдан бастап енгізілген. Ал 1983 жылы бірінші рет парламенттік сайлауларда қолданыла бастады.Ресей Федерациясының Конституциясының 84 – бабына сәкес референдумды бұл елде Ресей Федерациясының Президенті тағайындайды.Референдумда қойылатын мәселелерді өз мәніне қарй төмендегіше бөліп көрсетуге болады:

Конституция ( өзгертулер мен толықтырулар енгізу үшін ұсынылатын жаңа конституция жобасы);Заң шығарушы (жаңа заңның жобасы мен немесе күші бар заң);Консультациялық ( мысалы, нақты бір елдің халықаралық қатынасына тікелей тиісті маңызды бір мәселе бойынша жұртшылық пікірін білуді ұйымдастыру); Міндетті ( референдум өткізуді конституция бекіткен. Жапония Конституциясының 96 – бабында парламенттің екі палатасы қуаттаған елдің Негізігі заңына жасалған өзгертулер жобасын референдумға қою міндеттелген); Президентті, Пралмент Мәжілісі мен мәслихатар депутаттарын, Республиканың жергілікті өзін - өзі басқару органдары мүшелерін сайлау жалпыға бірдей, тең әрі тікелей жасырын дауыс беріп сайлау құқығы негізде өткізіледі.Сенат депутаттарын сайлағанда белсенді емес сайлау құқығы Конституцияда қарастырылғандай шектеулермен жүзеге асырылады.

Президентті және Парламен депутаттарын сайлау кезінде төмендегідей дауыс есебін есептеу жүйесі қолданылады;

1. 
   Егер сайлаушылардың елу процентінен астамы дауыс беруге қатысқан болса, онда сайлау өкізілді деп есептеледі.
   

2. 
   Кандидат мына жағдайларда сайланды деп саналады:
   

1. 
   егер сайлауға сайлаушылардың елу проценттен көбі дауыс беруге қатысса, онда сайлау өткізілді деп есептеледі;
   

2. 
   Қайсы кандиданттың кандидатурасына, басқа кандидаттарға қарағанда, сайлауда дауыс беруге қатысқан сайлаушылардың көбі дауыс берсе, онда сол кандидат майланды деп саналады;
   

3. 
   Егер, сайлауға бір – ақ кандидат депутаттыққа дауысқа түскенде оған сайлауда жақтап дауыс беруге қатынасқан сайлаушылардың дауыс қарсыларынан көп болса, онда сол кандидат сайланды деп есептеледі.
   

Біртұтас сайлау комиссиясы жүйесін:

1. 
   Республиканың Орталық сайлау комиссиясы;
   

2. 
   Аумақтық сайлау комиссиясы
   

3. 
   Округтік сайлау комиссиясы;
   

4. 
   Учаскелік сайлау комиссиясы құрайды.