Мемлекеттің халықаралық - құқықтық жауапкершілігі

Мемленкеттің халықаралық құқытық жауапукершілігі пайда болады сол уақытта-егер, мемлекеттік деңгейде билік басшыларының басқаруымен халықаралық маңызы бар қылмыстар мен басқа да жалпы бекітілген құқықтық тәртіпке қарсы әрекет жасағангы үшін түйындайтын жауапукершілікті айтады.

Халықаралық құқықтың (халықаралық құқықтық жауапкершiлiктiң) түрлерi мен нысандары туралы мәселе дәстүрлi болып саналады.

Халықарлық құқытың жақтары және ол екi негiзгi түрлерге бөлiнедi:

1.материалық;

2.материалдық емес.

Материалдық еместi кей кезде “саяси” деп атайды.

Материалдық жауапкершiлiк дегенiмiз-ол, мүлiктiк сипаты бар, талап қою арқылы iске асырылатын жауапкершiлiктi айтады.

Мысалы, мүлктiк зиян келтiргенi үшiн соның орнын толтыру.

Материалдық емес жауапкершiлiк дегенiмiз- ол, мемлекеттiк моральдық мүддеге, ар-ожданына, абыройына келекi еткенi үшiн жауапкершiлiктi айтады. Мысалы, Югославия Президентi Слободан Милошовичтiң халықаралық Гаага сотында қылмыстық жауапқа тартылуы. Оның қылмысы Албан халқын жою болды. Халықаралық материалдық емес жауапкершiлiктiң түрiне мынадай нысандарды қарастыруға болады:

А) Сатисификация- құқық бұзушы субъект тарапынан болатын бiржақты акт, онда құқығы бұзылған субъектiнiң талабын моральдық қанағаттандыруға ұмтылмас болды.Оған мысал ретiнде: кешiрiм сұрау, мұндайә бұзушылықты келешекте болдырмау жайында мәлiмдеме жасау, т.б.болуы мүмкiн;

Б) Репрессалия-бұл құқығы бұзылған субъект тарапынан бұзушы субъектiге қатысты қолданылатын бiржақты актлер. Бiр мемлекеттiң екiншi бiр мемлекетке құқық бұзған үшiн жасайтын iс әрекетiн айтады.

Бұл iс-әрекет реторсия деп аталады. Мысалы, 1968ж Қытай әскерi СССР шекарасын бұзғаны үшiн шекарашылырдың қарулы түрде тойтарыс беруi. Бұл жағдайда халықаралық құқық нормасы бұзылмайды.

Сол секiлдi халықаралық құқық деңгейiнде авторлық құқыты қорғау.

Халықаралық құқытық жауапкершiлiктiң материалдық жауапкершiлiк түрiне жататындар:

-өтемақы; оны репарация деп атайды- нгiзiнен алғанда келтiрлiлген заладың орынын ақшалай толтыру. Мысалы: Германияның екiнiш дүниежүзiлiк соғыста келтiрiлген залалына Грекия 2000 жылы қарыжылық жауапкершiлiктi талап еттi.

-реституция; келтiрiлген мүлiктiк зиянды сол қалпында кейiн қайтару.

1. Халықаралық құқытық жауапукершілік екі түрге бөлінеді, ол

метериалдық және метериалдық емеске;

2.Материалдық жауапкершілік-ол, нақты мүліктік зараптың

туындауына байланысты болады;

3.Матенриалдық емес жауапкершіліңк –ол саяси, материалдыққа еш

қатысы болмайтын бірақ адам өліміне тікелей байланысты болуы

мүмкін болады.

ҚОРЫТЫНДЫ:

1. Мемленкеттің халықаралық құқытық жауапукершілігі пайда болады сол уақытта-егер, мемлекеттік деңгейде билік басшыларының басқаруымен халықаралық маңызы бар қылмыстар мен басқа да жалпы бекітілген құқықтық тәртіпке қарсы әрекет жасаған жағдайда туындайтын құқытық зардапты айтады.

2. Халықаралық құқытық жауапкершілік негізгі екі түрден тұрады, атап айтқанда: материаолдық және материалдыцқ емес.

3.Саяси жауапкершіліктің маңызы ұзаққа созылады, оған мысал ретінде екінші дүнижүзілік соғыстың Үштік Одақтың (Берлин, Рим, Токио) нақты және айқын дәлел бола алады.

Қазіргі заманның ағымына сай және сәйкес келетін халықаралық шеңбекрдегі құқықтық жауапкершілік-ол, халықаарлық ұйымдар мен мемлдекетттер араклық келісім-шарт жасау нәтижесінде нақты ымыраға келудің мақсаттарын айтады. Оның себебі мынада:

-әрбір егеменді ммлекет өхзінің саясатын және экономикалық мақсаттарын көздкйді;

-әр мемлекет бекітлген келісім-шварттар талабын орындпауға міндетті;

-шартты орындамаған эжағдпайда туындайтын құқықтық зардаптытың туындауын мәлім екендігін жетік білуі;

-келісім-шарт жасаудыағы оның талабын дер кезінде орындау ең басты міндет болуы;

-бекітілген келісім-шартты әр тараптың келісуісіз бұзылуға жол бермеушілік талабы. Міне осы атлаған талаптар мен міндеттердің орындалуы аса қажет екендігін сезіне білу болады. Бұл дегеніміз-әрбір мүше-мемлекет білуге міндетті болады. Сондықтан бұл талаптар бұзылмаға тиісті болады.

Халықаралық-құқытық жауапкершілік негізінен ұлттық заңдар бойынша жүзеге асырылады.

Мысалы, ҚР ӘҚБ туралы кодексінің 37-бабы бойынша шетел азаматтары мен заңды тұлғалары әкімшілік құқықты бұзған жағдайда жалпы негіздер бойынша жауапқа тартылады.

Ал осы баптың 3-ші бөлімінде: Дипломатиялық иммуниті бар шетел азаматтары халықаралық келісім-шарт бойынша реттелетін болады.

Сол сияқты басқа да заңнамалар бойынша осы аталған негізде шешім қабылдайды.

Халықаралық құқықтық көмек ретінде ҚР 1993 жылы Минск конвенциясында алты мелмекет қатысып тергеу, іздестіру және жедел іздестіру қызметін ұйымдастыру жөнінде конвенция қабылданды.

Бұл конвенцияны: Қазақстан, Ресей,Украина, Беларусь, Өзбекстан, Қырғызстан.

Кейіннен 2007 жылы, маусым айында Кишенев келісімінде тоғыз мемлекет қатысып, құқытық көмек көрстету жөнінде ҚР ІІМ, Бас Прокуратура т.б. органдары қатысып «Кишенев Конвенциясына» қол қойылды. Бұл «Кишенев келісімі» деп аталды.

Осы аталған коныенцияларды қабылдаудың нәтижесінде , халықаралық шеңбердегі қылмысқа қарсы күрес бірқалыпты жүргізілуде.

Мысалы, 2008 ж., қыс айында Қарағанды облысында азамат Евлоев екі баласымен бір әйелді өлтіріп, Астана халықаралық әуежайы арқылы оп-оңай Шешенстанға тайып тұрды, бірақ ол бір аптаның ішінде Ресей Федерациясы милициясының қолына түсіп, ол дереу түрде халықаралық «экстрадиция» рәсімі бойынша Астанаға жеткізілді.

1. Шетелдік азаматтар, егер олардың дипломатиялық иммунитеті

болмаса онда олар ҚР заңнамалары негізінде жалпы тәртіп бойынша

жауапқа тартылады;

2. Дипломатиялық иммуниеті бар шетелдік азаматтары құқық бұзғаны

үшін халықаралық келісімдер бойынша реттеледі.

ҚОРЫТЫНДЫ:

1. Халықаралық-құқытық жауапкершілік негізінен ұлттық заңдар бойынша жүзеге асырылады.

2. Халықаралық құқықтық көмек ретінде ҚР 1993 жылы Минск конвенциясында алты мелмекет қатысып тергеу, іздестіру және жедел іздестіру қызметін ұйымдастыру жөнінде конвенция қабылданды. Бұл конвенцияны: Қазақстан, Ресей,Украина, Беларусь, Өзбекстан, Қырғызстан.

3. Кейіннен 2007 жылы, маусым айында Кишенев келісімінде тоғыз мемлекет қатысып, құқытық көмек көрстету жөнінде ҚР ІІМ, Бас Прокуратура т.б. органдары қатысып «Кишенев Конвенциясына» қол қойылды. Бұл «Кишенев келісімі» деп аталды.
4.Жеке тұлғалардың халықаралық қылмыстық жауапкершілігі.

Жеке тұлғаның немесе адамның халықаралық құқытық жауапукершілігі дегеніміз-ол, белгіліг бір тұлғаның өзінің лауазымына немесе билік жүргізу нәтижесінде халықаралық немесе мемлекет аралық маңызы бар қылмысты немесе басқа да заң бұзушылық салдарынан пайда болған зардаптың туындпауына байланысты оның орнын толтыру немесе түзеу үшін сол мемлекеттен немесе оның нақты жеке тұлғасынган жауапкершілікті талап етуді айтады. Мысалы, Ұлы отан соғысындағы фашистік Германияның ьаскесерлерін Нюренберг әскер халықаралық трибуналында соттауы және жазалануы акйқын мысал бола алады. Ал одан соң 1945 жылы Токио қаласында Квантун армиясының басшыларын халықаралық трибуналдың жазаға тартуы. Ал одан кейін келе бұрынғы Югослдавия президентін Слобадна Милошович пен Родован караджичті БҰҰ тұсындағы Гаага қаласында халықаралық әскери трибуналдың соттап жазаға тартуы.

Халықаралық құқөытық жауапкершілік материалдық және материалдық емес жауапкершiлiк балуы мүмкін.

Материалдық емес жауапкершілік дегеніміз-ол, жеке бір тұлғаның саясатқа байланысты, геноциц жасағаны үшін жауапқа тартылыуы мүмкін.

Мысалы аппартейд. АҚШ ку-клкс-кланн. Жеке тұлғалар сол шетелде жүрген кезде, қылмыс немесе басқа да құқыты бұзған жағдайда өз бетінше сол елдің заңы бойынша жауапқа тартылатын болады.

Халықаралық құқөытық жауапкершілік материалдық емес жауапкершiлiктiң түрiне мынадай нысандарды қарастыруға болады:

А) Сатисификация- құқық бұзушы субъекті тарапынан болатын бiржақты акт, онда құқығы бұзылған субъектiнiң талабын моральдық қанағаттандыруға ұмтылмас болды.

Оған мысал ретiнде: кешiрiм сұрау, мұндай бұзушылықты келешекте болдырмау жайында мәлiмдеме жасау, т.б.болуы мүмкiн;

Б) Репрессалия-бұл құқығы бұзылған субъекті тарапынан бұзушы субъектiге қатысты қолданылатын бiржақты актлер болады.

Бiр мемлекеттiң екiншi бiр мемлекетке құқық бұзған үшiн, жасайтын iс әрекетiн айтады.

Бұл iс-әрекет реторсия деп аталады.

Мысалы, 1968ж Қытай әскерi СССР шекарасын бұзғаны үшiн шекарашылырдың қарулы түрде тойтарыс беруi.

Бұл жағдайда халықаралық құқық нормасы бұзылмайды.

Сол секiлдi халықаралық құқық деңгейiнде авторлық құқыты қорғау.

Халықаралық құқытық жауапкершiлiктiң материалдық жауапкершiлiк түрiне жататындар:

-өтемақы;оны репарация деп атайды- нгiзiнен алғанда келтiрлiлген заладың орынын ақшалай толтыру. Мысалы: Германияның екiнiш дүниежүзiлiк соғыста келтiрiлген залалына Грекия 2000 жылы қарыжылық жауапкершiлiктi талап еттi.

-реституция; келтiрiлген мүлiктiк зиянды сол қалпында кейiн қайтару.

1. Сатисификация- құқық бұзушы субъекті тарапынан болатын

бiржақты акт, онда құқығы бұзылған субъектiнiң талабын моральдық

қанағаттандыруға ұмтылмас болды.

2. Репрессалия-бұл құқығы бұзылған субъекті тарапынан бұзушы

субъектiге қатысты қолданылатын бiржақты актлер болады.

1. Халықаралық-құқытық жауапкершiлiк дегенiмiз-ол, халықыаралық шеңберде құқытық мiндеттемелердi бұзған жағдайда халықаралық құқық субъектiлерi үшлiн туындайтын заңдылық салдарды айтады.

2. Қазіргі кезеңде халықаралық құқытық жауапкершілік тек БҰҰ тұсындағы халықаралық сот бойынша жүхзеге асырылуға тиісті.

3.Жеке тұлға халықаралық жауапукершілікке тартылады сол уақытта егер ол өзінің қызметтік лауазымын немесе билік қызметін асыра сілтеудің нәтижесінде үлкен зарадптың пайда болуына келген сәтте жауапты болуға тиісті.

4. Қазақстан заңдарында хвлықаралфық келісім-шщарттарды бекітудің нәтижесінде құқытық жауапкершілік және құқықтық көмек көрсету ең басты міндет болып табылады.
Бақылау сұрақтары:

1.Халықаралық жауапкершіліктегі қылмыстық іздестіру жұмысын қандай орган жүргізеді және ол орган қалай аталады және ол орган қайда орналасқан?

2. Халықаралық әскери трибунал қай қалада орналасқан?

3. Қазақстан қай жылы ИНТЕРПОЛ органына мүше болып кірді?

4. Реституцияның мағынасын түсіндіріңдер және ол қай кезде пайда болады?
12 тақырып. Халықаралық құқықтағы адам құқықтарын қорғау
Мақсаты: Халықаралық құқықтағы адам құқықтарын қорғау туралы оқып танысу болады. Білім алушының теориялық білімін одан әрі тереңдету арқылы оның тәжірибе сабағында пайдалануына жағдай туындауын көрсет білу болады.
Жоспары:

1.Халықаралық құқықтың азаматтық мәселелері бойынша негізгі ережелері.

2. Азаматтықты қайта қалпына келтіру. Қос азаматгық . Қос азаматтықгы жою туралы Қазақстанның жасасқан шарттары.

3. Әйелдер мен балалар құқықтарын ерекше корғау.

4. Паналау құқығы. Паналау құқығы туралы 1967 жылғы Декларация. 1951

жылғы босқындар мәртебесі туралы Конвенция. Қазақстанның көші-қон

саясаты.
1. Халықаралық құқықтың азаматтық мәселелері бйыиша негізгі ережелері

Жалпы айтқанда адам құқығы-ол, әрбір мемлекеттің негізгі заңнамаларында жазылуға тиісті болады. Ал біздің Қазақстан Республикасында Қазақстан Республикасының Конституциясында адам және азаматтың құқығы туралы бөлімінде нақты көрсетлген. Сонымен қатар осы атлаған конституцияның кәіріспе бөлісмінде мемлекеттің билігінің бірден- бір қайнар көзі-ол, халық деген, яғни адам халықтың ең қалыптасу бастамасы екендігі әлемге айқын. Тек адам қоғамының қалыптасыуы нәтижесінде мемлекеттер және мемлекетттәрізді саяси ұйымдар, қоғамдық бірлестіктер, қоғамдық ұйымдар, халықаралық деңгейдегі ұйымдар пада болады.

Қазақстан Республикасында мемлекет болғандықтан өздерінің тұрғындары міндетті түрде азаматтық мәртебесіне ие болуға тиісті. Тек елдің азаматтық мәртенбесі болғандықтан оған құқыққа ие болуымен қатар міндеттер де артылады. Қазақстан Республикасының азаматтыған ие болған соң міндеттер де артылады бұл туралы Қазақстан Республикасының Конституциясында мына мән жайлар пайтылған:

- отанды қорғау-ол, әрбір Қазақстан Республикасы азаматының қасиетті міндеті болып табылады.

Адам құқықтары- халықаралық құқықтың саласы, негiзгi азаматтық, саяси, экономикалық, әлеуметтiк және мәдени құқықтар мен адам бостандығын қалыптастыратын нормалардың жиынтығын және жеке құқықтар мен бостандықтардың дұрыс орындалуын көздейтiн құқықытық ұйымдастыру тетiктерiн айтады. Халықаралық құқықтың өзгешелiгi:

Дүние жүзi қауымдастығының адам құқытары мен бостандықтары бұзылған жағдайда мемлекеттiң iшкi жұмысына араласа алуын айтады.

Халықаралық құқықтың қайнар көздерi және жол салушылар:

-Әмбебап сипаттағы көпжақты келiсiмдер;

-аймақтық келiсiмдер;

-екiжақты келiсiмдер, халықаралық әдет-ғұрыптар;

-адам құқытары мен бостандықтарын қамтамасыз ету мәселесi бойынша тiкелей немесе жанама мамандандырылған халықаралық ұйымдардың шешiмдерi халықаралық құқықтың қайнар көзi болып табылады.

Халықаралық iс қағаздарда белгiленген адам құқықтары каталогы ұзақ тарихи қалыптасудың эталондары мен стандарттардың нәтижесi болып, қазiргi демократияның нолрмасы ретiнде қалыптасты.

Оған мысал ретiнде Конвенциялар мен Декларациялар, келiсiм-шарттар жатады.

Атап айтқанда:

-БҰҰ Бас Ассамблеясында, 1948 жылы, 10-желтоқсанда Жалпығаортақ адам құқығының декларациясы қабылданды.

Осы аталған декларация адам құқығын қорғау жөнiнде халықаралық шеңберде ең маңызды орын алады.

Тарихи жол салушы құқық нормаларына жататындар:

-б.э.д Ү-ҮI ғас ежелгi Грекия мен Рим полистерiнде адам құқығының концепиясы, азаматтық мүделерiн қорғау пайда болды;

-1215 жылы Англияда “Ұлы Хартияның бостандығы” деген қабылданды;

-1679 жылы Англияда “Адам азаматтығын (бодандығын) теңiз сыртында қорғау” акттiсi;

-1689жылы шыққан “Құқық туралы Билль”;

-1701 жылғы “Корона билiгiне шектеу қою және азаматтардың және бостандыққа жiберiлген адамның құқығын жақсарту туралы ”;

-1787 ж АҚШ Конституциясы;

-1789 жылығы Франциядағы революциының құжаты”Адам және азаматтың декларациясы”;

-1948 ж.,10-желтоқсанда шыққан БҰҰ Бас Ассамблесы қабылдаған “Жалығаортақ адам құқығының декларациясы”;

-1936 және 1977 ж СССР Конституциясы;

-1993 және 1995 ж Қазақстан Республикасының Конституциясы.

-1995 жылғы Ресей Федереациясы мен Қазақстан Республикасы арасвындағы «Азамиаттыққа ие болу мәселесін жеңілдету жолдары туралы» келісім-шарты қабылданды.

Сонымен қатар Қазақстан Республикасы басқа елден біздің қазақ ұлтының елге оралуына байланысты азаматтық мәртебесіне ие болу жолы жеңілдетілген.

Сол себептен шет елден біздің отандастарымывздың оралуынак осындай жағдапй жасалуда. Қазақстан Республикасы азаматтыған ие болу рәсім Қазақстан Республикасының Конституциясында және заңнамаладра нақты айтылған.

ҚОРЫТЫНДЫ:

1. Қазақстан Республикасының азаматтыған ие болған соң міндеттер де артылады бұл туралы Қазақстан Республикасының Конституциясында мына мән жайлар пайтылған: отанды қорғау-ол, әрбір Қазақстан Республикасы азаматының қасиетті міндеті болып табылады.

2. Қазақстан Республикасы азаматтыған ие болу рәсім Қазақстан Республикасының Конституциясында және заңнамаладра нақты айтылған.

3. БҰҰ Бас Ассамблеясында, 1948 жылы, 10-желтоқсанда Жалпығаортақ адам құқығының декларациясы қабылданды

Азаматтықты қайта қалпына келтіру рәсімі әдеттегідей Қазақстан Республикасы аумағында мигарциялық қызметтері арқылы жүзеге асырылады. Бұл орган Қазақстан Республикасының Ішкі істер министрлігінің ведомствасы болып табылады.

Қос азаматгық: Қазақстан Республикасы Конституциясының талабы бойынша Қазақстан аумағында Республика азаматының басқа мемлекеттің азаматтығында болуы танылмайды деген. (ҚР Конст 10-бап).

Қосазаматтық дегеніміз-ол, екі мемлекеттің азаматфы деген нақты құжатты дәлелі бар және соған заңды түрде ие болған жеке тұлғаны айтады. Бұл қосазаматтықты «Биппатридтер» деп аталады. Қосазаматтықты жрою туралы мәселесінде Қазақстан Республикасы бойынша ата заңда нақты жауап берілген. Жоғарыда айтылғандай Қазақстан Республикасына қайта оралушылар міндетті түрде тек Қазақстан Республикасы азаматы деген құқөытық мәртебесіне ие болады. Сондықтан өзге мемлекеттің азамты болуы танылмайды. Адам қоғамының алғашқы дәуірде дүниеге келуіне байланысты жойқын және аяусыз, әлділердің әлсіздерге әлімжеттік жасауы, аяусыздық пен айуандылық әрекеттері үнемі болып тұрды. Сол кездегі батырлар мен жауынгшерлер соғыс майданында ар-намыс үшін жауға берілмей не жеңіс не өлім деп серт қойған. Неолит кезеңінен кейін, сол кезде тұрақты өмір сүрген елді мекендерде, археологиялық қазбалар жұмысын жүргізу нәтижесінде, соғыс шайқасында жаралы жауынгерлерге көмек-күтім көрсетлгені анықталды. Археологиялық зерттеуге қарағанда, ежелгі заманда тайпалар арасындағы қақтығастардың жиы-жиы болуы туралы және бір –біріне шабуыл жасамастан бұрын, алдын-ала ескертіп, екі жақтың жасақтары дайын болмайынша соғыс басталмайтын болды. Садақтың ұшына темір үшкірін кигізбеген, өйткені адам денесіне үлкен жарақат келтірмес үшін жасалды. Шайқас кезінде жараланғандар мен өлгендер болған кезде шайқас он бес күнге дейін тоқтатылды. Ежелгі замандағы әскери тәжірибе қазіргі кезеңге дейінгі халықаралық типтік ережеге ұқсас болды. Б.э.д. екі мың жыл бұрын қалалардың көбейуі және сауда қатынастарының дамуы нәтижесінде алғашқы халықаралық ереже пайда болып кейіннен халықаралық құқыққа айналды. Самаритандықтарда соғыс оларда ең маңызды ұйымдастырушылық институты болды. Соғыс қақтығысында әскери декларация қолданылып арбитраждық қызмет жаслады және курерге тиіспей оның қызметіне кедергі жасалмады. Ежелгі Египет мәдениетінде «Шынайы мейірімділіктің жеті нақыл сөздері» болды. Олар мынадан тұрды:

1.Аштыққа шалдыққанды тамақтандыр;

2.Шөлдеп сусағанға су бер;

3.Жалаңаш қалғанды киіндір; 6.Өзіңнің жауыңа да тамақ бер;

4.Ауруды өзіңнің лашығыңа жайғастыр;

5. Өлгенді жерле; 7.Келген қонағың жау болса да оған зияндық көрсетпе.

Ежелгі Римде бір коготта: 500-600 адам санында бір дәрігер болды. 10 коготта дәрігер-легионист болды. Яғни медецина қызмет басшысы болды. Сол кезңде соғыс кезінде пленге түскендерді аяусыз жазаланатын болды ал тірі қалғандарды құлдыққа сататын болды. Діни нанымының пайда болуына байланысты гуманитарлық ой ілімдері пайда болып, әлсіздерді қорғау қолға алынды. Индуизм дінініде өз өмірін іздеу керек деген. Будда дінінде әлсіздерді қорғау және өз-ара қайырымдылық көрсетуге жақырды. Христиан дінінде барлық адамдар бір-біріне аға-іні болады, ал адмды өлтіру-ол, құдай алдында жасалған қылмыс деп таныған. Ислам дінінде бәрі де бейбіт жолмен шешілуі керек деген. 1863 ж.Женевада соғыста жараланғандарға көмек көрстеу жөнінде Халықаралық комитет құрылды. Оның құрамына: А.Дюнаннан басқа төрт Швейцария азаматтары кірді: Гюстав Муанье, генерал Гийом-Анри Дюфур, дәрігерлер Луи Аппина және Теодор Монуар. Осы аталған адмдардың табандылық талап қоюының нәтижесінде 1864 жылы Халықаралық конференцияны шақыруға Швейцария үкіметін көндірді. Бұл конференцияға 16 мемлекеттен делегация катысып,әскери-медициналық көмек көрсету туралы, мемлекеттердің қоғамдық ұйымын қалыптастыру туралы бір ауыздан қолдап жария етті. Бұл конференцияның тарихи маңызы-ол, жаралыларды медициналық көмек-күтем қажеттігі және оны одан әрі жақсарту туралы конвенция қабылданды. Сол себептен қазіргі кезеңде ақ матаның бетінде қызыл крес нақты ресми гуманитарлық көмек көрсетудің белгісі болып табылады.

ХХ ғасырдың 20 жылдарында Қызыл крестік қозғалыстары нығая түстіп, оның нәтижесінде ХҚКҚЖА ұйымы өз жұмысын бастады, соғыс кезіндегі жаралыларды және ауруларды қорғау туралды Конвенция қабылданды. 1929 жылы Женевада 1906 жылы шыққан конвенцияны қайта қарау жөнніде конференция өткізілді.

1949 ж., Женевадағы Дипломатиялық конференцияда 57 мемлекеттер қатысып, әскери қақтығыстан зардап шекеендерді қорғау туралы төрт Конвенцияға қол қойылды. Осы аталған конвенциялар халықаралық гуманитарлық құқықтың даму жолындағы жаңа қадамы болды. Бұл конвенцияның айырмашылығы мынадан тұрды:

-жаралаларды, аурулады , әскери тұтқындары, азаматтық тұрғындарды нәсіліне, түр-түсіне немесе саяси көзқарасына қарап кемітуге және жаралылар мен ауруларды медициналық тәжірибе өткізу үшін пайдалануға тиым салынады деген. 1977 ж. Дипломатиялық конференция 1949 ж.Конвенцияға халықаралық дау-жанжалдың құрбаны болғандарды қорғау жөнінде қосымша екі хаттама қабылданды. Бұл хаттамада азаматтар тұрғындарын, яғни әйелдер мен балаларды, жаралалар мен ауруларды, әскери тұтқындары, азаматтық медециналық қызметшілер құрамын, Қызыл Крес және азаматтық қорғаныс құрамын қорғауын одан әрі нығайтты. Қызыл Крес пен Қызыл Жарты Ай ұйымы 8 мамыр бүіләлемдік күн деп аталды. Бұл күн ҚКҚЖА ұйымының негізін қалаушы Анри Дюнанның туған күніне арналды. Ресей империясы Женева Конвенциясына 1867 қосылып жаралылар мен ауру жауынгерлердің қамқоршылық жасау ұйымы құрылды, ал 1876 жылы бұл ұйым Ресей Қызыл Крес қоғамы болып өзгертілді (РОКК).

1868 жылы Петербургте Ресейдің ұсынынсы бойынша армияда жарылғыш оқтарды қолдануға тиым салу туралы, халықаралық конференция өткізіліп, Декларацияға қол қойылды.

1874 жылы Ресейдің ұсынысымен, Брюссельде халықаралық конференция шақырылды, онда соғысты жүргізудің салт-дәстүрлік ережесі, жаралалыр мен ауруларды қорғау туралы заңды Конвенциясының жобасы қалыптастырылды. Бұған Ресей, Бельгия, Нидерланды және Швейцария қатысты.

1925 жылы Женевада соғыс кезінде тұншықтыру және басқа да газдалған немесе бактериялық құралдарын қолдануға тиым салу туралы хаттама қабылданды.

Қызыл Крес және Қызыл Жарты ай Ұлттық қоғамының әлемдегі 150 мемлекеттер кіреді. Қызыл Крес және Қызыл Жарты ай Федерациясы қоғамының штаб-пәтрі Женевада орналасқан.

Халықаралық қарулы дау-жанжалдар кезінде ХҚКК төрт Женева Конвенциясы мен оларға Қосымша 1 хаттаманың негізінде әрекет жасалды. Осы айтылған шарттарда қызмет жасаудың кейбір түрлерін ХҚКК-нің жүзеге жүзеге асыру құқығы танылды. ХҚКК құқықтық мәртебесі мыналар:

*кеме апатына ұшыраған әскери қызметкерлерге, жаралыларға, ауруларға және жәбірленушілерге көмек көрстеу;

*әскери тұтқындарға барып тұру;

*бейбіт (азаматтық)халық мүдделері үшін әірекет ету;

*қамқорлыққа алынған адамдармен қатынас жасау кезінде құқық нормаларының сақталуын бақылайды.

Елдің ішінде қарулы дау-жанжалдар болған кезде ХҚКК төрт Конвенцияға, сондай –ақ ІІ Хаттамаға ортақ 3-баптың негізінде әрекет жасалады. Осы аталған құқытық құжаттарда ХҚКК ұсыныстарын ұсыну құқығы танылды, мысалы көмек көрсету бойынша операцияларды жүзеге асыру мақсатында, қарулы қақтығысқа байланысты ұсталған адамдарға жолығу сияқты қызметін жанжалдасушы жақтарға ұсыну туралы. Халықаралық құқық жеке бастамаға байланысты прайда болды. Оның міндеті соғыс құрбандарын қорғау болып табылады. Халықаралық құқық мандаты оған делегацияларды (өкілдіктерді) ашып және өз делегаттарын мемлекеттер мен жанжалдасушы жақтармен диалог жүргізуге жіберуіне мүмкіндік береді.

Халықаралық құқық–ол, халқаралық құқық субъектісі болып табылады, оған әдетте үкіметаралық ұйымдар пайдаланатын барлық жеңілдіктер мен артықшылықтар беріледі. Халықаралық қозғалысының негізін қалайтын қағидаларға ізгілік, әділдік, бейтараптық, тәуелсіздік, еріктілік, әмбебаптық сияқты қағидалар жатады.

ҚОРЫТЫНДЫ:

1.1925 жылы Женевада соғыс кезінде тұншықтыру және басқа да газдалған немесе бактериялық құралдарын қолдануға тиым салу туралы хаттама қабылданды.

2 Халықаралық қарулы дау-жанжалдар кезінде ХҚКК төрт Женева Конвенциясы мен оларға Қосымша 1 хаттаманың негізінде әрекет жасалды. Осы айтылған шарттарда қызмет жасаудың кейбір түрлерін ХҚКК-нің жүзеге жүзеге асыру құқығы танылды.
3. Әйелдер мен балалар құқықтарын ерекше корғау

Халықаралық құқықтағы әйелдер мен балалар құқығы-ол, қоғамның негізін қалаушы және шщығу көзі деген. Құқықтың пәні- ол, халықаралық шеңберде адам қоғамынң дамуына байланысты екендігі болады. «Халықаралық гуманитарлық құқық» деген сөз термині ең алғаш рет 1974-1977 жылдарда Женевадағы диплдоматиялық конференциясында ресми түрде айтылды. Осы аталған құқықтың дамуына себеп болған-ол, әскери қақтығыстар нәтижесінде болатыны айқындалды. Халықаралық гуманитарлық құқық-ол, «соғыс құқығы» немесе «қарулы дау-жанжалдар құқығы» деп аталады. Халықаралық Қызыл Крес пен Қызыл Жарты ай Комитеті, әскери дау-жанжал кезінде нақты мәселелерді шешу үшін, келісім-шарттан шығатын, арнайы іс-әрекеттер жасауды қажет ететін, гуманитарлық құқытың туындауын талап етеді. Халықаралық гуманитарлық құқық жөнінде әйглілі заңгер Ж.Пикте «ізгілік болады сол уақытта- егер жеке тұлғаның құқығы толық сақталатын болса» деген. Бұл ұғымға сәйкес Ресей заңгерелрі Н.П.Тлищенко мен О.П.Хлестаков та «Ізгілік құқығы» еңбектерінд дәлме-дәл сәйкес келетіні айтылған. Халықаралық гуманитарлық құқықтың қағидасы алғаш рет 1966 жылы тұжырымдалды. Халықаралық гуманитарлық құқықтың қағидалары мынадан тұрады:

*ізгілік қағидасы;

*кемістушілікке жол бермеу қағидаксы;

*қарулы қақтығыс құрбандарын қорғау және ізгі қатынас жасау қағидасы;

*азаматтық халықты, азаматтық объектілерді әскери қимылдардан қорғау қағидасы;

*медициналық қызметкерлерге қол сұғылмаушылығы қағидасы;

*халықаралық гуманитарлық құқық нормаларын міндетті түрде сақтау қағидасы;

*әскери қажеттіліктің адамға құрметпен үйлесімділік қағидасы;

*қақтығысушы тараптардың әскери қимылдарды жүргізу әдістері мен құралдарын таңдауын шектеу қағидасы.

Адам құқығына байланысты жалпы қағидалар қатарына мыналар жатады:

*жеке адамға қол сұғылмаушылық қағидасы;

*азаптаулар, айуандылық жазалауларға жол бнрмеу қағидасы;

*адам құқығынаң заң алдында кепілді мойындалу қағидасы;

*ар- намыс, отбасы құқықтарын, сенімдер мен дәстүрлерді құрметтеу қағидасы;

*меншік құқығынан заңсыз айыруға жол бермеу қағидасы;

*барлық адамдарға тең және құрметті қатынас жасау қағидасы;

*жеке бас қаупсіздігінің қағидасы.

Жанжалдар құрбанына қатысты қағидасына жататындар:

*медециналық қызметкерлерді қорғау қағидасы;

*медециналық қызметкерлердің кез келген дұшпандық әрекеттерден аулақ болу қағидасы;

*аурулар мен жаралыларды күтіп-қараумен ббайланысты қудалауға жол бермеу қағидасы;

*ұлттық билікте де, халықаралық деңгейдегі билікте де қарауындағы қамтамасыз етудің мемлекеттік міндет қағидасы.

Әйел мен бала-ол, адам қоғамының негізін қалаушы деген бүкіләлемдік танымал ұғым десек қате болмайды. Оның себебі барлық адамзат осы анадан және баладан пайда болуы нақтыв дәлел бола алады.

1.Халықаралық құқықта адам құқығы ең басты және макңызыд орын алады.

2. Ресей заңгерелрі Н.П.Тлищенко мен О.П.Хлестаков та «Ізгілік құқығы» еңбектерінд дәлме-дәл сәйкес келетіні айтылған. Халықаралық гуманитарлық құқықтың қағидасы алғаш рет 1966 жылы тұжырымдалды.

3. Халықаралық құқықтағы әйелдер мен балалар құқығы-ол, қоғамның негізін қалаушы және шщығу көзі деген.

Қазақстан Республикасы Конституцияның талабы бойынша саяси пананы беру мәселесін тек Қазақстан Республикасы президентіне құық берілген. Бұл туралы Қазақстан Республикасы Конституциясының 44-ші бабының 13-ші тармағында нақты көрселген.

Пана (саяси) пана дегеніміз-ол, өзінің туған елінде емін-еркін өмір сүруге жағдапй болмауына және саяси көзқарастығна байланысты мемлекеттік органдарының құдалануына, қуғын-сүргін азабына салуына байланысты болғандықтан өз елінен кетіп басқа елдеің басшысының нақты тұлғаны қабылдап өз қорғауына алдандығын білдіреді. Босқын дегеніміз-ол, жеке тұлғаның немесе тұлғалардың нәсіліне, діни нанымына, азаматтығына, бір әлеуметтік топтың мүшесі болуына, саяси көзқарасына байланысты, өз елінен амалсыздан кетуіне себеп болған және басқа елде орнығып өмір сүруіп, ал өз еліне кейін қайтуға осы айтылған жағдайларға байланысты өлім қаупі төнетін мән-жағдайды айтады. Босқындар туалы ұғымы - халықаралық құқытық нормалар мынадан тұрады:

1926 ж.,12 мамыра, 1928 ж., 20 маусымда, бекітілген келісімдерде айтылған; 1933 ж., 28 қазанында.,1938 ж., 14 қыркүйегінде қабылданған Женева Конвенциясында көрсетлген. 1951 жылғы Женева Конывенциясында босқындардың құқытық мәртебелері туралы толық айқындалды.

Екінші дүнежүзілік соғыстан кейін 1946 ж., 15. желтоқсанда БҰҰ Бас Ассамблеясында ХБҰ (МОБ) бекітілді. Кейіннен БҰҰ ХБҰ туралы ЖКББ (УВКБ) жарғысында босқындар мәселесі жөнініде бекітілді. 1950 жылы 14 желтоқсанда БҰҰ Бас Ассамблеясының № 428/4 «Босқындардың құқытық мәртебесі туралы» Рзолюциясы қабылданды.

Босқындарыдң туындауына болатын себептер:

1.Ұлттық, этникалық немесе шыққан тегіне байланысты болуы;

2. Шыққан тегі жағындағы Үкімет орындарынан ешқандай қолдаудың

болмауынан;

3.Басқа азаматтықты алмағындықтан;

4. Саяси көзқарастығыан байланысты болуы.

5.Мемлекеттің ашықтан-ашық қысым көрсетуі, қуғын-сүргінге ұшыратуы.

1951 жылғы Женева Конывенциясында босқындардың мынадай мәртебелері айқындалды:

-жеке немесе бірнеше адамдардың өз елінде саяси көзқарасына, нәсілдігіне, діни нанымына, азаматтығына және басқа да әлеуметтік жағдайларына байланысты үнемі қудалануда болуын айтады;

-мемлекеттегі билік режимінің қатыгездігіне және адам шыдамсыз заң режимдерін қолдануы нәтижесінде өмір сүруге ешқандай мүмкінідщктің болмаунан басқа елге амалсыздан қашып кету фактілерін айтады;

- өзінің еліне қайта оралған жағдайда оны нақақтан-нақақ қамауға алып әдейі саяси жалдамалы сот процестерін ұйымдастара отырып өлім жазасына немесе ұзақ мерзімге қамауға алу жазасын қолдануы мүмкін болады;

-немесе басқа да жалдамалы түрде өлтіру әрекетін қолдануы әбден мүмкін болады. Осы айталған мән-жағдайларға байланысты: 1917 СССР-де қазан төңкерісінен кейін Қазақтың саяси қайраткері Мұстафа Шоқай большевиктер репрессиясынан құтылу үшін амалсыздан Францияға бойтаслап кетуіне ең басты себеп болды. 1945жылы Ұлы отан соғысы аяқталған соң неміс-фашист басқыншыларына тұтқынға түскен қызыл армия жауынгелерінің кебіреулері өз отанына оралуынан бас тартып сол Германияда немесе басқа шет елдерде өмір сүруге қалып қойды. Өйткені өз еліне келгендерді «Соловетские острова» деген лагері күтіп тұрғаны баршаға мәлім болды.

Дүниежүзілік шеңберде «Босқындар» деген сөзмағынасында 22 миллион адамның тағдыры тұғаны мәлім. Қазақстан бойынша бұл жөнінде 20 мың адамдай саны бар (2-4). Қазіргі кезеңде қазақстанг аумағында «Босқындар» жөннідже заң қабылданған жоқ. 1991 жылдың желтоқсан айында КСРО ыдыраған соң кейбір халқытар ұлттық нысанана байланысты көшу басталды. Осыған мысал ретінде ТМД құрыцлған соң Кавказ аумағында таулы-Карабахта армияндар мен әзірбайжандар арасында ұлттық қақтығыстар дау-жанжалы қарулы күштерді қолдануға әкеліп соқтырды. Сонымен қатар Грузияның бұрынға Автономия Республикалары Абхазия мен Оңтүстік Осетия Грузия құрамынан шығып Ресей құрамына кірмек болып қарулы қақтығыстарға әкелді. Оның аяғы осы соңғы кезде 2008 жылдың қыркүйек айында Ресей Президенті Д.Медведевтің Жарлығы бойынша Абхазия мен Оңтүстік Осетияны егемендің республика деп жариялады. Бірақ бұл жарлықты Ресейден басқа ешқандай мемлекеттер осы жарияланған екі республиканың егемендігін ешкім таныған жоқ. 2007 жылдың жаз айында Өзбекстан Республикасында халықтар шеруге шыққан кезде Президент Ислам Каримовтың бұйрығымен Андижан қаласында 500-ге жуық адамдар қаза болды, ал қалғандары көршілес елдерге амалсыздан қашып құтылуға тура келді. Сонымен қатар 1991-1999 жылдарда Тәжікстан елінде азамат соғыстары «Шахидон» джеген қозғалыстары болып өтті. ҚР аумағындағы статистикалық деректер бойынша, яғни 2002 ж., 01 сәуірге дейінгі мәліметтер бойынша көш-қону және демографиясы Алматы қаласы бойынша 1318 адам тіркелді, ал пана іздеушілер саны (99% Ауғандықтардан тұрады).

Қ.Р. «Босқындар» мәселесі жөнінде мынадай құжаттар жұмыс істеуде:

-«ҚР Азаматтығы туралы» ҚР Заңы.,1991 ж.,20.12.

-«ҚР Шет елдік азаматтардың құқытық жағдайлары туралы»

ҚР Президентінің заң күші бар Жарлығы.,№ 2337,19.1995 ж.

-«Тұрғындарың көш-қонысы туралы» ҚР Заңы.,№ 204-1.,13.12.1997ж.

-«Шет елдік азаматтар мен азаматтығы жоқ тұлғаларға саяси пананы беру туралы» Ережесі, ҚР Президентінің Жарлығымен бекітілген.,№ 3057., 15.07.1996 ж.

-ҚР, Қырғызстан және Өзбекстан елдері арасындағы «Көш-қон» мәселесі жөніндегі 1994 ж., 08.07., меморандумға қол қойылған.

-1994 жылы Қазақстан ХҚК және ҚЖА ұйымымен Ауғаныстаннан келген босқындар жөнінде келісім бекітілген.

-1992 ж., 09.10. «Шағын халық өкілдерінің құқығы туралы» құқытық жағдайлары жөнінде Бішкекте бекітілген келісім, 1996 жылы 12.07 ҚР Заңымен ратификация жасалды.Қазақстан өз алдына егшемендік алған соң өзінің саясатын халықаралық аренада анықтауы қажет болды. Сондықтан халықаралық шеңберде соғыс әрекеттері мен саяси арандатушылқтар күннен –күнге көбеюде. Қ.Р. үшін босқындар мәселесі жөнінде заңды қабылдаудың қажеттігі мен себептігі мынадан түрады:

-көршілес елдерде, өз ара әскери қақтығыстың нәтижесінде тұрғындардың тыныштық іздеуі мен басының амандығын сақтау үшін амалсыздан көршілес жақын елдерге көшуіне себеп болуы;

-мемлекеттегі саяси режимнің адам құқығына, бостандығына жол бермейтін, өздерінің субъективтік құқығына қолсұғушылық әрекеттерінен боствандық іздеу үшін басқа жаққа көшуге мәжбүр болуы;

-бөтен ұлттардың нәсілдігіне, этносына, дініне және басқа да әлеуметтік жағдайына қарай кеміту, ығыстыру, еркін жүіп-тұруына, өмір сүруіне кедергі жасау және басқа да арандатушылық әрекеттерінен шыдамы таусылған соң амалсыздан басқа жаққа көшуге мәжбүр болуы. Осы аталған мән-жайларды ескере отырып көршілес Монғолия елінде біздің қандастарымызды ең ауыр және адамның ден саулығына зиян келтіретін жұмысқа жіберуі, яғни уран өндіру шахталарында жұмыс істеуі. Өзбекстан елінде жақсы өмір, немесе тәуір, дүрыс, жайлы жұмысқа орналасу үшін ұлтыңды қазақ емес «өзбек» деп паспортта көрсетуің керек. Босқындарың мәселесін шешуге ҚР әзірге тек «Тұрығдардың көш-қон туралы» ҚР Заңы.,13.12.1997 ж., № 204-1. Осы аталған заңды іс жүзінде орындау туралы ҚР«Тұрғындарды еңбекпен және әлеуметтік қорғау» Министрінің бұйрығы.,№ 273-П., 20. 11.2007 ж.

Осы аталған заң мен заңға тәуелді актілерінде «Босқындар туралы» мәселесі айтылған.

ҚОРЫТЫНДЫ:

1. Қазақстан Республикасында мемлекет болғандықтан өздерінің тұрғындары міндетті түрде азаматтық мәртебесіне ие болуға тиісті. Тек елдің азаматтық мәртенбесі болғандықтан оған құқыққа ие болуымен қатар міндеттер де артылады.

2. Қосазаматтық дегеніміз-ол, екі мемлекеттің азаматфы деген нақты құжатты дәлелі бар және соған заңды түрде ие болған жеке тұлғаны айтады. Бұл қосазаматтықты «Биппатридтер» деп аталады. Қосазаматтықты жрою туралы мәселесінде

3. Халықаралық құқықтағы әйелдер мен балалар құқығы-ол, қоғамның негізін қалаушы және шщығу көзі деген. Құқықтың пәні- ол, халықаралық шеңберде адам қоғамынң дамуына байланысты екендігі болады.

4. Пана (саяси) пана дегеніміз-ол, өзінің туған елінде емін-еркін өмір сүруге жағдапй болмауына және саяси көзқарастығна байланысты мемлекеттік органдарының құдалануына, қуғын-сүргін азабына салуына байланысты болғандықтан өз елінен кетіп басқа елдеің басшысының нақты тұлғаны қабылдап өз қорғауына алдандығын білдіреді.

1. Қосазаматтық Қазақстанда қабылдана ма?

2. Босқындар мағынасын қалай түсінесіз?

3. Саяси пана қандай жағдайда беріледі және ондай мәселені Қазақстандай қандай орган немесе лауазымды тұлға шешеді?

4. Ана мен бала құқығы Қазақстанның қандай нормативтік құқық актісінде көрсетлген?
13 тақырып: Халықаралық экономикалық құқық
Мақсаты: Халықаралық экономикалық құқықтағы туралы оқып танысу болады.Білім алушының теориялық білім деңгейін одан әрі тереңдету және оны тәжірибелік сабағында әлелдеу қажет болады.
Жоспары:

1. Халықаралық экономикалық құқық қәзіргі экономикалық құқытың саласы ретінде.

2.Халықаралық экономикалық құқық нормаларын қалыптастыруда халықаралық конференциялар және халықаралық ұйымдар резолюциясының атқаратын рөлі.

3. Халықаралық экономикалық шарттардың түрлері, түсінігі.

4. Сыртқы экономикалық байланыстарды жүзеге асыратын Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік органдар.
1.Халықаралык экономикалық құқық қәзіргі экономикалық құқықтың саласы ретінде

Халықаралық экономика дегеніміз ол, әлемдік шеңбердегі нақты бір имелмекеттің өзінің ұлттық шығаратын бұйымдарының сыртқа шағарылып және оның жоғары сапа екендігін көптегшен мемлекеттің тануы нәтижесіндегі іс-шараларды айтады. Халықаралық экономика-ол, ұлттық экономикамен тығыз байланысты және оның негізін қалаушы ұлттық экономика болып табылады.

Тек ұлттық экономиканың дамуынынң нәтижесінде және оны көптеген мемлекеттердің тануының джәне шығарылған бұйымдардың сұранысы күннен- екүнге нығпайуына байланысты болатын іс-шаралар қызметін айтады. Тұқақты экономикасы дамыған мемлекет міндетті түрде өз халықына қайырымды және халық қамын қамтамасыз етуін көздейді.

Экономикалық тұрақтылықты қамтамасыз ету мемлекеттiң экономикалық саясаты мен ұйымдық-құқықтық шаралар жүйесiне байланысты болады. Экономиалық даму үшiн құқық арқылы экономикаға ықпал ету, экономикалық проблемаларды басқара бiлудiң ықтимал мәселесiнiнiң тәжiрибелiк маңызы зор болады.қазiрiг нарықтық экономика тек ұлттық заңмен ғана емесе халықаралық құқық заңдармен реттелетiн болады. Мысалы, нарықтық экономиканы мемлекет толық билiк жүргiзе алмайды өйткенi ол халықаралық рынокқа байланысты болады. Оның себебi әрбiр мемлекет өз тауарларын, өнiмдерiн шығарған кезде оның сапасының, сұрамдылығы, бағалық маңызы ескерiлетiн болады. Шығарылған зат, мүлiк,тауарлардың сол бұйымдардың қай мемлекеттен шыққаны туралы көрсетiлуi керек. Оның себебi әр мемлекет тауарына тиiстi баға берiлген. Бұл туралы кеден кодексiнде анық көрсетiлген.

Халықаралық экономикалық құқытың қайнар көздерiне жататындар:

1.Халықаралық экономикалық қаупсiздiктi қамтамасыз ету туралы БҰҰ-ың 39/210 18.12.1984 ж “Халықаралық экономикалық қатынастағы сенiм артуды нығайтудың тәсiлдерi туралы” резолюциясы;

2.1985ж 17 желтоқсандағы № 40/173 “Халықаралық экономикалық қаупсiздiк туралы” БҰҰ резолюциясы;

3.1987ж. ХХХХI –шi БҰҰ Бас Ассамблея сессиясында “Халықаралық құқыты дамыту туралы” меморандумы.

Халықаралық экономикалық қатынастар адамза мәселесiн шеуге байланысты жойқын рол атқарады. Мемлекет негiзгi субъект ретiнде өзiнiң сыртқы қатынастарын реттейдi оның құрамында сыртқы экономика болып табылады. Атап айтқанда: шетелдiк сауда қатынастар т.б.

1964 жылы БҰҰ Женева конференциясында сауда және ққатынасты дамыту туралы. Бұл халықаралық форум алғағы уақыттағы экономикалық қатынасты реттеудегi дау-жанжалды шешудiң негiзiн қойды. Осынынң нәтижесiнде халықаралық қатынгас екi түрге бөлiндi: 1.халықаралық құқытық; 2.шаруашылық-құқытық. Бiрiншi түрде барлық халықаралық қатынас және экономикалық қатынас тек бiр бөлiгi ретiнде; Екiншiде: тек экономикалық, шаруашылық қатынастарын қарайтын болды.

БҰҰ Органдары (Бас Ассамблея, ЭКОСОС, ЮНКТАД, ЮНИДО,ЮНИДРУА, аумақтық комиссия) мемлекеттiң қызметi және халықаралық ұйымдардың әлемдiк экономикалық мәселелерiн шешуде үйлестiрушi орталық ретiнде. БҰҰ- бүкіләлемдік халықаралық әмбебап орган болғандықтан оның ішкі құрлымы да арнайы амандандырылған органдардан тұрады. БҰҰ-ның Жарғысының 7-ші бабында көрсетлгендей: БҰҰ-ның ең басты органы-ол, Бас Ассамблея, Қаупсіздік Кеңес, Экономикалық және Әлеуметтік Кеңес (ЭКОСОС), Қорғаушылық бойынша Кеңесі, Халықаралық Сот және Хатшылығы болып табылады. Бас Ассамблея-ол, БҰҰ –ның барлық мүше-мемлекеттер құрамынан тұрады және әрбір мемлекеттен бес өкілдіктен аспауы керек. Ассамблея жұмысында әрбір мемлеекеттің өкілдігінің санына қарамастан әрбір мемлекет тек бір дауысқа ие болады. БҰҰ Бас Ассамблеясы кез-келген мәселені қарауға құқылы және кең аумақтағы өкілдікке ие болады.

Қаупсіздік Кеңес-ол, БҰҰ аса маңызды тұрақты жұмыс істейтін орган. Бұл органға дүниежүзі аумағы бойынша халықаралық бейбітшілік пен қаупсіздікті қамтамасыз ету міндеті жүктелген. Бұл органның құрамы-15 мемлекетен тұрады, оның ішінде тұрақты мүше-мемлекеттерге: Ресей, АҚШ, Ұлыбритания, Франция және Қытай. Осы аталағн мемлекеттерге халықаралық бейбтшілікті сақтау міндеті жүктелген. Ал қалған 10 мүше-мемлекеттер БҰҰ Бас Ассамблеясында екі жылға сайланады және қайта сайланбайды.

Қорғаштау жөніндегі Кеңесі-ол, екінші дүниежүзілік соғыстан зардап шеккен еледрдің және мемлекет аумағы бөлшектеген елдерді қуатты мемлекеттердің өз қорғаштауына алуын айтады. Бұд кеңес БҰҰ Жарғысы негізінде қалыптасты Мысалы: Камерун ның бір бөлігі және Тогоның бір бөлігін (Ұлыбританяның басқаруымен), Руанда-Урунди (Бельгияның басқаруында), Сомали (Италияның басқаруында), Жаңа Гвинея (Австралияның басқаруында), Батыс Самоа және Микронезия аралдары-Каролинский, Маршалдар және Марияндар (АҚШ басқаруында), Науру (Ұлыбритания, Австриалия және Жаңа Зеландияның бірігуімен басқаруында) жүргізіледі.

Халықаралық Сот – ол, БҰҰ Басты сот органы болып табылады. Оның мәртебесі БҰҰ Жарғысының бөлінбес бір бөлігі болып табылады. Халықаралық соттың құрамында 15-мүшеден тұрады, олар 9-жылға сайланады, әрбір үш жыл сайын үшінші бөлігі жаңартылып тұрады. Соттың төрағасы және вице-төрағасын Сот үш жылға сайлайды, ол хатшыны-жеті жылға сайлайды. Судьяларды Бас Ассамблеяның және Қаупсіздік Кеңестің жиналысында көпшілік дауыс беру арқылы сайланады. Екі орган бір-біріне тәуелді емес. Бұл сайлауда вето жүрмейді.

Хатшылығы-ол, БҰҰ ең басшы әкімшілік-техникалық органы болып табылады. Бұл орган Бас хатшыдан және техникалық қызметшілерден тұрады. Бас Хатшы-ол, Қаупсіздік Кеңестің ұсынысымен Бас Ассамблея жиналысында тағайындалады. ЭКОСОС-(Экономикалық және Әлеуметтік Кеңес)- ол, халықаралық экономикалық және әлеуметтік қызмет саласында көрсетуде орталық маңызды орын алады. Бұл БҰҰ-ы Жарғысының 55-бап бойынша танылған. ЭКОСОС-тың құрамында 54- мүше-мемлекеттерден тұрады. Бұл органның құрамындағы мүше-мемлекеттердің орындары мына тәртіп бойынша бөлінеді: 14-Африка мемлекттеріне; 10-Латын Америкасы мемлекеттеріне; 11-Азия мелмекетеріне; 13-Батыс Еуропа және басқа да мемлекеттерге; 6-Шығыс Еуропа мемлекеттеріне. ЮНКТАД- ол, БҰҰ тұсындағы халықаралық шеңберде дамып келе жатқан елдермен және осы елдердің арасында сауда-саттықты дамыту жолын ұйымдастыруға өзінің көмегін тигізеді. Бұл ұйым 30-желтоқсанда 1964 жылы БҰҰ Бас Ассамблеясының резолюциясы бойынша қалыптасты. Бұл ұйымның ең жоғарғы органы «Конференция» деп аталады. Штаб-пәтері Женева қаласы (Швейцарияда) орналасқан. Халықаралық сауда құқығының дамуына жемісті еңбегін жасауда.

ЮНИДО-ол,1967 жылы БҰҰ тұсындағы өнеркәсіп салсын дамытудағы БҰҰ ұйым болып қалыптасты. Ал 1979 жылдың сәуір айында БҰҰ Бас Ассмаблеясының резолюциясымен мамандандырылған мекемеге айналды және оның Жарғысы қабылданып, ол 1985 жылы заң күшіне енді. ЮНИДО-ның штаб-пәтері Вена (Австрия) қаласында орналасқан. ЮНИДО құрамына-170 мемлекет кіреді. ЮНИДО-ның мақсаты: дамып кележатқан мемлекеттерге өнеркәсіптің дамуына көмек көрсету, оларды индустарлизациялацуға жол салуына жағдай жасау және көмек көрсету.Бұл ұйымның жоғарғы органы «Өнеркәсіпті дамытудағы Кеңес» деп аталды.

ЮНИДРУА-ол,халықаралық сауда палатасы, Кеден тарифтерін жарялайтын Халықаралық бюросы, бұл ұйым сол халықаралық сауда мәселесін шешетін, реттейтін ұйым болып табылады.жеке құқықты әмбебаптау Халықаралық институты құқытың саласы.

ҚОРЫТЫНДЫ:

1.Халықаралық экономикалық қатынастар адамза мәселесiн шеуге байланысты жойқын рол атқарады. Экономикалық тұрақтылықты қамтамасыз ету мемлекеттiң экономикалық саясаты мен ұйымдық-құқықтық шаралар жүйесiне байланысты болады.

2. Экономиалық даму үшiн құқық арқылы экономикаға ықпал ету, экономикалық проблемаларды басқара бiлудiң ықтимал мәселесiнiнiң тәжiрибелiк маңызы зор болады.қазiрiг нарықтық экономика тек ұлттық заңмен ғана емесе халықаралық құқық заңдармен реттелетiн болады.

Кедендiк баж алым-салықтарын жинау мәселесi сол дәуiрдегi Волга өзенiнiң жағалауында орналасқан Алтын -Орданың орталығы Батый-Сарайы болды, оған таяу орналасқан Қазақстан, Ресей, Шығыс Еуропа мен Солтүстiк Кавказ жерлерiн бiрiктiрдi. Сол кездегi дәуiрден қалған 20-шақты салық және кеден алымдарынынң түрлерi қалды, осы аталған баж алым-салықтары мен кедендiк таңбалары қазақ хандары көршiлес елдiң басышаларына: орыс княздарына, қазақ сұлтандарына, Поляк және Литва корольдарына табыс етiлген. Грамотаның мазмұнында баж салығының мөлшерi, тауардың тiзiмi және қызмет көрсеткенi үшiн төленетiн төлем мөлшерi көрсетiлдi. Әдеттегiдей орнатылған жалпы ереже бойынша, православиялық және мұсылмандық дiни уағыздаушы тұлғалары, кеден төлемдерiнен босатылған болатын, бұл жөнiнде осы аталған грамотада айтылатын болды. Алтын Орданың ұлыстық ең басты құжатында кеден баж салығын алу “баспа”деп аталды. Алтын Орданың дәуiрiнен қалған 150 салықтың түрi қазақстан құқытық мирастыққа ие болды. Оның iшiнде кеден баж алым-салығы мен басқа да мiндеттi төлемдерi болды.

Қазына қорын толтыру кiрiстерiнiң 80 % жуғы кеден баж алым-салықтарынан түсетiн болды. Осы кезде кеден қызметi аса жоғары мәртебеге ие болды.

ХIҮ ғас. екiншi жартысында қазақтың алғашқы хандарының бiрi Жәнiбек ханның тұсында мынадай кедендiк қызметтiң түрлерi болды:

ХIХ ғас. дейiнгi Ресейдiң кедендiк саясаты Еуропа аумағында, жаңадан қалыптасып келе жатқан күштердiң ықпалында болды. Ресейдiң сол кездегi саясаттың өзгеруiнке қарай, жаңадан жер аумағының пайда борлуы мен шекаралардың кеңейуiне, жаңадан сауда жолдарының қалыптасуы, осы жағдайлардың бәрi кеден саясатының негiзгi бағытын және кедендiк күзет құрлымын өзгертуге әкелiп соқтырды. Сондықтан “кеден шекарасы” деген ұғым пайда болды. Сол кезеңде кедендiк шекара мен мемлекеттiк шекараның мағынасы жалпы алғанада бiр-бiрiмен ұқсас болды. ХIХ ғас. алғашқы екi онжылдығында кеден саясатының көтерiлуi мен төмендеу әрекеттерiне тап болды. Кеден iсiнде протекциялық тарифтен фриддерлiк тарифке көшу әрекеттерi болса да еркiн саудак-саттық жұмыстары кең орын алды. Напалеонның арандатушылық саясатына байланысты, Ресей мемлекетi Франциямен бұрынғы жеңiлдетiлген кедендiк тарифан қайта қарады. “1811 жылығы Сауда туралы ереже” мазмұнын Ресей сыртқы сауда операциясын Франциямен тоқтатты. 1812 жылғы Отан соғысы аяқталған соң, одақтас державалармен табысу үшiн, кеден саясатын жұмсарту үшiн, кеден тарифы төрт рет қайта қаралды.1818 жылы 31-наурызда темiр бөлшектерi мен тiгiн бұйымдарынан басқа тауарды тасымалдауға кедендiк тиым салу жүйесiн тоқтату үшiн кеден тарифы қабылданды. 1819 жылдың қараша айында аса жайлы кеден тарифы қабылданды. Ресейге (2-15%) дейiн кедендiк ставканың төмен түсуiне байланысты шетелден көптеген арзан тауарлар келiп жатты, осындай тауардың көптiгiнен ресей өнеркәсiбi бәсекелiкке төтеп бере алмай, отандық бұйымдар сұраныссыз қалды. Ресейдiң жаңа кеден саясатына негiз болған 1822 жылы шыққан тамыр-таныстық жағдайдағы тариф болды. Осы аталған тарифтың негiзiне мына принциптер жатты: Ресейде шығарылатын тауарларға, мемлекеттiң пайдасына қарай салынатын баж салығы төменгi деңгеге дейiн түсiрiлдi. Елде шығарылмайтын шетелден әкелiнетiн тауарлар баж салығынан босатылды, ал елде шығарылатын тауарларға бәсекелестiк тудыратын тауарларды әкелуге тиым салынды. Кейбiр бұйымдарды: темiр, қорғасын, сыра, қант, т.б. әкелуге жол берiлмедi.1850 жылы шыққан кеден тарифы кеден iсiнiң жеңiлдетушiлiк әдiсiнiң пайда болуына жол салды, ол әсiресе 1857-1868 ж. тарифтерде ерекеше байқалды. 1850 жылғы тариф бойынша 299 бапта көрсетлген тауардың 12-кi түрiн әкелуге тиым салынған. Шикi зат пен жартылай шикiлей тауарларды әеклуге жеңiлдiк жасалды.Кеден баж салығының төмендеуi нәтижесiнде отандық тауарлардың дамуына қолайлы жағдай туды. 1891жығы Ресейдiң тамыр-таныстық жағдайдағы тарифiне қарсы кейбiр шет елдер орыстың сада-саттығына қарсы тосқауылдар жасамақ болды.

1892 ж. халықаралық тауар айналымында орасон өзгерiстер болды, онда ресей тауарларын батыс елдерге тасымалдауға жағдай туғызды. Ресей мен батыс елдерi: Германия, Австро-Венгрия, Швеция және Бельгия арасында 1892 ж.1-шi ақпанда өз күшiнен енген келiсiм шарттар бойынша орыс тауарларын: нан, май, қара мал, ағаш, басқа да тiрi малдардың түрiн әкелуге рұқсат берiлдi. Ресей 1893 жылы қабылданған екi мәрте салынатын кедендiк тарифке батыс елдерi жедел көңiл бөлдi. Кедендiк қатынакс ең алдымен Германия көңiл бөлiп бұған қарсы шара ретiнде Ресей тауарларына кеден баж салығының мөлшерiн 50% дейiн көтердi. Реседен әкелiнген тауарларға баж салықтарының мөлшерi мынадай болды: бидайға- 100 кг,-7,5 марка; ал жалпы бәскелес рыногында 3,5 марка болды. Яғни басқа елмен сатыстырғанда орыс нанына 114 пайызға дейiн көтерiлдi. Бұған жауап ретiндке Ресей Германиядан әкелiнетiн тауарларға 100 пайызға дейiн көтердi. Кедендiк айқас жарты жылға созылды. Нәтижесiнде 1894 жылы Ресеймен келiсiм-шарт бекiтiлiп Германия мен Францияға және басқа да мемлекеттермен кеден ставкалары төмендетiлдi.

ХҮIII ғас. басында Қазақстанның Ресей Империясына қосылуына байланысты жалпыресейлiк-экономикалық процестерiне және қоғамның дамуына қарай сол кездегi дәуiрдiң әлеуметтiк-экономикалық және аумақтың мәдени дамуынап сай болу үшiн осы даму процестерiнiң iстерiне кiрiсуге мәжбүр болды. Ресей-Қазақстандық сауда-экономикалық байланыстыр кеңейiп, түкпiлiктi орныға бастады. ХҮIII ғас.сыртқы сауда-саттықтың өсуiне қарай алғашқы кеден шекаралары құрыла бастады.Кеден шекаралары 5 түрге бөлiндi:

Еуропалық, Азиялық, Кавказ-желiлiк, Арғы кавказдық, Қытай сауда жасау аумақтық бағыттары болды. Кеден қызметi округтер бойынша және үш сыныптпрға бөлiндi. Мысалы Азиялық сауда жасау кедендiк iстерi: Орынбор,Тройцк, Петропавловск, Семей, Бұхтырма (Омбы) қалалраында орналасты. Осы аталған кедендiк затава мен бекеттерде округтердiң әр-қайсысында өз-ара қашықтық қызметтiк ерекшелiгi болды. Кеден қызметi сол кездегi сауда жарғысы бойынша реттелдi, ал кейiннен ол жарғы 1755 жылы қабылдаеған Кеден жарғысымен ауыстырылды. Кеден қызметi алғашқы кезде Коммерция-алқасына бағынды, ал кейiннен Қаржы минстрлiгiнiң әскери сауда департаментiне бағынды.1752 жылы Солтүстiк Қазақстан аумағындағы “Қызыл-Жар” бөлiгiнен 160 шақырым жерiнен Петропавловск қамалы орнатылды. 1759 жылы Ресей Императорының жарлығы бойынша кең шеңберде сауда жүргiзу жұмысы ұйымдастырылды, оның нәтижесi орыс тауарлары тиелген керуендерi Қазан, Архангельск қалалары мен губеринялары және шығыстағы қалалар Қырғыз, Қоқанд, Бұқара және Хиуа арқылы өттi. Алым-салықтарды салу үшiн, мемлекеттiң шекарасы арқылы өтетiн тауарларды, жасырын түрде (контробанда) өтпеу үшiн, ескерту iс-шараларын жасау үшiн ,1782 жылы кедендiк шекара қызметi орнатылды. Ресей-қазақстандық сауда жасау орталығы 1734 жылы құрылып, оның орталығы Орынбар қаласы болды. Осы сауда орталығының пайда болуы Ресей мен Қазақстанға екi жақты экономикалық және шаруашылық тиiмдiлiк маңызы болды. Орынбор өлкесiндегi сауда орталығының пайда болуы- ол, Азия аумағына еуропалық сауда әсерiнiң пайда болуына әкелiп соқтырды. Орынбар аумағындағы сауда-саттық iстерiне қатысу үшiн Сiбiрдегi, Поволжиядағы және Ресейдiң орталық аудандарының көпестерiн, сонымен қатар Ташкент, Бұқара және Шығыс Түркiстен көпестерiн де қатысуы қажет болды. Орынбар сауда аумағына “Шығыс рыногына” Қытайм,Үндiстанмен сауда жасау қажет болды. Бұқара, Ташкент және Қашғар көпестерi Орынборға ортаазиялық тауарларын әкелушi болды. Орыс көпестерi ортаазия хандығының феодалдық беделдi тұлғалармен өз тауарларын айырбастау мәселесiнде делдалдық қызметiн атқарды. Ресей патшасы 1-шi Петрдың тұсында, Орта Азия мен Шығыс елдерiнiң рыноктарына шығу үшiн, Қазақстан аумағын транзит жолы ретiнде пайдаланып, сауда керуенiн дамыту бағытын бекiттi. Орынбор өлкесiнiң бастығына, сауда керуенiнiң еркiн жүрiп тұруына және оған қауiп төндiрмейтiн келеңсiз жағдай туғызбайтында, яғни қарақшылық, тонаушылық жасаудан қорғу жасауды қамтамасыз ету мiндетi жүктелдi.Ресей үкiметi сауда керуенiне тiкелей байланыстығы бар сұлтандардың жауапкершiлiгiн нығайтуға әрекет жасамақ болды. Қазақстанның Ресейге өз еркiмен қосылуына байланысты, амалсыздан жалпыресейлiк экономика мен қоғам дамуының процестерiне кiрiстi, оның нәтижесiнде аумақтағы әлеуметтiк-экономика мен мәдениеттiң қажеттiлiгiне сай болуына әкелiп соқты. Қазақстан аумағында кеден қызметiнiң Ресей мемлекетiнiнң кеден қызметiнiң жүйесiмен бiрiгуi мен ұқсастығы және Ресей заңына жүгiну себебi осында болды.

ҚОРЫТЫНДЫ:

1.Елде шығарылмайтын шетелден әкелiнетiн тауарлар баж салығынан босатылды, ал елде шығарылатын тауарларға бәсекелестiк тудыратын тауарларды әкелуге тиым салынды.

2. Қазақстанның Ресейге өз еркiмен қосылуына байланысты, амалсыздан жалпыресейлiк экономика мен қоғам дамуының процестерiне кiрiстi, оның нәтижесiнде аумақтағы әлеуметтiк-экономика мен мәдениеттiң қажеттiлiгiне сай болуына әкелiп соқты.

Экономикалық шарттар дегеніміз-ол, екі немесе көпжпқты шарттардың сауда-саттық саласына байланысты жасалатын іс-шараларын айтады. Бұл экономикалық келісім-шарттардың қазіргі кезедегі дамуы ең басты орын алуда. Оған мысал ретінде мынаны айтуға болады:

1.ЕУРРООДАҚ- яғни еуропа елдерінің біоігіп біріңғай экономикалық аумақтың қалыптсасуы және бір ортақ ақшаның айналымын ұйымдастыру болып табылады.

2.АРАБ елдерінің бірігіп біріңғай экономикалық айцмақтың қалыптасуы:

3.Каспи Құбырының Консорцумы-оның құрамфында Қазақстан, Ресей, Әзірбайжан, Түркімен, Иран мемлекеттерінен тұрады.

Балтық теңiзi, Қара теңiз және Азов теңiзiнiң жағалауындағы елдi мекендерiнiң қатысуымен көршiлес шет елдермен тауарлық сауда-саттық жасау кезiнде ежелгi славияндықтар кедендiк құқытық дәстүрдi және сауда жасау ережесiн бiлдi. Ежелгi Орыстардың құқытық дәстүрi бойынша шекара бекеттерi арқылы тауарды өткiзген кезде оны “мыто” яғни жуу деген мағынаны бiлдiрдi- ол дегенiмiз мiндеттi төлем төлеудi қажет еттi. Мыто алым салығы екi түрге бөлiндi,ол былай аталды: егер тауар құрлық жолдарымен тасымалданған кезде “мыто-сухое” , ал су жолдары арқылы тасымалданған болса “мыто-водяное” деп аталды. Славяндардың ежелгi сөздерi бойынша “мытник”, “митник” алым-салықты жинаушы адамды атады, ал, сол алым-салықты жинап алатын жердi, орынды, кеңсенi “мытница” немесе “митница” деп атады. Алым- салықтарды және басқа да мiндеттi төлемдi төлеудiң нәтижесi княздардың бюджет қорын толтырудың ең шығу көзi ретiнде және жасақшыларды ұстаудың әдiс-тәсiлi болды. Киев-Русь мемлекеттiгiнiң қалыптасуы кезiне дейiнгi княздықтар мен тайпалардың бiрiгiп нығайуына негiздi себеп болған-ол, алым-салықтарды жинаудың нәтижесi болды. Фин шығанағынан бастап Қара теңiз жағасына дейiнгi жер аумағында IХ ғас. славяндықтар тұрғылықты өмiр сүрдi, олар негiзiнген жер өңдеу, кәсiпкерлiкпен және сауда-саттықпен айналысты. Сауда-маттық жасау жолдарына мына су жолдары кiрдi: Нева, Волхова, Днепр, Дон, Волга өзендерi. Сонымен қатар Днепр, Дон, Волга өзендерiнiң сауда жолдарында мына қалалар пайда болды: Ладога, Новгород, Торопец, Полоцк, Смоленск, Чернигов, Вышгород, Киев т.б. Славяндар Грециямен сауда жасаған кезде оларға нан, бал, мата бұйымдарын,т.б. тасыды.