Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й Ка рг у әож кбж

жүктеу 3,59 Mb. Pdf просмотр бет 244/444 Дата 04.10.2023 өлшемі 3,59 Mb. #43645 түрі Оқулық

ІІ БӨЛІМ.   Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.) Европа әдебиетінен Байрон, Гете,  орыс әдебиетінен Пушкин, Лермон- тов тағы басқаларының лирикалық  шығармаларын негізге ала отырып,  лирикаға қойылатын талап-талғам,  өлең өлшемі, ой мен сезім және ли- риканың түрлері жайында ғылыми- зерттеушілік тұжырым білдіреді. Ал  осы автордың «Әдебиет теория сы»  атты мақаласы 1940 жылы басы- лып шыққан оқулығының алғашқы  тарауы еді. Е. Ысмайылов бұл ма- қалада өнердің қоғамдық өмірдегі  орны, оның ішінде әдебиеттің басқа  өнер түрінен ерекшелігі турасын- да айта келіп, әдебиет теориясының  жеке ғылыми пән екенін ұлттық  әдебиеттану ғылымында алғаш дә- лелдеп, оның зерттеу обьектісі мен  методын түсіндіріп берген. Осы кездегі теориялық сипаттағы  зерттеудің енді бірі – С. Мұқанов- тың поэма жанрын сөз еткен ма- қаласы. Автор қазақ совет поэма- сының бұл түрінің сөз етер тақыры- бына, құрылысы мен образдар  жүйесіне және тартысқа (конфликт)  анықтамалық түсініктеме берген.  Поэманың лирикалық және сюжетті  болатынын, онда өмір шындығы,  көркем тіл мен ақынның айтар идея- сы болуы басты шарт деп көрсетеді.  Поэманың жазылу жолында нық  ұсталатын негізгі элементтері деп  мыналарды атайды. Олар: 1) Бас- тау; 2) Баяндау; 3) Шиеленісу; 4) Ше- шу. С. Мұқанов бұл реттіліктің  композициялық құрылыста орны ау- ысып отыратынын да ескертіп өтеді.  Әдеби-теориялық бағыттағы ғылыми  сипаты айқын көрінетін «Қазақ  әдебиеті» газетінің «Роман мәселесі»  (1936, № 34) атты бас мақаласы,  С. Мұқановтың «Қазақ өлеңі туралы»  («СҚ», 1935, №108), Қ. Өтеповтің  «Әдебиет образындағы кемшіліктер»  («СҚ», 1936, №86) секілді еңбектердің  де айтары аз болмады. Алайда, қазақ әдебиетіндегі «ұлт- шыл-алашордашылдықтың қалды- ғын жою», «большевиктік өзара сын- да қырағылықты күшейту» туралы  ауық-ауық айтылып қалып отырыл- ған ұлтшылдыққа қарсы көзқарас  1937 жылдың орта шенінен бас- тап, «ха лық жауларын» әшкерелеу  науқанына ұласты. Әдебиет сыны  әшкерелегіш, қаралағыш мақала- лар мен көрініп, саясаттың сойыл  со ғарына айналды. Жеке адамға та- бынушылық әдеби дамуға да әсер  етіп, Сталин басқарған социалистік  қоғамның жетістіктерін мадақтау  өріс алды. Ал әдеби-теориялық ой- пі кірдің көркем әдебиет туралы ғы- лыми ізденістері дағдарысқа ұшы- рады. Ғылыми-зерттеушілік жұмыс- тар әдебиет тарихы мен теория сының  мәселелерінен гөрі орыс жазушы- лары мен әдебиеттерін, Жамбыл- ды және басқа халық ақындары -  ның шығармашылығын марапаттау ға ауып кетті. Өзінің қалыптасу  жолын да талай қиын-қыстауды бас- Ре по зи то ри й Ка рГ У 262 жүктеу 3,59 Mb. Достарыңызбен бөлісу:

©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз