И. И. Жумагулов, А. А. Бегалина

жүктеу 1,36 Mb.

Pdf просмотр

бет	40/222
Дата	16.01.2022
өлшемі	1,36 Mb.
	#32946

1 ... 36 37 38 39 40 41 42 43 ... 222

аг негиздери

Қара топырақтар.
Бҧлар Қазақстанның солтҥстігінде кең алқапты
алып  жатыр.  Батыс  Сібір  ойпатының  оңтҥстік  бӛлігіне,  Қазақтың  ҧсақ
шоқысының  солтҥстік  бӛлігіне  және  Торғай  ҥстіртінің  кӛп  бӛлігіне
тараған.

Құнары шайылған қаратопырақтар
– Қазақстанның солтҥстігінің
ең  қиырында  шамалы  кӛлемді  алады.  А  –  кӛкжиегі  борпылдақ
қҧрылымды, анық байқалатын тҥйіркесекті – қара сҧр немесе қара тҥсті.
Оның қалыңдығы 30-дан 45 см дейін. В кӛкжиегі – әкелінген шайынды
(иллювий)  қабат.  Қарашірінділі  кӛкжиегінің  (А+В
1
)  жалпы  қалыңдығы
50-60  см  жетеді.  В
1
кӛкжиегінің  астында,  жоғарыдан  шайылған,  қоңыр
тҥсті, қарашірінді қҧйындылары бар, жаңғақты -  призмалы қҧрылымды
В
2
кӛкжиегі орналасады.

Кәдімгі  қаратопырақтар
  –  8  млн-дай  гектар  жерді  алып  жатыр
(Қостанай,  Ақмола  және  Солтҥстік  Қазақстан  облыстарының  солтҥстік
бӛлігі).  Топырақ  тҥзуші  жыныстары  –  негізінен  сарғыш  топырақты
карбонатты қҧмбалшық (саздақты). А кӛкжиегінің қалыңдығы 20-25 см,
қара  сҧр  тҥсті,  қҧрылымы  тҥйіркесекті.  В
1
  кӛкжиегі  -  қоңыр  сҧр  тҥсті,
қҧрылымы тҥйіркесекті  – призмалы. А+В кӛкжиектерінің қарашірінділі
қабатының қалыңдығы 45-55 см. Кӛкжиегінің жоғарғы бӛлігінде 6-8 %-
ға  дейін  қарашірінді  болады.  Механикалық  қҧрамы  бойынша  негізінен
қҧмбалшықты (саздақты) және ауырсаздақты.

Карбонатты  кәдімгі  қаратопырақтарға
  (ККТ)  шамалы  сілтілі
және  сілтілі  реакция  тән.  Қарашірінді,  қоректік  минералды  заттардың
жалпы  қоры  және  жеңіл  еритін  тҧздардың  мӛлшері  бойынша  әдеттегі
кәдімгі
қаратопырақтардан
айырмашылығы
шамалы.
ККТ-ға
айтарлықтай  тығыздық  және  жарықшақтану,  нашар  суӛткізгіштік,
ылғалды кҥйінде қатты ісіну және қҧрғағанда тығыздалу тән. Қҧрғағанда
бҧл топырақтар дефляцияға (топырақтың ҥстіңгі қабатын жел ҧшырады)
жеңіл ҧшырайды.

Сортаң  кәдімгі  қаратопырақтар

–  қарашірінділі  А+В
кӛкжиектерінің  шамалы  қалыңдығымен  (41-50  см)  ерекшеленеді.

37

Қарашіріндісі – 3-6 %. Бҧл топырақтарға нашар су-физикалық қасиеттер
тән, әсіресе қҧрғақшылық жылдары.

Оңтүстік  қаратопырақтар

–  Қостанай,  Ақмола,  Павлодар
облыстарында  14  млн.  га  жерді  алып  жатыр.  Механикалық  қҧрамы
бойынша негізінен сазды және ауыр сазды болады, қҧмдағы және жеңіл
қҧмбалшықтысы да кездеседі.

Қалыпты
оңтүстік
қаратопырақтары

–
кәдімгі
қаратопырақтардан  қарашірінділі  А+В  кӛкжиектерінің  қалыңдығы  аса
емес,  35-50  см  аспайтындығымен  ерекшеленеді  және  мҧндайда  А
кӛкжиегінің  қалыңдығы  –  18-20  см.  Қарашірінділі  –  кӛкжиегінің  тҥсі
кӛбінесе  қара  сҧр  қызыл  қоңыр  реңді.  Бҧл  топырақтар  кӛкжиегінің
жоғарғы  бӛлігінде қарашіріндінің  салыстырмалы  молдығымен  –  5,1-5,8
%  -  ерекшеленеді.  Топырақтар  жеңіл  гидролизденетін  азотпен  және
жылжымалы  кальциймен  қамтамасыздандырылған,  ал  жылжымалы
фосформен – орташа деңгейде.

Карбонатты  оңтүстік  қаратопырақтар
  –  алаңы  3,5  млн.  га,  А
кӛкжиегінің қалыңдығы 15-тен 20 см дейін. А+В – қалыңдығы 50-60 см
жетеді. Қарашіріндісі – 3,4 %, кейде 1,5-2,5 %. Бҧл топырақтар эрозияға
тез шалынғыш, сондықтан арнаулы қорғағыш шараларды қажет етеді.

Сортаңды  оңтүстік  қаратопырақтар
  –  алаңы  3,0  мм  га.  А
кӛкжиегінің  қалыңдығы  12-ден  17  см  дейін  ӛзгереді,  қатты  шаңданған.
А+В – 30-40 см. Қарашіріндісі – 4,0-6,2 %, орта реакциясы рН – 6,8-8,0.
Бҧлар да эрозияға тез шалынатындықтан, арнаулы қорғағыш шараларды
қажет етеді.

Нашар  дамыған  оңтүстік  қаратопырақтар
  –  негізінен  ҧсақ
шоқылы  аудандарда  тараған  (Ақмола  обл.).  А  кӛкжиегінің  қалыңдығы
15-20  см.  Кескін  қалыңдығы  10-12  см  қара  сҧр  тҥсті  қарашірінді
кӛкжиегімен ерекшеленеді.

жүктеу 1,36 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 36 37 38 39 40 41 42 43 ... 222