63
в) жарты сағат;
г) дұрыс жауабы жоқ.
4.Зейнетақы төлеу кезінде есепке алынатын жұмыс пенөзге де қызмет
кезеңдерінің қосынды ұзақтығы-
а)Еңбек стажы;
в)Еңбек төлемі;
с)Еңбек үстеме ақы;
д)Еңбектік демалыс;
5.Еңбек қызметінің іс жүзіндегі ұзақтығы,яғни қызметкер жұмысқа алынған
күннен бастап жұмыстан босатылған күніне дейін есептеледі-
а)Стаж;
в)Үздіксіз еңбек стажы;
с)Еңбек стажының кезеңі;
д)Еңбек демалысы;
6.Еңбек кітапшасы,жеке еңбек шарты, жұмысқа алу және босату бұйырықтары-
а)Еңбек стажын растайтын құжаттар;
в)Еңбек ету құжаттары;
с)Жәй құжат;
д)дұрыс жауап жоқ;
7.Бұл жұмыс орнына ,уақытына және орын алғанүзілістерге
қарамастанадамның бүкіл өміріндегіеңбек қызметінің жалпы ұзақтығы-
а)Жалпы еңбек стажы;
в)Еңбек стажы;
с)Арнайы стажы;
д)үздіксіз еңбек стажы;
8.Жалпы еңбек стажы,арнайы еңбек стажы,үздіксіз еңбек стажы осы атаулур
нені білдіреді
а)Еңбек стажының түрлері;
в)Еңбек стажының сапасы;
с)Жұмыс атаулары;
д) Еңбек ақылар;
9.Қызметкер жұмыс берушінің актілеріне және еңбек шартының талаптарына
сәйкес еңбек міндеттерін орындайтын уақыт, сондай-ақ осы Кодекске сәйкес
жұмыс уақытына жатқызылған өзгеде уақыт кезеңдері
а) Жұмыс уақыты;
в)Еңбек стажының сапасы;
с)Жұмыс атаулары;
д) Еңбек ақылар;
10.Жұмыс уақытының жиынтық есебі;
а) Жұмыс беруші белгілеген;
б)Бір жылдан асыруға болмайтын;
в) Есептік кезеңдегі жұмыс уақытын жинақтау жолымен есептелген;
г) Жұмыс уақытының есебі;
д)Аталғандардың барлығы;
Пайдаланылатын әдебиеттер
Негізгі әдебиеттер:
64
8. ҚР Еңбек кодексі. 2007
9. Айымханова Н. ҚР еңбек құқығы. – Алматы: Жеті жарғы, 2002.
10.АхметовА., Ахметова Г. Еңбек құқығы. – Алматы: Заң әдебиеті, 2005.
11.Хамзин А.Ш, Хамзина Ж.А, Хамзина Л.А Трудовое право РК. – Астана:
Атамұра. 2004
Қосымша әдебиеттер:
12.Абузярова Н.А. Трудовое право РК. –Актобе, 1997.
13.Гусов. К.Н., Толкунова В.Н. Трудовое право России: Учебник. – М.: Юрист,
1997.
14.
Уваров В.Н. Трудовое право РК. – Алматы: Изд. КАЗГЮА. 2000.
№7 Сабақ. Жалақы. Қызметкерлерге кепілді және өтемақылық төлемдер
Сабақтың мақсаты: Республикада тұратын халықтың көпшілігі үшін жалақы
кірістің негізгі бөлігі болып табылады. Сол себепті студенттерге жалақы
түсінігі мен оны реттеу әдістері, оның төлеу тәртібі қызметкерлерге кепілдіктер
беру мен өтемақы төлеу тәртібі туралы толық мағлұматтар беру маңызды.
Сұқбат сабақтың жоспары
1.
Жалақының түсінігі. Жалақыны мемлекеттік нормалау.
2.
Жалақының жүйесі.
3.
Жұмыстың қалыпты жағдайынан ауытқыған ретте еңбекке ақы төлеу.
4.
Орташа айлық табысты есептеу. Жалақыдан ұстау.
5.
Кепілді, қосымша және өтемақылық төлемдер.
Бақылау сұрақтары:
1.
Сіз ҚР-да жалақыны мемлекеттік нормалауды қалай түсінесіз?
2.
Еңбекке ақы төлеудің негізгі жүйелері туралы айтыңыз.
3.
Еңбекті нормалауға жалпы сипаттама беріңіз.
4.
Еңбектің қалыпты жағдайынан ауытқыған кезде еңбекке ақы төлеу
қандай жағдайларда орын алады?
Глоссарий
1).Жалақы - еңбек шарты бойынша нақты еңбек функциясын атқару үшін
жұмыс үшін төленетін тараптардың келісімімен белгіленетін, алайда, заңдарда
белгіленген шектен кем болмауы тиіс ай сайынғы ақы, төлем.
2).Еңбек нормасы ретінде қызметкер үшін белгіленген жұмыстың уақыт
бірлігіндегі (сағат ауысым күн апта ай) көлемі түсіндіріледі.
3).Жалақының жүйесі және еңбекті нормалау - еңбек үшін ақының мөлшерін
оның нақты шығындарымен немесе нәтижелерімен өлшеудің белгіленген
тәртібі.
4) Еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау саласындағы нормативтер –
эргономикалық санитарлық-эпидемиологиялық, психофизиологиялық және
еңбектің қалыпты жағдайларын қамтамасыз ететін өзгеде талаптар;
5) Еңбек міндеттері – қызметкер мен жұмыс берушінің Қазақстан
Республикасының нормативтік құқықтық актілерінде, жұмыс берушінің
актілерінде, еңбек шартында, ұжымдық шартта келісілген міндеттемелері;
65
6) Еңбек стажы – қызметкер еңбек міндеттерін жүзеге асыруға жұмсаған,
күнтізбемен есептелген уақыт;
7) Еңбек тәртібі – жұмыс беруші мен қызметкерлердің Қазақстан
Республикасының нормативтік құқықтық актілерінде, сондай-ақ келісімдерде,
еңбек шартында, ұжымдық шартта, жұмыс берушінің актілерінде, құрылтай
құжаттарында белгіленген міндеттемелерді тиісінше орындауы;
8) Еңбек тәртіптемесі – қызметкерлер мен жұмыс берушінің еңбекті
ұйымдастыру жөніндегі қатынастарын реттеу тәртібі;
9) Еңбек төрелік соты – бітімгерлік комиссиясында келісімге қол жетпеген
кезде еңбек дауын шешу үшін ұжымдық еңбек дауының тараптары уәкілетті
адамдарды тарта отырып құратын, уақытша жұмыс істейтін орган;
10) Еңбекті қорғау – құқықтық, әлеуметтік-эконмикалық, ұйымдастыру-
техникалық, санитарлық-эпидемиологиялық, емдеу-профилактика, оңалту және
өзгеде іс-шаралар мен құралдарды қамтитын, еңбек қызмет процесінде
қызметкерлердің өмірі мен денсаулығының қауіпсіздігін қамтамасыз ету
жүйесі;
Схемалар, тапсырмалар, жағдайлар
Тақырып бойынша есеп шығару.
Блиц – тест
1.Мына элементтердің қайсысы тарифтік жүйеге кіреді?
а) Ұжымдық шарт;
ә) Тарифтік-мамандық анықтамалық;
б) Қызмет ақылар кестесі;
в) Есептік көрсеткіш;
г) Барлығы.
2.Бірыңғай тарифтік кесте неше разрядтан тұрады?
а) 10;
ә) 15;
б) 18;
в) 21;
г) 24.
3.Мейрам күндері істелген жұмысқа ақы қалай төленеді?
а)Қалыпты мөлшерде;
ә) Бір жарым есе;
б) Екі есе;
в) Төленбейді;
г) Дұрыс жауабы жоқ.
4.Еңбек шарты бойынша нақты еңбек функциясын атқару үшін жұмыс үшін
төленетін тараптардың келісімімен белгіленетін, алайда, заңдарда белгіленген
шектен кем болмауы тиіс ай сайынғы ақы, төлем.
а) Ұжымдық шарт;
ә) Тарифтік-мамандық анықтамалық;
б) Қызмет ақылар кестесі;
в) Есептік көрсеткіш;
г) Жалақы;
